Foydalanuvchi:Ruxiddin Raximov (Bekobod)/qumloq
Issiqlik o‘tkazuvchanlik hodisasi
Mexanik ish bajarmasdan jismlar bilan atrofdagi muhit orasida ichki energiyasining almashinishiga
issiqlik almashishi deyiladi. Issiqlik almashishi jismlar bir-biriga tegib turganda va bir-biridan ma'lum
uzoqlikda bo'lganda ham boiib, bunda jismning ichki energiyasi o'zgaradi. Issiqlik almashinishi jismlar yoki jism qismlari orasida temperatura farqi boigandagina amalga oshadi. Bu farq katta boiganda issiqlik almashish jadal kechadi. Jismlar yoki jism qismlari orasida temperaturalar tenglashganda issiqlik almashinishi to’xtaydi va bu holatga termodinamik muvozonat deyiladi.Tabiatda issiqlik almashish hodisasi issiqlik o'tkazuvchanlik, konveksiya va nurlanish yo'li bilan amalga oshadi.
1) Issiqlik o'tkazuvchanlik deb, modda molekulalari va boshqa zarrachalaming tartibsiz xaotik
harakati tufayli moddaning bir qismidan boshqa qismiga energiyaning uzatilishi hodisasiga aytiladi.
Jismlar bir-biriga bevosita tegib turganda ulaming molekulalarining bir-biriga urilib energiya
almashinishi hisobiga kechadi. Temperaturasi yuqori bo'lgan jismning molekulalari jadalroq harakatda
bo'ladi va sustroq harakatlanayotgan molekula bilan urilganda bir qism energiyani unga beradi. Shuning
uchun issiq jism soviydi, sovuq jism esa isiydi. Masalan suvga yoki gaz qamalgan ballonga issiq temir
kirgizilsa, biroz vaqt o‘tgach temir sovib suv yoki gaz isib qoladi. Yoki ikkita qattiq jism kontak holatida
bir-biriga tegib turgan bo'lsa, ulaming temperaturasi biroz vaqt o'tgach tenglashib qoladi. Issiqlik
o'tkazuvchanlik-qattiq jism bilan qattiq jism, qattiq jism bilan suyuqlik, qattiq jism bilan gaz orasida
kechadigan issiqlik almashinuvidir.
2) Konveksiya deb, notekis isitilgan suyuqlik yoki gaz qatlamlarining og'irlik kuchi ta’sirida siljishi
sababli sodir bo'ladigan issiqlik almashuv hodisasiga aytiladi. Aytaylik, suyuqlikka tepa tomonidan
issiqlik uzatsak, biroz vaqt o'tgach suvning yuzasi iliq pastki qismi esa sovuqligicha qolganini ko'ramiz.
Endi suyuqlik turgan idishning tagidan isitsak birozdan so'ng suyuqlikning hamma qismi birday isiganini
ko'ramiz. Bu tajribani gaz bilan o'tkazganda ham xuddi shunday natija bo'ladi. Issiqlik idishning tagidan
uzatilganda suyuqlikning pastki qismi isib kengayadi va zichligi kamayadi. Tepadagi sovuqroq suyuqlik yoki gaz zichligi kattaroq bo'lgani uchun pastga tushib uning o'mini egallaydi. Boshqacha aytganda Arximed kuchi yengil jismlarni tepaga ko'tarib tashlagani kabi zichligi kichik bo'lgan issiq suyuqlik yoki gaz ham Arximed kuchi ta’sirida tepaga ko'tariladi. Shu tariqa barcha qatlam birday isib boradi.
3) Nuralanish deb, jismlar o'z energiyasini nur chiqarish yoki nur yutish orqali o'zgartish hodisasiga
aytiladi. Jismlar molekulalari kontakt bo'lib bir-biriga tegib turmaganda ham, hatto ular orasida bo'shliq
mavjud boiganda ham issiqlik almashinuvi kuzatilar ekan. Issiq va sovuq jism vakuumda turgan
sharoitda ham sovuq jismning isishi kuzatiladi. Issiq jism atrofga uzatayotgan issiqlik nurlanish tarzida
tarqalib, bu issiqlikning bir qismi sovuq jismga ham yutiladi. Nurlanish asosan infraqizil nurlar (aniqrog'i
elektromagnit to'lqin) ko'rinishida bo'lib, bu haqda atom fizikasida aytiladi. Quyoshdan bo'shliq oralab
bizga yetib kelayotgan energiya ham nuralanish natijasidir.
Bajardi: O'zMU talabasi Raximov Ruxiddin Bajardi: O'zMU talabasi Raximov RuxiddinBajardi: O'zMU talabasi Raximov Ruxiddin