Iblis qal'asi

Iblis qal’asi (gruz. ქაჯისციხე ; talaffuzi : „kacistsih’e“) — Ardaxon viloyatining Childir tumanidagi Yildirimtepe qishlogʻida joylashgan eski qasr. Tarixiy Erusheti hududidagi bu qal’a Gruziya manbalarida „Kacistsihe“ (Iblis qal’asi) deb ataladi. Qal’aning nomi Usmonlilar mintaqani egallab olgandan keyin gruzinchadan tarjima qilingan^[1].

XII asrda mashhur gruzin shoiri Shota Rustaveli qalamiga mansub „Yo‘lbars terisini yopingan pahlavon“ dostonida tilga olingan „Kacta Tsixe“ Alamut qal’asi emas, balki Iblis qal’asi, degan fikrlar mavjud.

Manzili

Shayton qal’asi Yildirimtepe qishlogʻi markazidan 1,3 km uzoqlikda, soyning oʻng qirgʻogʻidagi qoyali tepalikda joylashgan. Uch tomoni qoyalardan iborat bu tepalikka faqat bir tomondan yetib borish mumkin. Qasrning joylashuvi qiyin va bosib olish qiyin bo‘lgani uchun uni Iblis qal’asi deb atashgan, degan taxminlar mavjud. Qasrni bosib olishning iloji boʻlmagani uchun qasrdagilarning yengilmasligi yovuz ruhlar va shayton bilan bogʻliq narsalari bor, degan afsonalar boʻlgan.

Dengiz sathidan 1910 metr balandlikda joylashgan qal’a bugungi kungacha juda mustahkam holatda saqlanib qolgan. Nosimmetrik rejaga ega boʻlgan qal’aning oʻlchamlari 161×93 metr boʻlib, qal’ada uchta minora mavjud. Ulardan biri yaxshi holda saqlanib qolgan.

Tarixi

Ilgari „Kacistsihe“ nomi bilan tanilgan Iblis qal’asining uzoqdan koʻrinishi.

Iblis qal’asi Urartular davrida qurilgan degan fikrlar mavjud. Biroq bu qarashlar hech qanday tarixiy manbaga asoslanmagan. Keyingi manbalardan olingan maʼlumotlarga koʻra, qal’aning ilk oʻrta asr qal’asi boʻlishi kerakligi takidlanadi. Biroq, joylashuviga koʻra, bunday joy avvalgi davrlarda qal’a boʻlganligi ehtimoldan yiroq. Biroq, buni isbotlash uchun manbalar hali mavjud emas^[2].

Gruziyaning Samtshe-Saatabago knyazligi va unga qoʻshni davlatlarning 1561-1587-yillardagi tarixidan hikoya qiluvchi Meshuri Matiane yilnomasiga koʻra, Iblis qalʼasi Samtshe-Saatabago hukmronligi ostida boʻlgani paytlarda, bu knyazlikning hukmdori Manuchar Lala II Mustafo posho bilan shartnoma tuzib, Iblis qal’asi bilan birga oltita qal’ani Usmonlilarga beradi^[3]^[4]. 1595-yildagi Usmonli mufassal kitobida qal’a gruzincha nomiga koʻra „Kacisiha“ (kạjskẖە) sifatida qayd etilgan. Bu sanada Tetra Tsihening nomi Ağca Kala (keyinchalik Akçakale) va Okros Tsihening nomi Altun Kala (keyinchalik Altunkale) deb oʻzgartirilgan boʻlsa-da, „Kacistsihe“ nomi hali oʻzgartirilmagani koʻrinib turibdi. Qal’aning nomi keyinchalik Iblis qal’a deb tarjima qilingan^[5]. Iblis qal’asi Gruziya qirolligi va Samtshe-Saatabago davrida, shuningdek, XVI asrdan boshlab Usmonlilar davrida ishlatilgan. Maʼlumki, qal’a yonida savdo maydoni boʻlgan, Rabot nomi bilan mashhur bu joy keyinchalik oddiy aholi punktiga aylangan^[2].

Qal’adagi inshootlar

Iblis qal’asida XIV asrda qurilgan cherkov mavjud. Qal’aning pastki qismida joylashgan va Aziz Stefanga bagʻishlangan bu cherkovdan faqat toʻrtta devor qolgan^[6]. Qal’ada sardoba qoldiqlari va soyga tushadigan zinapoyalar hozirgi kungacha saqlanib qolgan^[7].

Galereyasi

Manbalar

↑ „Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 32.“. 22 ocak 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17 nisan 2021.
↑ ^2,0 ^2,1 Tao-Klarceti — Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 395, ISBN 9789941478178.
↑ „Tsisana Abuladze, "Atabey II. Manuçar (Gürcüce)“ (26 ekim 2019).
↑ „Kartlis Tshovreba (Gürcüce)“ (26 ekim 2019). 26 ekim 2019da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26 ekim 2019.
↑ „Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 31-32.“. 22 ocak 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17 nisan 2021.
↑ Tao-Klarceti — Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 216, ISBN 9789941478178.
↑ „Ardahan Kaleleri“. canardahan.tr.gg. 23 ekim 2017da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10 şubat 2015.

[1] „Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 32.“. 22 ocak 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17 nisan 2021.

[Kültürel_Anıtlar_Kataloğu_2018-2] 2,0 ^2,1 Tao-Klarceti — Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 395, ISBN 9789941478178.

[3] „Tsisana Abuladze, "Atabey II. Manuçar (Gürcüce)“ (26 ekim 2019).

[4] „Kartlis Tshovreba (Gürcüce)“ (26 ekim 2019). 26 ekim 2019da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26 ekim 2019.

[5] „Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 31-32.“. 22 ocak 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17 nisan 2021.

[6] Tao-Klarceti — Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 216, ISBN 9789941478178.

[canardahan-7] „Ardahan Kaleleri“. canardahan.tr.gg. 23 ekim 2017da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10 şubat 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]