Germaniya ta'lim tizimi
Germaniyadagi maktab tizimi boshlangʻich va oʻrta taʼlimni, yaʼni boshlangʻich maktablarni (1-4/6-sinflar) va birinchi va ikkinchi oʻrta maktablarni oʻz ichiga oladi. Ikkinchisida turli qobiliyat darajasidagi oʻquvchilar bir guruh boʻlib (Gesamtschule, 5–12-sinflar) yoki alohida (Hauptschule, 5–9-sinflar; Realschule, 5–10; Gymnasium, 5–12/13) oʻqitiladi. Bundan tashqari, koʻplab federal shtatlarda maxsus maktab turlari mavjud. Boshqa koʻplab mamlakatlarning maktab tizimidan farqli oʻlaroq, ularning natijalaridan qatʼi nazar barcha oʻquvchilar bir xil davlat imtihonlaridan oʻtadilar.
Germaniya mamlakatida maktab tizimi umumiy oʻrta taʼlim maktablaridan tashqari kasb-hunar maktablarini ham oʻz ichiga oladi.
Germaniyada oʻquvchilar uchun maktabda oʻqish majburiy hisoblanadi.
Federal shtatlarda maktab tizimi oʻz maktab qonunlari bilan belgilanadi. Federal shtatlarning taʼlim faoliyatini muvofiqlashtirish uchun taʼlim vazirlari konferensiyasi (1949-yil) va Federal-davlat komissiyasi (1970-yil) tashkil etilgan. Germaniyada maktabda oʻqish majburiydir (oʻquvchilar davlat yoki rasman tan olingan maktabda oʻqishlari shart).
Tarixi tahrir
Nemis zaminidagi ilk maktablar oʻqitiladigan asosiy fan nomi bilan atalgan oʻrta asrdagi lotin maktablari edi. Oʻrta asrlarning ikkinchi yarmiga kelib, nemis tilida soʻzlashuvchi birinchi maktablar tashkil etildi. Cherkov maktablaridan farqli oʻlaroq, shahar maktablari fuqarolar va shahar hokimiyatlari tomonidan toʻlangan. Biroq, u yerdagi oʻqituvchilarning maoshi soliq daromadlari bilan bogʻliq edi. Shuning uchun moliyaviy zaif joylarda yoki Shaharlarda faqat umumiy maktablarga ruxsat berilgan. 19-asr boshlarida Gumboldtning taʼlim islohotlari Century Prussiya nemis grammatikasiga, xususan, taʼlim nazariyasi bilan doimiy taʼsir koʻrsatdi. Majburiy taʼlim 1810-yilda Prussiyada joriy etilgan, bu maktablar toʻliq bepul emas edi, shuning uchun har bir toʻlovchiga qancha bepul talabalar qabul qilinishi kerakligi keyinchalik belgilandi. Maktablarda koʻpincha bitta xona boʻlgan. Maktablar jamiyat tasarrufida boʻlganligi uchun ular “jamoa maktabi” deb atalgan. 19-asr oxirida Germaniya imperiyasi birlashgach, jahon savdosi va yangi texnik yutuqlar natijasida zamonaviy taʼlimga boʻlgan talablar orqali Vilgelm fon Gumboldt klassik taʼlim ideallarini fanga olib kirdi. 1924-yilda Germaniya Reyxining konstitutsiyasi bilan jamoat maktablari „Volksschule“ deb nomlana boshladi.
1960-yillarga qadar boshlangʻich maktab sakkiz yillik edi. Germaniya Federativ Respublikasida maxsus maktabga qoʻshimcha ravishda uch bosqichli maktab tizimi mavjud: boshlangʻich maktab, oʻrta maktab va uchta maktabni oʻz ichiga olgan gimnaziya. Koʻpgina federal shtatlarda boshlangʻich maktab toʻrt yildan iborat boʻlib, shundan soʻng har xil turdagi maktablarga boʻlinish boshlanadi. Berlinda (Gʻarbiy) oltita kogorta bor edi. 1970-yillardan boshlab bir nechta federal shtatlarda maktablarning boshqa turlari ham qoʻshildi: umumtaʼlim maktabi, umumiy oʻrta taʼlim maktabi va Realschuleni birlashtirgan boshqa qisman integratsiyalashgan tizimlar. Quyi Saksoniyada 1981-yildan boshlab 2004-yilgacha 5-6 yillar davomida umumiy maktab turi sifatida orientatsiya darajalari mavjud edi, shundan keyingina boʻlinish boshlandi.
Kasb-hunar maktablari gimnaziyaning yuqori darajasi bilan bir mavqega ega boʻldi.
1980-yillardan boshlab kasb-hunar va umumiy taʼlimning tengligi toʻgʻrisida munozaralar olib borilmoqda. Bu fikr kasb-hunar maktablari tomonidan hisobga olingan edi. Kasb-hunar maktablarining tashkil etilishi va kasb-hunar kollejlariga (NRW) aylantirilishi bilan birinchi marta ushbu ekvivalentlikni maktab darajalari koʻrinishida hujjatlashtirishga qadam qoʻyildi: kasb-hunar kollejlari umumiy oliy taʼlimga kirish malakasini ham beradi va kasbiy sohasiga qarab oʻz yoʻnalishida ishlasa ham boʻladi.
Statistika tahrir
Maktablar tahrir
2019/2020 oʻquv yilida Germaniyada 32 332 ta umumta’lim maktablari, jumladan, 15 431 ta boshlangʻich maktab, 3 141 ta gimnaziya, 2 819 ta imkoniyati cheklanganlar maktabi, 2 130 ta integratsiyalashgan umumiy oʻrta ta’lim maktabi, 1 915 ta oʻrta maktab va 111 ta umumiy oʻrta maktab mavjud edi. 2009/2010 oʻquv yiliga kelib, jami 43577 ta umumtaʼlim va kasb-hunar maktablari, shu jumladan Germaniya Federativ Respublikasida 5200 ta xususiy maktablar mavjud edi. Xuddi shu davrda 11,7 mln atrofida oʻquvchilardan taxminan 945,000 nafari xususiy maktablarda tahsil oldi. Davlat muassasalari soni 41 886 tadan (1992-yil) 38 377 taga (2009-yil) qisqargani, xususiy muassasalar soni esa xuddi shu davrda jami 5 200 taga oshgani kuzatildi. Xususiy maktablar soni Germaniyaning sharqiy federal shtatlarida besh baravarga oshdi. Xususiy maktablar soni 1990-yillarda tugʻilishning keskin kamayishi sababli barcha maktablarning umumiy soni qisqartirilganda ham oʻsishda davom etdi. 2000--2009-yillarda Sharqdagi maktablar soni 29,5% ga kamaydi, lekin xususiy maktablar soni shu davrda 74,6% ga oshgan edi.
Adabiyotlar tahrir
- Tilman Borsche: Wilhelm von Humboldt. Beck, München 1990.
- Herrlitz : Deutsche Schulgeschichte von 1800 bis zur Gegenwart. Eine Einführung. Juventa, Weinheim und München 2005.
- Hoyer, Timo: Sozialgeschichte der Erziehung. Von der Antike bis in die Moderne. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2015.
- Christoph Führ: Deutsches Bildungswesen seit 1945. Grundzüge und Probleme. Luchterhand, Neuwied, Kriftel, Berlin 1997.
- Siegfried August Kaehler: Wilhelm von Humboldt und der Staat. Ein Beispiel zur Geschichte der deutschen Lebensgestaltung um 1800. München va Berlin 1927.
Havolalar tahrir
- Germaniya Federativ Respublikasidagi maktab inspektsiyasi konferensiyasi e. V. Schulstruktur in den Bundesländern. Schulstruktur in den Bundesländern . 2010-yil aprel, Internet arxivida )
- Politikatlas Schulreform (Wayback Machine saytida 2018-11-20 sanasida arxivlangan) Munozara va barcha federal shtatlarning status-kvosining interaktiv sharhi.
- Das Bildungs (System) Film 2016 (YouTube)