Kapsaitsin

Kapsaitsin — bu qalampirlarning achchiqligini ta’minlaydigan kimyoviy modda. U asosan Capsicum jinsiga mansub achchiq qalampir mevalarida uchraydi. Kapsaitsin qalampirlarni nafaqat o'ziga xos achchiqlik bilan ta'minlaydi, balki tibbiy tadqiqotlarda ham keng qo'llaniladi. Ushbu modda qalampirning urugʻ qismida va qobigʻida toʻplanadi.

Tarixi va kashf etilishi

Kapsaitsin birinchi marta 1816-yilda nemis kimyogari Kristian Fridrix Bucholz tomonidan qalampirning faol moddasi sifatida ajratib olingan. Dastlab u "qalampir ruhiyati" deb atalgan, ammo keyinchalik ushbu modda 1876-yilda kimyogar John Clough Thresh tomonidan aniqlanib, "kapsaitsin" deb nomlandi.

Kimyoviy tuzilishi va xususiyatlari

Kapsaitsinning kimyoviy formulasi C₁₈H₂₇NO₃ koʻrinishida ifodalanadi. U yogʻli va rangsiz modda boʻlib, suvda erimaydi, ammo yogʻ va spirtda erishi mumkin. Kapsaitsin oʻziga xos achchiq taʼmi bilan mashhur va u turli darajada achchiqlikka ega boʻlishi mumkin.

Scoville oʻlchovi orqali kapsaitsinning achchiqlik darajasi oʻlchanadi. Scoville shkalasiga koʻra, eng kuchli achchiq qalampirlar millionlab SHU (Scoville Heat Unit) ballga ega boʻlishi mumkin. Masalan, Karolina Reaper qalampiri eng achchiq turlaridan biri hisoblanib, uning achchiqligi 2,200,000 SHUgacha yetadi.

Biologik taʼsiri

Kapsaitsin odam organizmida termal va ogʻriq retseptorlariga taʼsir koʻrsatadi. U TRPV1 (Transient Receptor Potential Vanilloid 1) retseptorlarini faollashtiradi, bu esa odam tanasida issiqlik va achchiqlik sezgilarini keltirib chiqaradi. Kapsaitsinni isteʼmol qilganda, bu modda ogʻriq retseptorlariga yetib boradi va miyaga signal uzatadi, natijada achchiqlik va ogʻriq sezgisi paydo boʻladi.

Kapsaitsinning yana bir muhim xususiyati shundaki, u ogʻriqni kamaytirishga yordam beradi. Oʻrganishlar kapsaitsinni surunkali ogʻriqni davolashda, xususan, nevralgiya va artrit kabi kasalliklarda qoʻllash mumkinligini koʻrsatgan.

Tibbiyotda qo'llanilishi

Kapsaitsinning tibbiy qoʻllanilishining asosiy yoʻnalishi bu ogʻriqni boshqarishdir. U surunkali ogʻriqlarni kamaytirish uchun tashqi surtma (krem yoki plastir shaklida) sifatida ishlatiladi. Kapsaitsin ogʻriqni vaqtincha sezish qobiliyatini susaytirib, nerv uchlarini boʻshashga undaydi.

Kapsaitsin tibbiyotda nafaqat ogʻriqni boshqarishda, balki metabolizmni tezlashtirish va kilogramm kamaytirish vositasi sifatida ham ishlatiladi. Tadqiqotlar kapsaitsinni isteʼmol qilish organizmda yogʻ yonishini oshirishi va ishtahani pasaytirishi mumkinligini koʻrsatdi.

Oziq-ovqat va maishiy foydalanish

Kapsaitsin oziq-ovqat sanoatida keng qoʻllanadi. U turli xil achchiq qalampirli taomlar, souslar va ziravorlar tarkibiga kiradi. Ayniqsa, u tabasko sousi va boshqa achchiq souslarning asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Kapsaitsin shuningdek, qizdiruvchi vositalar, masalan, elektr chalg'ituvchi krem va plastirlar tarkibiga kiritiladi.

Shuningdek, kapsaitsin hayvonlardan himoya qilish maqsadida ishlatiladi. Ko'plab ferma egalarining dalalarda ishlatadigan spreylari kapsaitsin asosida tayyorlangan boʻlib, hayvonlarning oʻsimliklarni yeyishini oldini olish uchun qo'llaniladi.

Havfsizlik va nojo'ya ta'sirlari

Kapsaitsinning haddan tashqari isteʼmol qilinishi teri va shilliq qavatlarni tahlikaga solishi mumkin. Kapsaitsin bilan bevosita aloqa qilganda terida qichishish, qizarish va ogʻriq paydo boʻlishi mumkin. Shu sababli, kapsaitsin bilan ishlashda qoʻlqoplardan foydalanish tavsiya etiladi.

Manbalar

• Capsaicin's Role in Weight Loss and Pain Relief. Medical News Today. [1]
• Bennett, A. (2009). Capsaicin: From Hot Peppers to Pain Relief. Oxford University Press.
• Scoville, W.L. (1912). "The Scoville Organoleptic Test." Journal of the American Pharmaceutical Association.