Jakona ― maymun, Yuriy Magalif kitobining qahramoni va "Tyapa, Lyapa va Jakonya" bolalar teleko'rsatuvidagi qo'g'irchoq timsoli.

Qahramonlarning yaratilish tarixi

tahrir

Kichik o'yinchoq maymun haqida "Jakonya sarguzashtlari" hikoyasi dastlab Novosibirsk yozuvchisi va badiiy so'z ustasi Yuriy Magalif tomonidan mahalliy radioda o'z eshittirishlari uchun yaratilgan[1]. Yozuvchining so'zlariga ko'ra, qahramon "prototip" ga ega edi: "latali maymun haqiqatan ham mavjud — u qutida yashaydi va quti ehtiyotkorlik bilan shkafda saqlanadi. Yarim asrdan ko'proq vaqt davomida qonun, u uzoq bolalikning yagona (ikki yoki uchta fotosuratdan tashqari) eslatmasi, Jasur Leningrad hayoti, onaning qo'llari bu latta qo'g'irchoqqa tegdi. Bizning oilamizda-Jakonyaning uzoq vaqtdagi kulti"[2]. A. I. Kuprinning xotiralariga ko'ra, rassom shu qadar mashhur ediki, XX asr boshlarida Sankt-Peterburgda o'yinchoq maymunlari "Jakomino" deb nomlangan va bu laqab keyinchalik "jakon" ga aylanishi mumkin edi, ammo bu taxallus 1890-yilda Vilgelm Bushning "Fipps, der Affe" ("maymun Fipps") kitobining rus tilidagi tarjimasidan keyin Rossiyada tarqaldi, u yerda qahramon Jako (Jakoshka, Jakonya) deb nomlandi. Shu bilan birga, Jako Bush Magalifning qahramoniga o'xshamadi: "agar ,,eski" Jaco shunchaki moxov bo'lsa (ba'zida shafqatsizlik), ,,yangi" Jakonya mehribon va quvnoq bo'lib chiqdi, garchi ba'zida haddan tashqari ishtiyoqli va ishonuvchan"[3].

1959-yilda Leningradda Magalifning ishi bo'yicha qo'g'irchoq televizion spektakli o'rnatildi. Ertak va rejissorning pyesasi muallifi A. Resser, rassom V. Malaxiyevning qo'g'irchoqlari (shu jumladan Jakonya qo'g'irchog'i) tomonidan yaratilgan[4][5]. Birozdan keyin (1960-x boshida) Malaxiyeva tomonidan ixtiro qilingan Jakonya qo'g'irchog'i "Tyapa, Lyapa va Jakonya" ko'ngilochar va o'quv dasturining qahramonlaridan biriga aylandi. Leningraddagi katta qo'g'irchoq teatri aktyori Vladimir Kukushkin[6] qo'g'irchoqni olib, ovoz berdi. Uzatishda Jakonya ko'rinishi va xarakteri Magalifning ertagiga nisbatan sezilarli o'zgarishlarga duch keldi: xususan, maymun "Xayrli tun, bolalar" keyingi dasturidagi Cho'chqaga biroz o'xshab, bezovta va yaramas bo'lib qoldi[7]. Bundan tashqari, 2005-yilda Jakonya televizorga "mashhur bezorilar klubi" nomli mazmunli nom bilan qaytdi[8].

Magalifning hikoyasi, teleko'rsatuv va maymunning o'zi tezda mashhurlikka erishdi[9][10][11][12]. Xususan, Novosibirskda "Jakonya sarguzashtlari" ni Yaratgandan so'ng (yuqorida aytib o'tilganidek, ertak nafaqat bosilgan, balki radioda ham O'qilgan), bolalar o'zlarining o'yinchoq maymunlarini Jakonya deb chaqirishga kirishdilar[13].

Ertakdagi ko'rinish

tahrir

"Keyin Onam mo'yna, flanel va jigarrang matodan kichik bir maymunni tikdi, u Jakonyaga o'xshardi, hatto u ham xuddi shunday deb nomlandi — "Jaco".

Jakonya qizil kurtka va ko'k shimga kiyintirishdi, undan jigarrang simdan yasalgan uzun dumi chiqib turar edi. Jakonyaning boshiga naqshli shlyapa kiyib, oyoqlariga — paxta poyabzali... qisqasi, u issiq kiyingan edi, chunki u har qanday maymun kabi sovuqdan juda qo'rqardi"[14].

Manbalar

tahrir
  1. „«Судьба ленинградца в Сибири…» // А. Горшенин, «Советская Сибирь», 17.07.2008“. 2017-yil 16-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  2. „Писатели о себе : сборник / ред. Ю. М. Мостков. — Новосибирск : Западно-Сибирское книжное издательство, 1973, стр. 139“. 2016-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  3. „Илья Фоняков. В поддержку тех, кто «разбрасывается» (Литературные заметки) // «Звезда», № 7, 1979, стр. 1979“. 2016-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  4. „Масленников И. Ф. Бейкер-стрит на Петроградской. СПб., 2007, стр. 34“. 2016-yil 16-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  5. „Голдовский Б. П. Большая иллюстрированная энциклопедия «Художественные куклы». — М.: Дизайн Хаус, 2009“. 2016-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-avgust.
  6. „Часы с Кукушкиным отсчитали семьдесят // «Аргументы и Факты», № 20, 16/05/2001“. 2007-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-avgust.
  7. „Герои детских лет // zet-news.ru“ (deadlink). 2017-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-iyul.
  8. „«Клуб знаменитых хулиганов»“. «Телевести» (2010-yil 22-noyabr). 2014-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 4-may.
  9. „Мостков, Ю. М. Юрий Михайлович Магалиф: жизнь и творчество. — Новосибирск: Общество книголюбов, 2003“. 2018-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 12-sentyabr.
  10. Эфир на фоне эпохи. Очерки истории Ленинградского — Петербургского радио и телевидения. Санкт-Петербургский государственный университет, 2013 — 104 bet. 
  11. „Могилевская Г. Л. Семейный климат. М.: Знание, 1973, стр. 273“. 2016-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 12-sentyabr.
  12. Жаконя остался без Паганини // «Санкт-Петербургские ведомости», № 118, 02.07.2007[sayt ishlamaydi]Andoza:Недоступная ссылка
  13. „О перспективах реализации программы по литературному краеведению для детей младшего школьного возраста // И. Высоцкая, «Сибирский педагогический журнал», № 2, 2009“. 2020-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 30-aprel.
  14. Юрий Михайлович Магалиф. «Приключения Жакони». Детгиз, 1959.  (Wayback Machine saytida 2016-03-04 sanasida arxivlangan) „Архивированная копия“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-avgust.