Iqtisodiyotning yuqori texnologiya sektori

Iqtisodiyotning yuqori texnologiyali sektori yuqori, oʻrta-texnologik yuqori darajadagi sanoat va yuqori texnologiyalik xizmatlarni oʻz ichiga oladi[1]. Yuqori texnologiyalik sanoatlar ilmiy-tadqiqot va ishlanmalar (ARGE) xarajatlarining yuqori intensivligi, oliy maʼlumotli xodimlarning yuqori ulushi, shuningdek, yuqori innovatsion faollik bilan tavsiflanadi.

OECD tasnifi

tahrir

Yuqori texnologiyali tarmoqlar OECD tasnifiga koʻra, ar-Ge xarajatlarining qoʻshilgan qiymatga nisbati boʻyicha ajratiladi[2]:

  • yuqori texnologiyalik (biotexnologiya va farmatsevtika, samolyot va kosmik kemalar; asbobsozlik; radio, televidenie va aloqa uskunalari; kompyuter texnologiyalari) (8% — 100%);
  • oʻrta texnologiyalik yuqori darajali (2,5% — 8%);
  • oʻrta texnologiyali past darajali (1% — 2,5%);
  • past texnologiyali (0% — 1%).

Rosstat tasnifi

tahrir

OECD va Eurostat uslubiga asoslangan Rosstatning[3] soʻnggi tasnifiga koʻra:

Yuqori texnologik darajadagi sanoat (OKVED kodi boshida koʻrsatilgan):

Yuqori oʻrtacha texnologik darajadagi sanoat tarmoqlari:

  1. 20 Kimyoviy moddalar va kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish;
  2. 27 Elektr jihozlarini ishlab chiqarish;
  3. 28 Mashina va asbob-uskunalarni ishlab chiqarish, boshqa guruhlarga kiritilmagan;
  4. 29 Avtotransport vositalari, tirkamalar va yarim tirkamalar ishlab chiqarish;
  5. 30 Boshqa transport vositalari va jihozlarni ishlab chiqarish 30.3;
  6. 32.5 Tibbiy asboblar va asbob-uskunalar ishlab chiqarish;
  7. 33 Mashina va uskunalarni taʼmirlash va oʻrnatish.

Xizmat koʻrsatish sohasi faoliyati turlarini oʻz ichiga olgan va oliy maʼlumotli xodimlarning maksimal ulushi bilan ajralib turadigan ilm-fanga asoslangan tarmoqlar[4]:

  • 50 Suv transporti faoliyati;
  • 51 Havo va kosmik transport faoliyati;
  • 61 Telekommunikatsiya faoliyati;
  • 62 Kompyuter dasturlarini ishlab chiqish, tegishli konsalting xizmatlari va boshqa tegishli xizmatlar;
  • 63 Axborot texnologiyalari faoliyati;
  • 69 Yuridik va buxgalteriya faoliyati;
  • 70 Bosh idoralar faoliyati; boshqaruv maslahati;
  • 71 Arxitektura va muhandislik loyihalash sohasidagi faoliyat; texnik sinov, tadqiqot va tahlil;
  • 72 Tadqiqot va ishlanmalar;
  • 75 Veterinariya faoliyati;
  • 78 Bandlik va yollash faoliyati;
  • 85 Taʼlim;
  • 86 Sogʻliqni saqlash faoliyati;
  • 87 Uy-joyni saqlash faoliyati;
  • 88 Turar joy bermasdan ijtimoiy xizmatlar koʻrsatish.

OECD metodologiyasini nusxalash turli mamlakatlardagi sanoatning qoʻshilgan qiymatida ar-Ge xarajatlarining haqiqiy ulushidagi farqlarni hisobga olmaydi. Shunday qilib, Rossiyada bir qator tarmoqlar uchun bu ulush belgilangan mezonlardan ancha past[5].

Iqtisodiyotdagi roli

tahrir

Rossiyada yuqori texnologiyali sektorning ulushi yalpi ichki mahsulotda 22% ga teng va ishchilar sonidagi 34% dan oshadi[4]. Sektorning zaif, ammo ijobiy dinamikasi va uning Rossiya iqtisodiyotidagi rolining oshishi haqida gapirish mumkin. 2010-yildan beri sektor ulushi davlat xaridlari va daromad soligʻi tushumlari oshdi, lekin jami eksport va yangi firmalar kamaydi.

Boshqa mamlakatlar bilan taqqoslaganda, Rossiya yuqori texnologiyalar sektori oʻrtacha rivojlanish darajasida[6]. Yevropa Ittifoqida (28 ta davlat) oʻrtacha hisobda yuqori texnologiyalar sohasida band boʻlganlar ulushi 45,8%, Rossiyada esa 34,3% ni tashkil qiladi. Dunyodagi yuqori texnologiyali mahsulotlarning 0,5% dan kamrogʻi Rossiyadan eksport qilinadi, bu asosan harbiy texnika sohasida, yuqori texnologiyali import ulushi esa 60% dan oshadi. Ishlab chiqarish sanoatida yuqori texnologiyali va oʻrta texnologiyali faoliyatning ulushi boʻyicha Rossiya dunyoda BRIKSning barcha mamlakatlari va koʻplab Sharqiy Yevropa davlatlaridan keyin kamtarona 48-oʻrinni (2016-yilda 44-oʻrin) egallaydi.

Yana qarang

tahrir
  • Yuqori texnologiya
  • Bilim iqtisodiyoti
  • Innovatsion iqtisodiyot
  • Ish boshlash

Manbalar

tahrir
  1. Высокотехнологичный бизнес в регионах России. 2020. Национальный доклад. М.: РАНХиГС, АИРР, 2020. ISBN 978-5-85006-214-9.  (Wayback Machine saytida 2022-01-11 sanasida arxivlangan)
  2. Revision of the High-Technology Sector and Product Classification // OECD Science, Technology and Industry Working Papers. — 1997-01-01. — ISSN 1815-1965. — DOI:10.1787/134337307632.
  3. „Приказ Росстата от 15.12.2017 No 832 «Об утверждении Методики расчета показателей «Доля продукции высокотехнологичных и наукоемких отраслей в валовом внутреннем продукте»“ (ru). Росстат (2017-yil 15-dekabr). 2022-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-yanvar.
  4. 4,0 4,1 Высокотехнологичный бизнес в регионах России. 2020. Национальный доклад. Москва: РАНХиГС, АИРР, 2020. ISBN 978-5-85006-214-9.  (Wayback Machine saytida 2022-01-11 sanasida arxivlangan)
  5. Коцюбинский В.А. Методологические подходы сопоставления показателей развития высокотехнологичных секторов России и стран ОЭСР. — 2015.
  6. Национальный доклад «Высокотехнологичный бизнес в регионах России». Выпуск 2. Москва: РАНХиГС, АИРР, 2019. ISBN 978-5-85006-139-5.