Karim Shoniyozov

Karim Shoniyozov (1924.10.1, Muborak tumani – 2000.5.10. Toshkent) – etnograf olim. Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademik (2000), tarix fanlari doktori (1975), professor (1990).

Ikkinchi jahon urushi qatnashchisi (1941—45). Toshkent pedagogika institutini tugatgan (1952). 1946 – 57 yillarda komsomol ishlarida ishlagan. oʻqituvchilik qilgan.Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Tarix institutida aspirant (1957—60), katta ilmiy xodim (1960—67), boʻlim mudiri (1967—73), yetakchi ilmiy xodim (1999—2000). Oʻzbek xalqi etnogenezi, etnik tarixini oʻrganish bevosita Karim Shohniyozov nomi bilan bogʻliq, olim ushbu mavzu yuzasidan qator ilmiy asarlar eʼlon qilgan.

1990-yillarda Karim Shohniyozov ilmiy rahbarligi ostida tarixiy etn. muammolarini, Oʻzbekiston aholisining maishiy turmush anʼanalarini tadqiq qiluvchi yosh olimlar guruhi shakllangan. Respublikada Sh. xotirasiga bagʻishlangan „Akademik K.Shoniyozov oʻqishlari“ ilmiy anʼanaga aylangan.

Tarjimayi holi

1924-yil 1-oktabrda Qashqadaryo viloyati Koson tumani Qarluq qishlog‘ida dehqon oilasida tug‘ilgan. Yoshligida ota-onasidan ayrilib, qarindoshlari qo‘lida, so‘ngra maktab-internatda tarbiyalangan. Karim Shoniyozov mehnat faoliyatini erta boshlagan: 11 yoshidan kolxozda ishlagan. 1941-yilda Shoniyozov ixtiyoriy ravishda frontga jo'nadi va ikkinchi jahon urushida qatnashadi. Leningrad, Ukraina, Belorussiya, Boltiqbo'yi frontlarida jang qiladi. Jasorati uchun 5 ta orden va 15 ta medal bilan taqdirlangan.

1952-yilda Toshkent davlat pedagogika institutini tamomlagan. Institutni tugatgach, Oʻzbekiston SSR Davlat xavfsizlik vazirligi xodimi, shuningdek, texnikumda oʻqituvchi boʻlib ishlagan.

1950-yillarning oʻrtalarida oʻzbek yosh olimlarining katta guruhi Moskva va Leningraddagi akademik institutlarga aspiranturaga yuborildi. Shoniyozovga esa ular orasida bo‘lish baxti nasib etdi. SSSR Fanlar akademiyasi Etnografiya institutining Leningrad flialidagi aspiranturaga o‘qishga kirdi. Bu yerda unga mashhur turkshunos olim Leonid Potapov ustozlik qiladi. Shoniyozovning birinchi yirik ilmiy asari 1964-yilda yozgan “O‘zbeklar-qarluqlar (tarixiy-etnografik ocherk)” monografiyasi bo‘ldi. Bu asar o‘zbeklarning yirik etnografik guruhlaridan biri – Qarluqlarga bag‘ishlangan. Asarda Shoniyozov etnik tarixni, oʻzbek xalqining shakllanish jarayonini chuqur oʻrganishni davom ettirib, Qang‘lilar, Qipchoqlar, Uzeslar, Qurama va boshqalar kabi alohida komponentlar ustida tarixiy-etnografik tadqiqotlar olib borgan. “O‘zbek xalqining etnik tarixi haqida” mavzusida doktorlik dissertatsiyasi olib borgan. Shuningdek, u “Qang‘ va Qang‘iylar davlati” 1990, “Qarluqlar va qarluqlar davlati” kabi fundamental asarlar muallifi (1999). K.Sh.Shoniyozov oʻzbeklarning Oʻrta Osiyo-Qozogʻiston mintaqasidagi boshqa xalqlar bilan aloqalari, turkiy tilli xalqlarning oʻzbeklar etnogenezida tutgan oʻrni masalalarini oʻrgandi. U ushbu masalalarga ko'plab maqolalar, jamoaviy monografiyalarning bo'limlari, konferensiyalar va simpoziumlardagi ma'ruzalarini bag'ishlagan. Ular orasida «O‘zbekiston SSRdagi zamonaviy etnik tarkib va ​​etnik jarayonlar» 1970; “O‘zbeklarning Markaziy Osiyoning boshqa turkiyzabon xalqlari bilan etnik-madaniy aloqalari” 1976; “XIV-XVIII asrlarda o‘zbeklarning etnik dinamikasi va etnik aloqalarining ayrim masalalari” va boshqalar. K.Shoniyozov O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Tarix institutining etnografiya bo‘limiga, so‘ngra tarix bo‘limiga rahbarlik qiladi. U qator etnografik ekspeditsiyalarga boshchilik qilgan, bu ekspeditsiyalar natijasida O‘zbekistonning deyarli barcha hududlari o‘rganilib, turli etnografik muammolarga oid ulkan, noyob dala materiallari to‘plangan. Olim 1980-yillarda O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Tarix instituti etnologiya bo‘limida tayyorlangan “O‘zbeklar” jamoaviy monografiyasida etnografiyaga oid ko‘p yillik izlanishlarini sarhisob qilgan. K. Sh. Shoniyozov mualliflar bilan birgalikda to‘rt jildlik “O‘zbekiston SSR tarixi” (1968) va “O‘zbekiston tarixi” (III jild. 1993) asarlar yaratdi. U ushbu kitoblardan tarixning turli davrlarida oʻzbeklar hayoti va madaniyati haqida bob va boʻlimlar yaratgan. U Moskva, Leningrad va koʻplab ittifoq respublikalari etnograflari bilan faol hamkorlik qilgan, qator jamoaviy tadqiqotlar muallifi boʻlgan: “Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston xalqlari xoʻjaligi tarixining ocherklari” (L., 1973); “Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston xalqlarining iqtisodiy va madaniy anʼanalari” (Moskva, 1975); “Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston milliy guruhlaridagi etnik jarayonlar” (Moskva, 1980).

K.Sh.Shoniyozovning so‘nggi ilmiy ishi “Oʻzbek xalqining shakllanish jarayoni” nomli asari bo‘lgan. Shundan keyin kasalxonada vafot etadi. Bu fundamental asar boʻlib, unda muallif yangi manbalar asosida oʻzbeklarning I asrdan boshlab etnogenezi va etnik tarixi haqida keng maʼlumot bergan.

Shoniyozov mashhur sharqshunos olim S. Azimjonova bilan turmush qurgan.

K.Sh.Shaniyozov “O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan fan arbobi” unvoni bilan taqdirlangan. 1994-yilda Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi, 2000-yilda esa haqiqiy aʼzosi etib saylangan.

Manbalar

• Uzbeki – karluki, T., 1964; K etnicheskoy istorii uzbekskogo naroda, T., 1974; Qangʻ davlati va qangʻlilar, T., 1991; Qarluq davlati vaqarluqlar, T., 1999; Oʻzbek xalqining shakllanishi jarayoni, T., 2001.