Grini konslageri
Grini (norv.: Grini) Norvegiyadagi nemis konslageri boʻlib, Sieponing Oslo boʻlimiga boʻysunadi. 1941-yil 12-iyundan 1945-yil 8-maygacha ishlagan.
Lager 1941-yil 12-iyunda Osloning janubi-g‘arbida tashkil etilgan. U 1940-yilda qurilgan ayollar qamoqxonasi binosida joylashgan edi. Lagerning birinchi mahbuslari Onebydan unga koʻchirilgan 115 mahbus edi. Hammasi boʻlib, lager mavjud boʻlgan davrda u orqali 19 247 mahbus oʻtgan. Norvegiya va xorijiy siyosiy mahbuslardan tashqari Grinida jinoiy moddalar boʻyicha qamoqqa olingan jinoyatchilar ham bor edi: firibgarlar, chayqovchilar.
1942-yil 5-noyabrdan 1944-yil 23-sentabrgacha Grini shahrida oʻlimga mahkumlar va ogʻir mehnatga hukm qilinganlar boʻlimi ishlagan. Bu „parashyut“ deb nomlangan katta xona edi (norv.: Fallskjermen). Qattiq mehnatga hukm qilinganlar, qoida tariqasida, kelganidan keyin ikki oy ichida Germaniyaga joʻnatilgan. 1944-yil 23-sentabrda Parashyut lagerning ayollar boʻlimiga topshirildi va mahbuslar Grini qamoqxonasiga — Haftga oʻtkazildi.
Urushdan keyin Grini qamoqxona boʻlimi nazoratiga oʻtkazildi va 1951-yilgacha Ilebu qamoqxonasi nomi ostida vatan xoinlari uchun hibsxona sifatida faoliyat yuritdi. Hozirgi vaqtda oʻrnida 130 oʻringa moʻljallangan Ila qamoqxonasi mavjud[1]. 2012-yilda Norvegiya sudi taniqli terrorchi Anders Breyvikni taxminan 21 yillik terrorchilik xuruji uchun shu yerda jazolashga hukm qilgan[2].
Lager filiallari tahrir
Grini bir qator filiallar uchun markaziy lager edi. Birinchi bunday boʻlim 1941-yilning yozida tashkil etilgan. Oxirgi filial 1945-yil 13-martda Momarkendagi ippodromda ochilgan.
Fannremdagi lager (Orkdal) 1944-yil oktabr oyida Grini filiali sifatida tashkil etilgan va urush oxirigacha mavjud edi. 1945-yil 23-yanvarda unda 203 mahbus boʻlgan. Har bir xonada 6-20 kishidan iborat harbiy kazarmalarda yashashgan. Mahbuslar hujum otryadlari tomonidan qoʻriqlanardi. Fannremdagi rejim dastlab juda qattiq edi. Mahbuslar butunlay izolyatsiya qilingan va ogʻir ishlarga majburlangan. Biroq, bu yerda ovqatlanish Grinidagi kabi kam emas edi. 1944-yil dekabr oyidan boshlab mahbuslar mahalliy aholi bilan aloqa oʻrnatishga muvaffaq boʻldilar.
Bardufossdagi filial 1944-yil mart oyining boshida tashkil etilgan boʻlib, u yerga 400 mahbus koʻchirilgan edi. Mahbuslardan 300 ga yaqini Grinidan, qolganlari Falstaddan kelgan. Grinidan transferlar ham keyinroq amalga oshirildi. Shunday qilib, Bardufoss lageridagi mahbuslar soni 800 kishiga etdi. Lager urush oxirigacha ishladi va uning oxiriga kelib 550 ga yaqin asir bor edi. Lager mahbuslari kuniga 12-13 soat arzimagan oziq-ovqat bilan ishlashlari kerak edi. Mahbuslar mahalliy aerodromda ishlatilgan[3].
Grinining eng shimoliy filiali Kvenangendagi Shimoliy Tromsoda joylashgan boʻlib, aslida ikkita lagerdan iborat edi — Veidal va Badderen. Ushbu lagerlar 1942-yil avgust oyining boshida tashkil etilganda, Grini lageridagi mahbuslar va Falstadlik yahudiylar ularga koʻchirildi. Mahbuslarning umumiy soni taxminan 400 kishi edi. Lagerni Wehrmacht askarlari qoʻriqlashgan va ish Todt tashkiloti xodimlari nazorati ostida olib borilgan. Bu yerda mahbuslardan avtomobil yo‘li bo‘ylab 6 kilometrlik qor to‘siqlarini qurishda foydalanilgan. Qizil Xochning Tromso boʻlimi ularni kiyim-kechak va oziq-ovqat bilan taʼminlagan. Bundan tashqari, ular qarindoshlaridan posilka olishgan. 1942-yil 11-noyabrda mahbuslar oʻz lagerlariga joʻnatilgan
Manbalar tahrir
- ↑ „Store norske leksikon“. 2011-yil 18-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 30-may.
- ↑ „Норвежская тюрьма Ила наймет будущих «сокамерников» для Брейвика // РАПСИ 25/08/2012“. 2012-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 25-avgust.
- ↑ „Store norske leksikon — Bardufoss fangeleir“. 2021-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 30-may.