Vikipediya

Gavayidagi oʻrmon yongʻinlari (2023)


2023-yil avgust oyi boshida AQShning Gavayi shtatida, asosan, Maui orolida qator yongʻinlar boshlandi. Shamol taʼsirida yanada kuchaygan yongʻinlar evakuatsiyaga, keng koʻlamli vayronagarchiliklarga sabab boʻldi. Lahaina shahrida kamida 101 kishi halok boʻldi[6][8][9]. Kamida 1,300 kishi bedarak yoʻqolgan[10], yongʻinlar qurbonlari soni yaqin kunlarda ikki yoki uch baravar koʻpayishi mumkin[11]. Oʻrmon yongʻinlari koʻpayishiga Gavayi shimolidagi kuchli yuqori bosimli hudud va janubdagi Dora toʻfoni natijasida shakllangan quruq va kuchli shamol sabab boʻgan[12].

Gavayida 2023-yilgi oʻrmon yongʻinlari
Yuqori chapdan soat yoʻnalishi boʻyicha:
  • Sohil xavfsizlik kemasidan Lāhainā koʻrinishi
  • Vayron boʻlgan port
  • Gubernator Josh Green yongʻin yetkazgan zararni tekshirmoqda
  • Yonib ketgan mashinalar va binolar
Joylashuv Gavayi, Qoʻshma Shtatlar
Statistika
Jami yongʻinlar 4+
Umumiy maydon 17,000+ akr (6,879+ ga)[1]
Zarar miqdori ~$6 milliard (12-avgust holatida)[2]
Sana(lar) 2023-yil 8-avgust — hozirgacha
Sabab Nosoz elektr uzatish liniyasi[3][4]. Quruq iqlim va kuchli shamollar bilan kuchayib ketgan.
Vayron boʻlgan
binolar		 2,207[5]
Qurbonlar 106+[6]
Oʻlimga olib
kelmaydigan
jarohatlar		 26+
Yoʻqolgan odamlar 1,300+[7]
Xarita
Map
8—10-avgust kunlari kosmosdagi infraqizil tasviri aniqlagan yongʻin markazlari. (map data)

8-avgust kuni Favqulodda holat toʻgʻrisida deklaratsiya imzolangan boʻlib, unga koʻra, yongʻinlar natijasida yuzaga kelgan sharoitlar tufayli bir qator harakatlar, jumladan, Gavayi milliy gvardiyasini faollashtirish, Gavayi favqulodda vaziyatlarni boshqarish agentligi direktori va favqulodda vaziyatlar boshqaruvi ma’muriyatining tegishli harakatlari hamda davlatning umumiy daromadlari mablagʻlarini yordam uchun sarflanishi kabilar amalga oshirilishi mumkin[13]. 9-avgustda Gavayi shtati hukumati butun shtatda favqulodda holat eʼlon qildi[12]. 10-avgust kuni AQSh prezidenti Joe Biden yirik tabiiy ofat haqida federal deklaratsiya qabul qildi[14].

12-avgust holatiga koʻra, Lahainadagi yongʻin qurbonlari soni 1918-yilgi Cloquet yongʻinidan keyin Qoʻshma Shtatlar tarixidagi oʻrmon yongʻinlari uchun eng katta koʻrsatkich boʻldi[15][16]. Tinch okeanidagi tabiiy ofatlar markazi (PDC) va Favqulodda vaziyatlarni boshqarish boʻyicha federal agentlik (FEMA) faqat Lahayna yongʻinlari davomida 2200 dan ortiq binolar vayron boʻlganligini taxmin qildi[5][17][15]. Binolarning aksariyati tabiat qoʻynidagi turar-joylar[18][19] va Lahainadagi koʻplab tarixiy diqqatga sazovor joylarni oʻz ichiga oladi[20][21]. Yongʻin yetkazgan zarar miqdori qariyb 6 milliard dollarga baholanmoqda[5][2].

Tarixi tahrir

Oʻrmon yongʻinlari xavfi tahrir

 
AQSh qurgʻoqchilik monitoringi Gavayidagi qurgʻoqchilikni 2023-yil 8-avgust holatida koʻrsatmoqda

Gavayidagi oʻrmon yongʻinlari natijasida yongan maydon soʻnggi oʻn yilliklarda deyarli toʻrt baravar koʻpaydi. Mutaxassislar oʻsish sababini mahalliy boʻlmagan oʻsimliklar[izoh 1] va iqlim oʻzgarishi tufayli issiq va quruq ob-havo bilan bogʻlash tushuntirishdi[23]. Yongʻindan bir necha kun oldin Maui okrugining yigirma foizi oʻrtacha qurgʻoqchilikni boshdan kechirgan (4 darajalidan 1-daraja) boʻlsa, okrugning oʻn olti foizi ogʻir qurgʻoqchilik holatida edi (4 darajalidan 2-daraja)[24]. AQSh milliy iqlimni baholash koʻrsatkichiga koʻra, iqlim oʻzgarishining bashorat qilingan taʼsiriga mos ravishda yomgʻirning kamayishi Gavayi orollarida ham qayd etilgan[25].

2014-yil iyun oyida Gavayidagi Yovvoyi yongʻinlarni boshqarish nodavlat notijorat tashkiloti Gʻarbiy Maui hamjamiyatini oʻrmon yongʻinlaridan himoya qilish rejasini tayyorladi. Rejada Lahaina hududining aksariyatida yonish xavfi juda yuqori ekanligi haqida ogohlantirildi[26][27].

Maui okrugining 2020-yilgi xavfni kamaytirish rejasida avgust oyidagi yongʻinlarda eng koʻp ta’sir koʻrsatgan jamoa joylashtirilgan Lāxaina okrugi oʻrmon yongʻinlari xavfi yuqori zona ekanligi belgilandi[28](pp481–522).

Milliy idoralararo yongʻin markazi (NIFC) 2023-yil 1-avgustdagi oylik mavsumiy prognozida avgust oyida Gavayi orollarining shamolga teskari qismlarida toʻplangan yirik yongʻinlar uchun „odatdagidan yuqori“ ehtimolni prognoz qildi. Oldingi nam mavsum natijasida oʻsimliklarning moʻl oʻsishi va qurgʻoqchilikning kuchayishini taʼkidlashdan tashqari, NIFC „tropik siklonlar orol zanjiriga qanday yaqinlashganiga qarab shamolli va quruq iqlim sharoitlarini ham keltirib chiqarishi va yongʻin rivojlanishi potentsialini kuchaytirishi mumkinligini“ taʼkidladi[29](pp1, 2, 7).

Uzoq muddatli baholashlarda orollarning halokatli oʻrmon yongʻinlariga nisbatan zaifligi jiddiy oʻrganilmagan. Bir yil oldin, Gavayi shtatining favqulodda vaziyatlarni boshqarish rejasi toʻgʻrisidagi hisobotda oʻrmon yongʻinlari xavfi shtat uchun eng past tahdidlardan biri sifatida batafsil bayon etilgan edi[30]. 2021-yilgi baholash shtatda oʻrmon yongʻinlarining avj olganini tan oldi, ammo mablagʻlarni „yetarli emas“ deya, Maui okrugi oʻt oʻchirish boʻlimi strategiyalarini qattiq tanqid qildi. Unda „yongʻinlarning oldini olish uchun nima qilish kerakligi hamda harakatlanish haqida hech narsa yoʻq“ deb aytilgan[31].

Ob-havo omillari tahrir

Yana qarang: Dora toʻfoni (2023)
 
8-avgust kuni Gavayi orollari yaqinida Dora toʻfoni tufayli shakllangan shamol tezligi

2023-yil avgust oyi boshida yuqori bosimli ob-havo tizimi Gavayi orollarining shimolida saqlanib qoldi. Bu holat orollarning shimolida kuchli sirt bosimini hosil qildi, shuningdek, mintaqa boʻylab barqarorlikni saqlab, issiq va quyoshli iqlim yaratdi. Bir vaqtning oʻzida Dora toʻfoni kuchayib, 4-toifali kuchga ega boʻldi. Bu yuqori bosimli hudud va past bosimli siklon oʻrtasidagi katta bosim farqini yaratishga yordam bergan boʻlishi mumkin. Bu bosim farqi janubi-gʻarbga harakatlanadigan sezilarli doimiy shamollarga yordam bergan va orollar ustida kuchli gradient shamollar hosil qilgan[32]. (Shunga oʻxshash hodisa 2017-yil oktyabr oyida Portugaliyadagi oʻrmon yongʻinlari paytidagi Ofeliya toʻfoni oʻtishi davrida sodir boʻlgan.)[33] Dora toʻfonining aniq ahamiyati va yongʻinlarga qanday taʼsir qilgani biroz noaniqligicha qolmoqda. Meteorologlarning taʼkidlashicha, boʻron markazi orollardan 700 milya (1,100 km) uzoqlikda joylashgan va u nisbatan kichik hajmda boʻlgan. Biroq, u „uzoq vaqt davomida yuqori darajada kuchli“ boʻlib qoldi va 4-toifali dovul sifatida 50 yil davomida Tinch okeanida boʻlgan boshqa har qanday boʻronga qaraganda koʻproq vaqt davom etdi[34]. Milliy dovullar markazining boʻronlar boʻyicha mutaxassisi Filipp Papinning taʼkidlashicha, Dora toʻfoni „yongʻin boshlangan vaqtda Maui ustidagi past darajali oqimni kuchaytirishda“ biroz rol oʻynagan[35].

6-avgustga kelib, Milliy ob-havo xizmati Tinch okeanining sharqiy qismidan keladigan juda quruq havo oqimini aniqladi. Bu oqim yogʻingarchilik ehtimolini sezilarli darajada kamaytirdi[36]. Koʻzga koʻrinadigan holatga qadar pastaygan qopqoq inversiyasi atmosferani yanada barqarorlashtirishga majbur qildi. Bu esa 7—8-avgust kunlari shamolning kuchayishiga va juda quruq iqlim shakllanishiga olib keldi[36]. Kun oʻtgan sayin, mavjud bosim gradienti bilan birga chuqur qatlam tizmalari juda kuchli shamollarni keltirib chiqarishi natijasida namlik darajasi meʼyordan ancha past boʻldi. Yuqorida aytib oʻtilgan qopqoq orollar yaqinidagi relyef xususiyatlari tufayli shamolning tezlashishini kuchaytirishi kutilgan edi[37].

Xronologiya tahrir

 
8-avgust kungi yongʻinlarning sunʼiy yoʻldoshdan olingan infraqizil tasviri

Avgust oyining birinchi kunlarida Gavayi orollarida koʻplab mayda yongʻinlar sodir boʻldi. Oahu orolida koʻplab yongʻinlar sodir boʻlib, yongʻin boʻlimi resurslarini kengaytirdi, ammo ular 4-avgustga qadar tezda bartaraf etildi. Orolning janubiy va gʻarbiy tomonlari yongʻin, shuningdek, ob-havo sharoiti tufayli gʻayritabiiy darajada quruq yoki qurgʻoqchilik holatida qoldi[38][39].

7-avgust kuni HST vaqti bilan soat 5:00da (UTC vaqti bilan 15:00) Milliy ob-havo xizmatining Gonoluludagi ofisi 9-avgust ertalabga qadar barcha orollarning pastki qismlari uchun qizil rangli ogohlantirish eʼlon qildi. Unda „oʻta quruq yoqilgʻi kuchli sharq shamollari va past darajali namlik bilan birgalikda seshanbaga oʻtar kechasigacha jiddiy yongʻinli ob-havo sharoitlarini keltirib chiqaradi“, deyilgan edi. Sharqiy shamol tezligi soatiga 30–45 miles per hour (48–72 km/h) boʻlib, 60 miles per hour (97 km/h)dan oshishi kutilgan[40]. Maui okrugi rasmiylari Upcountry Maui hududida soatiga 80 miles per hour (130 km/h)gacha boʻlgan shamollar haqida xabar berishdi[41].

Maui tahrir

 
Mauining 8-avgustga oʻtar kechasi infraqizil sunʼiy yoʻldoshdan koʻrinishi

2023-yil 4-avgust kuni soat 11:01da (UTC vaqti bilan 21:01) Mauida koʻplab kichik yongʻinlardan dastlabkisi boshlandi. Xabar qilinishicha, Kahului aeroporti yaqinida 30 gektar maydonda yongʻin chiqqan. HST vaqti bilan 21:29da (UTC vaqti bilan 07:29) yongʻin 90% oʻchirilgani xabar qilingan boʻlsa-da[42][43][44], aeroportdan boʻladigan koʻplab reyslar 11-avgustga qoldirildi[45].

2023-yil 8-avgust kuni kuchli shamol natijasida koʻplab elektr tarmoqlari ustunlari qulab tushdi. HST vaqti bilan 16:55ga qadar (UTC vaqti bilan 02:55) Mauida „taxminan 30 ta ustun qulagani“ haqida xabar berilgan. Natijada „kamida 15 ta alohida uzilishlar 12 400 dan ortiq isteʼmolchilarga taʼsir koʻrsatdi“. Oʻsha vaqtda Gʻarbiy Mauining baʼzi qismlarida HST vaqti bilan soat 4:50 (UTC vaqti bilan 14:50)dan beri elektr energiyasi taʼminoti uzilib qolgan edi[46]. Videoga tushirilgan yongʻinning kelib chiqishiga sabab boʻlgan elektr liniyalarining qulagani sababi oʻrganilmoqda[47].

Kula tahrir

Hodisaning dastlabki muhim yongʻinlari 8-avgust kuni HST vaqti bilan soat 12:22da (UTC vaqti bilan 10:30)da Maui qishlogʻidagi Kula jamoasining Olinda yoʻli yaqinida qayd etilgan[48]. Yaqin atrofdagi aholini evakuatsiya qilish ertalab soat 3:43dan (UTC vaqti bilan 13:43) boshlab eʼlon qilindi[49][50]. 9-avgust holatiga koʻra, yongʻin taxminan 1,000 acre (400 ha) maydonni egallagan[41]. Taxminan 544 ta inshoot zararlandi, ularning 96 foizi turar-joy binolari edi[51]. Binolarning 16 tasi yonib ketdi[52]. The Washington Postda eʼlon qilingan jonli efirdagi elektr tarmogʻi sensori maʼlumotlari va xavfsizlik kamerasi tasvirlari shuni koʻrsatadiki, ustiga daraxt qulagan elektr uzatish liniyasi yongʻinga sabab boʻlgan boʻlishi mumkin[4].

Lāhainā tahrir

 
Lāhainā (yuqoridan koʻrinish)
 
Lāhainā yongʻini perimetri (xarita maʼlumotnoma)

Voqealar rivojining eng muhim yongʻinlari 8-avgust kuni ertalab Lahaina shahri yaqinidagi Gʻarbiy Mauida koʻtarilgan yongʻindan boshlandi[53][54][55][56]. 8-avgust kuni erta tongda Lahaina shahriga sezilarli tekis chiziqli shamollar taʼsir qila boshladi. Soatiga 80 mph (130 km/h) gacha boʻlgan eng yuqori tezlikdagi shamol Lahaina shahridagi uylar va binolarga biroz zarar yetkaza boshladi. Keyinchalik Lahainaluna yoʻli boʻylab, shaharning shimoli-sharqiy tomonidagi Lahaina oʻrta maktabi yaqinidagi koʻchada elektr ustuni qulab tushdi.

Izohlar tahrir

  1. ↑ According to Clay Trauernicht, a fire scientist at the University of Hawaiʻi at Mānoa, guinea grass (an invasive species found across parts of Maui) grows as quickly as 6 in (15 cm) a day and reach up to 10 ft (3 meters) tall. When it dries, the grass can fuel wildfire. "These grasslands accumulate fuels very rapidly", Trauernicht said. "In hotter conditions and drier conditions, with variable rainfall, it's only going to exacerbate the problem."[22]

Manbalar tahrir

  1. ↑ „FIRMS US/Canada“. Fire Information for Resource Management System US/Canada. NASA. 2023-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-avgust.
  2. ↑ 2,0 2,1 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named 6billiondamage
  3. ↑ Bogel-Burroughs, Nicholas; Kovaleski, Serge F.; Hubler, Shawn; Mellen, Riley „How Fire Turned Lahaina Into a Death Trap“ (2023-yil 15-avgust). 2023-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-avgust.
  4. ↑ 4,0 4,1 Sacks, Brianna. „Power lines likely caused Maui's first reported fire, video and data show“ (2023-yil 15-avgust). 2023-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 15-avgust.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Pacific Disaster Center and the Federal Emergency Management Agency releases Fire Damage (Report). August 12, 2023. https://www.mauicounty.gov/CivicAlerts.aspx?AID=12683. Qaraldi: August 12, 2023. 
  6. ↑ 6,0 6,1 „8/14 County of Maui wildfire disaster update as of 10 p.m.“. County of Maui (2023-yil 14-avgust). 2023-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 15-avgust.
  7. ↑ „Number of dead from Maui wildfires reaches 99, as governor warns there could be scores more“. Associated Press (2023-yil 14-avgust). 2023-yil 14-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
  8. ↑ Sangal, Aditi; Hayes, Mike; Hammond, Elise; Chowdhury, Maureen „Death toll in Maui wildfires rises to 99, Hawaii governor says“ (en). CNN (2023-yil 14-avgust). 2023-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 15-avgust.
  9. ↑ „VIDEO: Lahaina fire fatalities rise to 93; Green said toll will 'continue to climb'“. Honolulu Star-Advertiser (2023-yil 12-avgust). 2023-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-avgust.
  10. ↑ „Maui wildfires death toll rises to 93 as officials ask families for DNA samples“ (2023-yil 13-avgust). 2023-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-avgust.
  11. ↑ „Le bilan humain des incendies à Hawaï pourrait doubler ou tripler“ (fr). LEFIGARO (2023-yil 15-avgust). 2023-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 15-avgust.
  12. ↑ 12,0 12,1 Shalvey, Kevin; Arancio, Victoria; El-Bawab, Nadine; Deliso, Meredith. „'I was trapped': Maui fire survivors speak out as emergency declared“. ABC News (2023-yil 9-avgust). 2023-yil 10-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-avgust.
  13. ↑ „Office of the Governor – News Release – Emergency Proclamation for Maui Air Travel and Hurricane Dora“ (en). governor.hawaii.gov. 2023-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-avgust.
  14. ↑ Alvarez, Priscilla; Klein, Betsy. „Biden says 'every asset that we have will be available' to Hawaii residents affected by wildfires“. CNN (2023-yil 10-avgust). 2023-yil 10-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-avgust.
  15. ↑ 15,0 15,1 Rush, Claire; Dupuy, Beatrice; Sinco Kelleher, Jennifer. „Death toll from Maui wildfire reaches 89, making it the deadliest in the US in more than 100 years“. Associated Press (2023-yil 12-avgust). 2023-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-avgust.
  16. ↑ „Death toll from Maui wildfires rises to 89, officials say“ (2023-yil 12-avgust). 2023-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-avgust.
  17. ↑ „August 11, 2023 Maui wildfire news“. CNN (2023-yil 12-avgust). 2023-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-avgust.
  18. ↑ „Pacific Disaster Center and the Federal Emergency Management Agency releases Fire Damage“. County of Maui (2023-yil 12-avgust). 2023-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-avgust.
  19. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :11
  20. ↑ „Death toll from Maui fires rises to 53, governor says, and more than 1,000 structures have burned“. Associated Press (2023-yil 10-avgust). 2023-yil 10-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-avgust.
  21. ↑ „Maui County raises death toll to 55“. Honolulu Star-Advertiser (2023-yil 10-avgust). 2023-yil 10-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-avgust.
  22. ↑ Anguiano, Dani. „Hawaii wildfires: how did the deadly Maui fire start and what caused it? Rapidly moving fires that exploded on Tuesday night on the island of Maui have killed dozens and displaced thousands“. The Guardian (2023-yil 10-avgust). 2023-yil 10-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-avgust.
  23. ↑ Fuller, Thomas. „Maui Town Is Devastated By Deadliest Wildfire to Strike Hawaii“ (2023-yil 9-avgust). 2023-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-avgust.
  24. ↑ Jones, Judson. „Hawaii Wildfires: Update from Judson Jones“ (2023-yil 10-avgust). 2023-yil 10-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-avgust.
  25. ↑ Ramirez, Rachel. „Why did the Maui fire spread so fast? Drought, nonnative species and climate change among possible reasons“. CNN (2023-yil 9-avgust). 2023-yil 10-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-avgust.
  26. ↑ Frosch, Dan; Carlton, Jim. „Hawaii Officials Were Warned Years Ago That Maui's Lahaina Faced High Wildfire Risk“. The Wall Street Journal (2023-yil 12-avgust). 2023-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-avgust. All times are from the infographic included in the cited article.
  27. ↑ Pickett, Elizabeth; Grossman, Ilene. Western Maui Community Wildfire Protection Plan. Kamuela, Hawaii: Hawaii Wildfire Management Organization, 2014 — 55 bet. 
  28. ↑ Maui Emergency Management Agency (August 2020). Hazard Mitigation Plan Update (Report). County of Maui, Hawai'i. https://www.mauicounty.gov/DocumentCenter/View/125977/2020-Maui-County-Hazard-Mitigation-Plan-Final. Qaraldi: August 12, 2023. 
  29. ↑ „National Significant Wildland Fire Potential Outlook: Outlook Period – August through November 2023“. National Interagency Fire Center (2023-yil 1-avgust). 2023-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-avgust.
  30. ↑ „State of Hawai'i Comprehensive Emergency Management Plan - Base Plan“ (2022-yil fevral). 2022-yil 10-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-avgust.
  31. ↑ Gordon, Isabelle; Chapman, Scott; Bronstein, Casey; Tolan, Allison. „Hawaii underestimated the deadly threat of wildfire, records show“ (en). CNN (2023-yil 11-avgust). 2023-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-avgust.
  32. ↑ Iati, Marisa; Dance, Scott; Hassan, Jennifer. „Wildfires burning in Hawaii, fanned by intense winds, force evacuations“ (2023-yil 9-avgust). 2023-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-avgust.
  33. ↑ Ramos, Alexandre M.; Russo, Ana; DaCamara, Carlos C.; Nunes, Silvia; Sousa, Pedro; Soares, P. M. M.; Lima, Miguel M.; Hurduc, Alexandra et al. (March 17, 2023). "The compound event that triggered the destructive fires of October 2017 in Portugal" (en). iScience 26 (3): 106141. doi:10.1016/j.isci.2023.106141. ISSN 2589-0042. PMID 36915678. PMC 10006635. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=10006635. 
  34. ↑ Henson, Bob; Masters, Jeff „What caused the deadly Hawai'i wildfires? » Yale Climate Connections“. Yale Climate Connections (2023-yil 10-avgust). 2023-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-avgust.
  35. ↑ @pppapin. „Plenty of media talking #Hurricane #Dora influence on #MauiFires, so worth a deep dive 🧵 quantifying overall TC impact by removing vortex. 🌀 Result ➡️ Dora played a *very* minor role, slightly enhancing low-level flow over Maui at fire initiation time.“ (en) (2023-yil 10-avgust). Qaraldi: 2023-yil 15-avgust.
  36. ↑ 36,0 36,1 US Department of Commerce, NOAA „Text Products for AFD Issued by HFO“ (EN-US). forecast.weather.gov. 2023-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-avgust.
  37. ↑ US Department of Commerce, NOAA „Text Products for AFD Issued by HFO“ (EN-US). forecast.weather.gov. 2023-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-avgust.
  38. ↑ „2 Oahu brush fires contained after burning 250 acres“ (en-US). Honolulu Star-Advertiser (2023-yil 4-avgust). 2023-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-avgust.
  39. ↑ „Multiple blazes, including 2 brush fires, keep Oahu fire crews busy“ (en). Hawaii News Now (2023-yil 4-avgust). 2023-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-avgust.
  40. ↑ NWS Honolulu „Red Flag Warning“. Iowa Environmental Mesonet. Iowa State University (2023-yil 7-avgust). 2023-yil 10-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-avgust.
  41. ↑ 41,0 41,1 Tanji, Melissa; Thayer, Matthew. „Maui on fire: Fierce winds fuel damaging fires in Lahaina, Upcountry“. The Maui News (2023-yil 9-avgust). 2023-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-avgust.
  42. ↑ Landing operations at Kahului Airport back to normal after brush fire (Wayback Machine saytida August 12, 2023, sanasida arxivlangan) Hawaii News Now
  43. ↑ Flights landing at Maui's airport while MFD fights nearby fire (Wayback Machine saytida August 12, 2023, sanasida arxivlangan) KHON-TV
  44. ↑ „On Friday, August 4th, 2023... - Maui County Fire Department“ (en). Maui County Fire Department. 2023-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-avgust.
  45. ↑ „SFO reports Hawaii fires causing handful of flight delays - CBS San Francisco“ (en-US). CBS News (2023-yil 9-avgust). 2023-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-avgust.
  46. ↑ Kalahele, Kiana. „More than 30 downed power poles reported on Maui; thousands without power“. Hawaii News Now (2023-yil 8-avgust). 2023-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-avgust.
  47. ↑ „Videos put scrutiny on downed power lines as possible cause of deadly Maui wildfires“. AP News (2023-yil 15-avgust).
  48. ↑ Sacks, Brianna. „Hawaii utility faces scrutiny for not cutting power to reduce fire risks“ (2023-yil 12-avgust). 2023-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-avgust.
  49. ↑ „Fire Department advising immediate proactive evacuation of residents of Pi'iholo and Olinda roads“. County of Maui. — „With the potential risk of escalating conditions from an Upcountry brush fire, the Fire Department is strongly advising residents of Piʻiholo and Olinda roads to proactively evacuate.“. 2023-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-avgust.
  50. ↑ „County of Maui - Shortly after midnight this morning a...“ (en). County of Maui. 2023-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-avgust.
  51. ↑ County of Maui. „The Pacific Disaster Center (PDC) and the Federal Emergency Management Agency (FEMA) released the following damage assessment maps from multiple wildfires in Maui County.“ (2023-yil 12-mart).
  52. ↑ Baker, Mike. „Hawaii Wildfires: Update from Mike Baker“ (2023-yil 12-avgust). 2023-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-avgust.
  53. ↑ Yan, Holly; Maxouris, Christina; Jackson, Amanda; Lynch, Jamiel. „'It's apocalyptic': People jump into the ocean to flee Maui wildfires as patients overwhelm hospitals and 911 gets cut off“ (en). CNN (2023-yil 9-avgust). 2023-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-avgust.
  54. ↑ Sinco Kelleher, Jennifer; McAvoy, Audrey; Weber, Christopher. „Wildfire on Maui kills at least 6, damages over 270 structures as it sweeps through historic town“. Associated Press (2023-yil 9-avgust). 2023-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-avgust.
  55. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :1
  56. ↑ „How Fire Turned Lahaina Into a Death Trap“ (en) (2023-yil 15-avgust). Qaraldi: 2023-yil 15-avgust. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Gavayidagi_oʻrmon_yongʻinlari_(2023)&oldid=3832611" dan olindi