Halmazag operatsiyasi

"Halmazag" (dariycha " chaqmoq") operatsiyasi Germaniya boshchiligidagi ISAF qoʻshinlarining afgʻon xavfsizlik kuchlari bilan yaqin hamkorlikda Qunduz viloyatida 2010-yil 31-oktabrdan 4-noyabrgacha boʻlgan vaqt oraligʻida oʻtkazgan hujumkor operatsiyasi edi. Bu operatsiya Qunduzning janubi-gʻarbida, Chor Dara tumanidagi Quatliam qishlogʻida sodir boʻlgan. Operatsiya Ikkinchi Jahon Urushidan keyin Germaniyaning quruqlikdagi birinchi hujumi edi.

Halmazag operatsiyasi
Germaniyaning Panzerhaubitze 2000 samolyoti Qunduzdan o'q uzmoqda
Sanalar 2010-yil 31-oktabr-4-noyabr Urush yeri Qunduz provinsiyasi Natija Koalitsiya g'alabasi
Raqiblar
Germaniya AQSH Afgʻoniston Belgiya	Tolibon
Qoʻmondonlar
Christian von Blumröder	Maulawi Shamsullah
Kuchlar
300 150 200 Nomaʼlum	Nomaʼlum
Yoʻqotishlar
3 ta yarador 2 ta AFV shikastlangan 3 ta yarador 1 ta mina tozalash mashinasi shikastlangan 3 ta yaralangan	12 kishi oʻlgan

Tarix

2009-yilgacha nemis qoʻshinlari Tolibon jangarilari bilan bir nechta otishmalarda qatnashgan. Aprel-iyun oylari orasida toʻgʻridan-toʻgʻri aloqalar soni yetti yil avvalgidan oshib ketgan edi. Xuddi shunday voqea Faryob viloyati va uning atrofidagi tumanlarda ham kuzatildi: Tolibonni tor-mor etish uchun allaqachon chora koʻrgan Norvegiya kuchlari oʻzlarini isyonchilar faoliyati bilan tahdid qilishayotganini koʻrdilar.

Talofatlar ortib borayotganligi sababli, Germaniya rahbariyati 2009-yil boshida oʻz qoʻshinlari uchun jangovar harakatlar qoidalarini qayta koʻrib chiqishga majbur boʻldi. Nemis harbiylari 2009-yil aprel oyida ISAFning „Afgʻon-yuz“ strategiyasiga muvofiq Afgʻoniston xavfsizlik kuchlari bilan qoʻshma operatsiyalarni boshladi va xavfsizlikni yaxshilash hamda boshqa ittifoqchilarni oʻz kurashlarida qoʻllab-quvvatlash boʻyicha oʻz operatsiyalarini davom ettirdi. 2009-yilga kelib, uchta asosiy qaynoq nuqta bor edi: Qunduzning Chor Dara tumanida Tolibon qoʻzgʻoloni, Bagʻlon viloyatida qurollangan jangarilarning guruhi va Faryob viloyatida jangarilarning faoliyati.

2009-yil sentabrida qoʻlga olingan ikkita yoqilgʻi tankeriga Qunduz havo hujumidan soʻng Germaniya qoʻshinlari Afgʻonistonga kiritildi. 2010-yil fevralida Germaniyaning Afgʻonistonga joylashtirilishini „xalqaro huquq parametrlari doirasidagi qurolli toʻqnashuv“ sifatida qayta tasnifladi va bu nemis kuchlariga Germaniya qonunchiligi boʻyicha taʼqib qilishlarsiz harakat qilish imkonini berdi. 2010-yil boshida ham AQSh qoʻshinlari Shimoliy Afgʻonistonga kiritildi va Shimoliy mintaqaviy qoʻmondonligiga rahbarlik uchun general-mayorlar tanlandi.

2010-yilning 2-aprelida Qunduz tarixida 2001-yildagidan buyon eng yirik jang boʻlib oʻtdi, oʻshanda isyonchilarning katta guruhi Isa Xelga va atrofdagi afgʻon politsiyasi boʻlimiga yaqin joyda 28 nemis parashyutchisiga hujum qilgan. Uch nemis askari janglarda olgan jarohatlari tufayli halok boʻldi va sakkiz nafari turli darajadagi jarohatlar oldi. Olti nafar afgʻon askari ushbu isyonchilar otishmasida halok boʻldi, chunki nemis piyodalarining jangovar mashinasi ekipaji qoʻshimcha kuchlarni isyonchilar deb adashgan. Isa Xel jangi Germaniya harbiy tarixiga Ikkinchi Jahon urushi tugaganidan beri nemis qoʻshinlari ishtirok etgan eng qonli dushman toʻqnashuvi sifatida kirdi. 21 askar jasorati uchun taqdirlangan, shu jumladan 158-aviatsiya polkining 14 nafar amerikalik harbiy xizmatchilar ham ular orasida bor edi.

Rejalashtirish

"Halmazag" operatsiyasi toʻrt bosqichli doktrinaga muvofiq ishlab chiqilgan. Ushbu strategiya AQSh armiyasining 3-24-sonli qoʻzgʻolonga qarshi kurash boʻyicha qoʻllanmasida tasvirlangan. Bu ketma-ketlik aholini xavfsizlik muhitining yaxshilanishi afzalliklariga ishontirish, ochiq qoʻzgʻolonchilar faoliyatini yoʻq qilish, ochiq qoʻzgʻolonchilarning qaytishini imkonsiz qilish choralarini koʻrish uchun mahalliy doʻstona hokimiyat bilan oldingi aloqadan va mahalliy hukumat va kuchlarning har qanday qoʻzgʻolonchi faoliyati (qurilish) oldini olish uchun samaradorligini taʼminlash iborat. Xalmazag Afgʻonistondagi birinchi operatsiya boʻlib, rejalashtirish va amalga oshirish Bundesver tomonidan tashkil qilingan.

Hujumning markazida Seedorfdan kelgan 313 parashyutchi bataloni boʻlgan. Parashyutchilar Quatliam qishlogʻida Tolibonning qoʻllab-quvvatlashi mintaqaning boshqa qismlarida boʻlgani kabi yuqori emasligini, shu sababli quruqlik hujumining asosiy diqqat markazida boʻlishini bilishgan. Reja oddiy edi: afgʻon politsiyasi AQSh armiyasining 1-87 piyodalar polki tomonidan qoʻllab-quvvatlangan holda sharqiy qanot boʻylab Qunduz daryosi yoqasidan Iso Xel qishlogʻi tomon yuradi, nemis zirhli qoʻshinlari esa Iso Xel va Quatliam oʻrtasidagi yoʻlni himoya qiladi.. Keyin afgʻon armiyasining bir boʻlinmasi tomonidan mustahkamlangan nemis desantchilari shimoldan kelib, Quatliamda Tolibonni ortda qoldirib, afgʻon armiyasi qishloqning gʻarbida va nemislar sharqda pozitsiyalarni egalladi. 150 nafar amerikalik piyoda askarlari tomonidan qoʻllab-quvvatlangan afgʻon militsiyalari janubdan aylanani yopib, isyonchilarni taslim boʻlishga yoki qochishga majbur qilishadi.

Jang

31-oktabr

Germaniyaning KZO droni oʻzining uchirma maydonchasida

Amaliyotning yaqinlashib kelayotgan bosqichida isyonchilar koalitsiya qoʻshinlariga kichik qurollar va tankga qarshi qurollar bilan pistirma oʻtkazishga uringan. Quatliam qishlogʻi atrofidagi qoʻriqlash yopilishidan oldin janubdan AQSh razvedka kuchlariga va Isa Xel va Quatliam oʻrtasidagi yoʻlni qoplagan ikkita Germaniyaning Marder zirhli transportyorlariga qarshi uchta bombali hujum (IED) amalga oshirildi. Bu jarayonda Amerikaning bir mina tozalash mashinasi va zirhli transport vositalari shikastlangan va Qunduzga qaytarilgan. Ikki nemis askari va uch amerikalik harbiy yengil yaralangan. Kunduzi Quatliam punkti yaqinida nemis kuchlari uchun oqibatlarsiz yana bir otishma boshlandi. Qunduz shtab-kvartirasida joylashgan Germaniyaning Panzerhaubitze 2000 gaubitsasi koalitsiya qoʻshinlariga toʻgʻridan-toʻgʻri oʻt ochishda yordam berdi. ISAF harbiy razvedkasi maʼlumotlariga koʻra, 31-oktabr kuni boʻlib oʻtgan jangovar amaliyotlarda ikki isyonchi yoʻq qilingan. Jang shiddati tufayli bahsli hududda yetkazilgan zararni aniqlash faqat KZO dronlari yordamida amalga oshirildi. 31-oktabrga oʻtar kechasi tinch oʻtdi. Qunduzdagi Panzerhaubitze 2000 Isa Xel gʻarbidagi hududni yoritish uchun mash’alalarni oʻchirdi. Toliblar nemis armiyasining tungi koʻrish qobiliyati tufayli tungi janglardan qochishgan.

1-noyabr

Tolibon jangarilari tong saharda Quatliam shahridan koalitsiya qoʻshinlariga kichik qurollar va tankga qarshi qurollar bilan hujum qilishdi. Qishloqning gʻarbiy va janubida bir necha oʻt ochish boʻlib oʻtdi, ularda isyonchilar ham minomyotlardan foydalangan. Nemis askarlari yaralanmadi va nemis pozitsiyalari saqlanib qoldi. Panzerhaubitze 2000 isyonchilar pozitsiyalarini minomyotlardan oʻqqa tutish uchun ishlatilgan. Bundan tashqari, kunduz vaqtida CAS ishlatilgan. Shu bilan birga, Quatliamda amaliyotning taktik rahbarining mahalliy hokimiyat bilan uchrashuvi boʻlib oʻtdi. Harbiy razvedka maʼlumotlariga koʻra, 1-noyabrdagi jangovar harakatlarda bir nafar isyonchi yoʻq qilingan. Janglar shiddatli boʻlganligi sababli bahsli hududdagi zararni aniqlash faqat uchuvchisiz samolyotlar yordamida amalga oshirilishi mumkin edi. „Kichik Pluton“ yoʻlidagi oldingi postni qoʻzgʻolonchilar kuchli oʻqqa tutgani uchun toʻliq egallab boʻlmadi.

2-noyabr

Nemis Marder piyoda askarining jangovar mashinasi Qunduz yaqinida patrul qilmoqda

ISAF va afgʻon armiyasi kuchlari Quatliamni oʻrab oldi va u yerdagi isyonchilarni Iso Xeldan ajratib qoʻydi. Tolibon kuchlari Quatliam va Isa Xel oʻrtasidagi yoʻnalish boʻylab koalitsiya pozitsiyalariga oʻq otish qurollari, granatalar va minomyotlar bilan zarba berish orqali qattiq qarshilik koʻrsatdi. Nemis rasmiylari xabarlariga koʻra, isyonchilar koalitsiya qoʻshinlarini taslim qilish uchun „ur va qochmoq“ taktikasini qoʻllagan. Oxir-oqibat Tolibon Quatliamdagi nemis parashyutchilarini ortda qoldirishga harakat qildi, ammo ular Marder piyoda jangovar mashinasi tomonidan hujumga uchradi. Oxir-oqibat, Qunduzdagi Panzerhaubitze 2000 gaubitsasining yaqin havo yordami va artilleriya oʻqlari isyonchilarning jang qilish istagini zaiflashtirdi. Harakatda besh nafar jangari yoʻq qilingan.

Polkovnik fon Blumröder va mahalliy oqsoqollar oʻrtasidagi ikkinchi uchrashuv Quatliamda boʻlib oʻtdi, chunki ogʻir janglar hali ham davom etayotgan edi. Koalitsiya qishloqlar rahbarlari bilan murosaga keldi. Mahalliy hokimiyat Quatliam va uning atrofidagi hududlarni elektr energiyasi bilan taʼminlash evaziga ISAF kuchlari bilan toʻliq hamkorlik qilishga vaʼda berdi.

Operatsion hududga yetkazilgan zararni aniqlash yana bir bor faqat dronlar yordamida amalga oshirildi, chunki yerdagi dushman kuchlarining hujumi davom etishi hisobga olindi.

3-noyabr

Koalitsiya qoʻshinlari va Tolibon jangarilari oʻrtasidagi janglar davom etdi. Bir necha marta nemis parashyutchilari Panzerhaubitze 2000 gaubitsasidan artilleriya oʻq otishini va USAF F-15 va F-16 samolyotlaridan dushman minomyotlari pozitsiyalariga yaqin havo hujumini uyushtirib turishdi.

Quatliam shimolida isyonchilar Chor Dara shahridagi afgʻon politsiyasi qarorgohiga hujum uyushtirdi. Hujumchilar katta zararlarsiz haydab chiqarildi. Harbiy razvedka maʼlumotlariga koʻra, jangda toʻrt nafar isyonchi oʻldirilgan.

4-noyabr

4-noyabr kuni Chor-Dara shahridagi politsiya shtab-kvartirasi isyonchilarning navbatdagi hujumlariga javob berish uchun Qunduzdan qoʻshimcha ISAF kuchlari tomonidan kuchaytirildi. Tolibon harakati keskin pasaydi va kechga yaqin butunlay barham topdi. Kechasi Mozori Sharifdagi oʻquv va himoya batalonidan bir boʻlinma dastlab u yerdagi qoʻshinlarni kuchaytirish va keyinroq ularni ozod qilish uchun Quatliamga koʻchib oʻtdi. Oxir-oqibat Tolibon kuchlari jang maydonidan shimoldagi Imom Sohib va janubdagi Bagʻlon qal’alari tomon chekindi. Ulardan bir qanchasi tinch aholi orasida yashirinishga urinib, burqa kiygan holda afgʻon politsiyasi tomonidan ushlanib, asirga olingan.

„Kichik Pluton“ yoʻlidagi nazorat punkti oxir-oqibat nemis muhandislari tomonidan qoʻlga olindi. Quatliamni qayta qurish fuqarolik-harbiy hamkorlik guruhlari (CIMIC) tomonidan amalga oshirilishi kerak edi. ISAF qoʻshinlari koʻchalarni vaqtinchalik portlovchi qurilmalardan (IED) tozaladi. Portlovchi qurilmalarni topish va ularni zararsizlantirish boʻyicha maslahatlar odatda mahalliy aholidan keladi. Oʻq-dorilar nemis muhandislari tomonidan boshqariladigan portlashlar bilan yoʻq qilindi.

Germaniya mudofaa vaziri Karl-Teodor zu Guttenberg Char Daradagi nemis qoʻshinlari yoniga qisqa muddatli tashrif buyurdi.

Oqibat

Asosiy jangovar operatsiya tugagandan soʻng, ISAF Quatliam qishlogʻida va „Kichik Pluton“ taʼminot yoʻli boʻylab postlar oʻrnatdi. ISAF operatsion doktrinasiga koʻra, bu bosib olingan hudud xavfsizlik kuchlarining doimiy ishtiroki ostida rivojlanish va yordam tashkilotlari koʻmagida saqlanib qoladigan va qayta tiklanadigan „ushlab turish“ bosqichining boshlanishi edi.

Quatliam va uning atrofidagi qishloqlar oqsoqollari bilan qayta qurish jarayonini targʻib qilish uchun keyingi uchrashuvlar oʻtkazildi. Quatliam va uning atrofidagi qishloqlarni yana asosiy elektr tarmoqlariga ulash ishlari allaqachon boshlangan edi. Rivojlanish loyihasi Germaniya Federal Tashqi ishlar vazirligi tomonidan moliyalashtirildi. Keyin Qunduzdan kelgan nemis oʻquv va himoya bataloni „Moʻca“ logistik yoʻnalishi boʻylab — Qunduz va Chor Dara oʻrtasidagi 431 va 432 balandliklar boʻylab „Sher Chesan“ kod nomi bilan patrul qilish va harakatlanish erkinligini taʼminlash uchun joylashtirildi.

Qoʻshimcha oʻqish uchun

• Clair Johannes (2014) Vier Tage im Noyabr: Afgʻonistondagi Mein Kampfeinsatz. Ullshteyn Taschenbuchvlg.. (in German)