Isfandiyor

Isfandiyor yoki Espandiyar - afsonaviy Eron qahramoni, Firdavsiyning “Shohnoma”si qahramonlaridan biri. U Kayaniya qiroli Goshtasp va qirolicha Katayyunning o'g'li va valiahd shahzodasi edi. U Kay Lohraspning nevarasi hisoblanadi.

Rustam va Isfandiyor

Isfandiyor Firdavsiyning “Shohnoma” dostonida tasvirlangan Rustam bilan jang haqidagi fojiali hikoyasi bilan mashhur. Bu “Shohnoma” dagi eng uzun epizodlardan biri hisoblanadi.

Etimologiya

Forscha - "Sepandiar" so'zi Fors tilidan olingan "Spandadat" yoki "Spandyat" (differensiallik pahlaviy yozuviga xos noaniqliklarga bog'liq), bu esa o'z navbatida Avestan tilidan kelib chiqqan: "Spenta Armaiti tomonidan berilgan" degan ma'noni anglatadi, bu keyinchalik sepandarmaz (spndạrmdẖ) sifatida ifodalanadi, lekin asl Avestan tilida "ijodiy uyg'un fikr" degan ma'noni anglatadi, (odatda tabiatning fizik qonunlariga ishora qiladi), lekin vaqt oʻtishi bilan muqaddas yoki “Muqaddas tomonidan berilgan” degan maʼnoga aylana boshladi (Spenta soʻzining boshqa maʼnolari uchun Amesha <i id="mwLw">Spentaga</i> qarang).

Shohnomada

“Shohnoma” dostonida aytilishicha, Isfandiyor qadimgi Eronning valiahd shahzodasi va ilohiy jangchisi boʻlib, Zartosht ( Zardusht ) paygʻambarni qoʻllab-quvvatlab, unga zardushtiylik dinini yoyishga yordam bergan. Buning uchun Zardushtning koʻp murtad va dushmanlariga qarshi ham kurashdi. Buning evaziga Zardusht Isfandiyorga Jannatdan zanjir va zirh berdi. Zirh uni daxlsiz qilib qo'ydi va zanjir hech kimni, hatto jinni yoki yovuz sehrgarni ham bog'lash qudratiga ega edi va bu ularni qochib qutula olmadi. Zardusht ham shahzodaga ilohiy marhamat berib, kim Isfandiyorning qonini toʻksa (uni o'ldirsa) oʻlguniga qadar yomon falokatli laʼnatli hayot kechirishini va hatto oʻlimdan keyin ham doʻzaxga mahkum etilishini eʼlon qiladi.

Isfandiyor bo'rilar bilan kurashmoqda.

Isfandiyorning otasi Goshtasp, agar o'g' uzoq viloyatlardagi bosqinni qaytarishga muvaffaq bo‘lsa, taxtni unga berishga va’da qilgan edi. Isfandiyor topshiriqni muvaffaqiyatli bajaradi. Qaytib kelgach, Isfandiyorning otasi u yo‘qligida Turon podshosi Arjaasb isyon ko‘tarib, Eron poytaxtiga hujum qilgani va Isfandiyorning ikki singlisini o‘g‘irlab ketganini aytadi. Goshtasp isyonni bostirish va oʻgʻirlab ketilgan malikalarni qaytarib olish uchun Isfandiyorni boshqa vazifaga yuboradi.

Isfandiyor 7 xil jang bilan qiyin va xavfli yo'lni bosib o'tadi, keyinroq Isfandiyorning 7 mehnati deb nomlanadi. Bular:

1. Ikki daxshatli bo'rini o'ldirish.

2. Ikki odamni yeyuvchi sherni o'ldirish.

3. Ajdahoni o'ldirish.

4. Yovuz sehrgarni o'ldirish.

5. Semurg‘ va uning ikki bolasi bilan jang qilish va o‘ldirish.

6. Uch kunlik bo'ronga qarshi turish.

7. Cho'lni kesib o'tish.

Keyin Isfandiyor Roin Dej nomi bilan mashhur Arjaasb qal'asiga muvaffaqiyatli kirib boradi. (Yengilmas qal'a) Isfandiyor keyin Arjaasbni o'ldiradi, uning opa-singillarini qutqaradi va qal'ani zabt etadi. Isfandiyor Eronga qaytib kelgach, o'z taxtidan ayrilishni istamagan Goshtasp yana qarshilik ko'rsatadi.

Goshtasp Isfandiyorning Rustam qo‘lida o‘limini bashorat qiladigan bashoratdan xabardor bo‘lsa-da, u yosh qahramonni borib, keksa Rustamni qirolga nisbatan takabburligi va hurmatsizligi uchun zanjirband qilib olib kelishga majbur qiladi va bu topshiriqni tugatgandan so‘ng taxtni Isfandiyorga berib, nafaqaga chiqishini va’da qiladi. Isfandiyor avvaliga Rustamning shon-shuhratini, ulug‘ yoshini, sulola oldidagi xizmatlarini otasiga eslatib e’tiroz bildiradi, lekin oxir-oqibat otasining xohishiga bo‘ysunadi va Rustamning uyi tomon yo‘l oladi.

Rustamning uyiga yetib borgach, Isfandiyor xabarni yetkazadi, lekin Rustam zanjirband qilishdan bosh tortadi, faqat yosh shahzodani otasining saroyiga kuzatib borishga rozi bo‘ladi. Isfandiyor ta'kidlaydi, lekin Rustam boshqa ko'plab yon berishlar qilib, o'z so'zini saqlab qoladi va oxir-oqibat ikkalasi yakka kurashda uchrashadilar. Keyingi jangda yengilmas Isfandiyor Rustamning zarbalaridan ta'sirlanmadi, Rustam esa olmos o'q uchlari bo'lgan va Rustamning qurol-aslahasini osongina teshib o'tadigan Isfandiyorning o'qlaridan Rustam og'ir yaralanadi. Yaralarini davolash uchun muhlat so‘rab Rostam orqaga chekindi.

Afsonaviy Semurg‘ qushi tarbiyalangan Rustamning otasi Zaal (Aftidan, Shohnomada ikki xil semurg‘ bo‘lgan, biri Isfandiyorning 7 mehnatida o‘ldirilgan, ikkinchisi esa Zaalni boqib, Eron tog‘larida yashagan) patni kuydirib Semurg‘ni chaqiradi. o'g'lini davolash uchun yordam so'rash uchun Semurg'dan o'zi bergan. Semurgʻ Rustamni ham, Esfandiyorning oʻqlaridan yaralangan Raxsh otini ham xayrixohlik bilan davolaydi. keyin esa Rostam Semurg‘dan bilib oladiki, Isfandiyorga ta’sir qila oladigan yagona qurol Fors ko‘rfazi yaqinidagi tamarisk daraxtining shoxidan yasalgan maxsus ikki boshli o‘qdan ko‘zga o‘q otilishidir.

Semurg' ham Rustamni Isfandiyorning qotilini kutayotgan qismat haqida ogohlantiradi va Rustamdan Shahzodaga taslim bo'lishni o'ylab ko'rishni so'raydi, u ilohiy shahzoda bo'lgani uchun unga taslim bo'lishdan uyat bo'lmaydi. Lekin Rustam na taslim bo‘lish, na kimningdir zanjirband bo‘lishi sharmandaligini tan olmaydi. Bunday qarorga kelgan Semurg'li Rustamni tomorqaga olib boradi va u erda Simurg'ning pati va novdasi bilan qo'sh boshli o'q yasaydi. Ertasi kuni ertalab jang qayta boshlanganida, Isfandiyorning ko‘ziga o‘q tegib ko‘r bo‘lib qoladi.

O‘lishidan oldin Isfandiyor Rustamga o‘zini ayblamasligini aytadi: otasining yolg‘on va’dasi va Semurg‘ning o‘qi uni o‘ldirdi. Isfandiyor Rustamga haqiqiy qotil sifatida Goshtasp aybdor bo'lishi kerakligini aytadi.

Shuningdek qarang

• Rustam va Isfandiyor jangi
• Isfandiyorning yetti mehnati
• Axillesning tovoni
• Sigurdning yelkasi (Zigfrid)
• Duryodhananing sonlari
• Nadr ibn al-Horis - Muhammadning zamondoshi, Rustam va Isfandiyor haqida hikoya qiladi.

Qo'shimcha o'qish

• Yarshater. „ESFANDĪĀR (1)“. Encyclopædia Iranica. Qaraldi: 2016-yil 27-fevral.

• Gazerani, Saghi. The Sistani Cycle of Epics and Iran's National History: On the Margins of Historiography. Brill Publishers, 16 November 2015. ISBN 978-90-04-28296-4. 
• Mahamedi, Hamid (1982). „The Story of Rostam and Esfandiyār in an Iranian Dialect“. Journal of the American Oriental Society. 102-jild, № 3. 451–459-bet. doi:10.2307/602297. ISSN 0003-0279. JSTOR 602297.