Hashimoto tireoditi
Hashimoto tireoditi (ing. Hashimoto thyroiditis) — autoimmun kasallik boʻlib, immun sistemasi qalqonsimon bezni tananing bir qismi sifatida tan olishni toʻxtatadi va unga hujum qila boshlaydi. Bu qalqonsimon bezning yalligʻlanishiga olib keladi va tireoditi deb ataladi. Hashimoto tireoiditining boshqa nomlari orasida Hashimoto kasalligi, surunkali limfotsitik tireoiditi va autoimmun tireoiditi kabilari mavjud.
Hashimoto (1912-yilda kashf qilgan yapon jarrohi nomiga qoʻyilgan) Amerikada juda keng tarqalgan boʻlib, gipotireodizmning asosiy sababi hisoblanadi. Qalqonsimon bez saratoni va tireoiditi oʻrtasida bogʻliqlik mavjud emas. Tireoiditida psevdo tugunlar hosil boʻlishi mumkin va qalqonsimon bez tugunlaridan farq qiladi. Hashimoto kasalligida immun tizim hujayralari qalqonsimon bezning gormon ishlab chiqaruvchi hujayralariga hujum qilib, ularni yoʻq qiladi va gormon ishlab chiqarilishi kamayadi. Har bir kishida bu kasallik rivojlanishi mumkin boʻlsa-da, oʻrta yoshdagi ayollarda koʻproq uchraydi[1].
Sabablari tahrir
Hashimoto kasalligining aniq bir sababi maʼlum emas, lekin bir qancha omillar asosiy rol oʻynashi mumkin:
Hashimoto kasalligiga odatda autoimmun kasalligi yoki qalqonsimon bez kasalligi bor insonlar chalinadi. Bu genetik komponent mavjudligini bildiradi.
Hashimoto kasalligi erkaklarga qaraganda ayollarda 7 marta koʻproq uchraydi va bu jinsiy gormonlarga bogʻliq boʻlishi mumkin. Ayollar birinchi farzandi tugʻilgandan soʻng koʻpincha qalqonsimon bez kasalligiga chalinishadi va qalqonsimon bez kasalligi vaqt o'tib yaxshilanadi. Shunga qaramay yillar oʻtib ayollarda Hashimoto kasalligiga boʻlgan moyillik ortib bormoqda.
Maʼlum bir dorilar va ortiqcha yod qalqonsimon bez faoliyatining susayishiga olib keladi va faoliyatini buzadi.
Radiatsiya. Yaponiya va Chernobilda boʻlgan atom portlashlari oqibatida insonlarda Hojkin limfoma deb atalgan qon kasalligi rivojlangan va bunday insonlarda qalqonsimon bez kasalliklari ham paydo boʻlgan[2].
Simptomlari tahrir
Hashimoto belgilari dastlab yuzaga chiqmasligi yoki rivojlanishi uchun yillar talab qilishi mumkin. Kasallikning birinchi belgisi koʻpincha qalqonsimon bezning kattalashishi boʻlib, buqoq deb ataladi. Buqoq boʻyinning old qismini shishgan koʻrinishiga olib keladi. Buqoq yutishni qiyinlashtiradi. Hashimoto kasalligi tufayli qalqonsimon bez faoliyati pasayadi. Quyidagi belgilar kuzatiladi:
· Ortiqcha vazn
· Charchoq
· Yuzning oqarishi yoki shishishi
· Boʻgʻimlar yoki mushak ogʻrishi
· Qabziyat
· Yurak urishi sekinlashishi
· Hayzning buzilishi
· Soch toʻkilishi yoki siyraklashishi
Xavf omillari tahrir
Ayollarda kasallik erkaklarga qaraganda 7 marta koʻproq uchraydi.
Kasallik koʻpincha 40-60 yosh orasida uchraydi, lekin erta yoshlarda ham kuzatiladi.
Kasallik avloddan avlodga oʻtishi mumkin. Lekin qaysi gen uni saqlashi hali aniqlanmagan.
Autoimmun kasalliklar kasallik ehtimolini oshiradi. Masalan: qandli diabetni birinchi tipi, revmatoid artrit. Hashimoto kasalligi boshqa autoimmun kasalliklarga chalinish xavfini ham orttiradi[3].
Diagnoz qoʻyish tahrir
Qalqonsimon bez funksiyasini tekshirish
TTG testi. Qalqonsimon bezni stimullovchi gormon (TTG) gipofiz bezidan ishlab chiqariladi. Qonda qalqonsimon bez gormonlarining kamligini aniqlaganida, qalqonsimon bez gormonlarini ishlab chiqarishni koʻpaytirish uchun TTG ni tiroidga yuboradi. Qonda yuqori TTG darajasi gipotireoidizmni koʻrsatadi.
T-4 sinovlari. Qalqonsimon bezning asosiy gormoni tiroksin (T-4). T-4 ning past qon darajasi TTG testi natijalarini tasdiqlaydi va muammo qalqonsimon bezning oʻzida ekanligini koʻrsatadi.
Antitana testlari
Bir nechta kasallik jarayoni gipotireoidizmga olib kelishi mumkin. Hashimoto kasalligi gipotireoidizmning sababi yoki yoʻqligini aniqlash uchun antitana testi oʻtkaziladi.
Antitananing maqsadi immunitet tizimining boshqa ishtirokchilari tomonidan yoʻq qilinishi kerak boʻlgan kasallik qoʻzgʻatuvchi begona agentlarni yo'q qilishdir. Autoimmun kasallikda immunitet tizimi tanadagi sogʻlom hujayralar yoki oqsillarni nishonga oladigan antitanalarni ishlab chiqaradi.
Odatda, Hashimoto kasalligida immunitet tizimi qalqonsimon bez gormonlarini ishlab chiqarishda muhim rol oʻynaydigan qalqonsimon peroksidaza (TPO) ga antitana ishlab chiqaradi. Hashimoto kasalligiga chalingan koʻpchilik odamlarning qonida TPO antitanalari boʻladi. Hashimoto kasalligi bilan bogʻliq boshqa antikorlar uchun laboratoriya testlarini oʻtkazish kerak boʻlishi mumkin.
Davolash tahrir
Hashimoto tireoiditi uchun asosiy davolash qalqonsimon gormonlari orqali olib borilib, koʻpincha levotiroksin deb ataladigan T4 (tiroksin) ning sintetik shaklidan foydalaniladi.
Yalligʻlanishga qarshi vositalar tahrir
Yalligʻlanish holati juda ogʻir boʻlsa, baʼzi shifokorlar steroid terapiyasini qisqa muddatini koʻrib chiqadilar. Hashimoto kasalligining kuchayishida glyutensiz va oziq-ovqat boʻyoqlaridan qochish kabi muqobil tibbiy yondashuvlar ham ilgari surilgan.
Qalqonsimon bez jarrohligi tahrir
Qalqonsimon bez jarrohligi Hashimoto tireoiditi bilan ogʻrigan bemorlarni davolashda muhim rol oʻynashi mumkin:
Hashimoto tireoiditi bilan ogʻrigan bemorlarning kichik bir qismi qalqonsimon bez jarrohligidan sezilarli foyda koʻradi.
Hashimoto tireoiditini tibbiy davolash bemorlarda qalqonsimon bez operatsiyasini koʻrib chiqishdan oldin amalga oshiriladi.
Manba[4] tahrir
- ↑ „Hashimoto’s Thyroiditis FAQ“ (inglizcha) (28-dekabr 2010-yil). Qaraldi: 8-iyul 2022-yil.
- ↑ „Hashimoto's disease“ (inglizcha). MAYO CLINIC. Qaraldi: 8-iyul 2022-yil.
- ↑ „Hashimoto's Thyroiditis“ (inglizcha). Qaraldi: 8-iyul 2022-yil.
- ↑ „Hashimoto’s Disease“ (inglizcha). Clevelend Clinic (6-noyabr 2020-yil). Qaraldi: 8-iyul 2022-yil.