Katana

Katana – bu yapon samuray jangchilari tomonidan ishlatilgan qilich. U samuraylar taqib yuradigan uchta qilichning eng muhimi hisoblanadi. Ular katana, vakizashi va tantodir. Katana 1400-yildan 1876-yilgacha samuraylarning ijtimoiy sinf sifatida tugatilguniga qadar mashhur boʻlgan.

Katana, XVI yoki XVII asr.

Yapon tilida „katana“ uzun qilich degan maʼnoni bildiradi. U biroz egilgan, bir tomonlama oʻtkir tigʻli va juda oʻtkir uchga ega boʻladi.

Turlari

Katananing bir nechta turlari mavjud:

• Eski katana – nihonto
• Oʻtkirlangan katana – shinsaku, shinken
• Iaido va iaijutsu mashgʻulotlari uchun moʻljallangan zamonaviy katana – iaito
• Dekorativ, marosim katanalari.

Yasash va oʻtkirlash

Anʼanaviy katana tamahagane deb ataladigan yuqori uglerodli poʻlatdan yasaladi. Bu poʻlat Yaponiyaning temir rudasi (temir qumi)ni tatara deb ataladigan katta oʻchoqda eritib olinadi.

Bu poʻlat temirchi tomonidan kichik qismlarga boʻlinadi va uglerod tarkibiga koʻra qatlamlarga ajratiladi. Temirchilar uni qayta eritib, poʻlatni qayta-qayta buklab, bir xilda mustahkam qiladi. Yasashning eng muhim qismi temperleme boʻlib, qilichni sovutib qotiriladi. Qadimgi davrlarda aynan shu bosqichda qilichga ruh kirgan deb ishonilgan. Keyin qilich oʻtkirlangan, yaltiratilgan. Shu tariqa qilich tayyor boʻlgan.

Hozirgi kunda katanalar asosan turli sifatdagi uglerodli poʻlatdan yasaladi. Biroq, rux va alyuminiy qotishmalaridan yasalgan qilichlar ham mavjud. Ular faqat bezak yoki oʻqitish maqsadida ishlatiladi. Katana sifatini tekshirish uchun uni qanday darajada buklashi, elastikligi (oʻz shakliga qaytish qobiliyati) va zarbalardan soʻng pichoqning chidamliligini sinash kifoya qiladi.

Taqish va undan foydalanish

Umuman olganda, katana asosan kesish uchun moʻljallangan, lekin u suqish uchun ham keng ishlatilgan. Bu asosan qilichning qoʻldan tutish qismiga (tang) bogʻliq boʻlgan. Agar ikki qoʻlda ishlatish uchun yasalgan boʻlsa, katana kesish uchun qulay boʻlgan; bir qoʻl uchun yasalgan boʻlsa, u suqish uchun ishlatilgan.

Odatda katana belga, oʻng qoʻl bilan oson olish uchun chap tomonga taqilgan. Qilich oʻzining qinida, tigʻi yuqoriga qaragan holda saqlangan. Shunday qilib, bir harakatda qilichni tortib olib, raqibni jarohatlash mumkin boʻlgan. Boshqa holatda qin chap qoʻlda ushlanib, harakat paytida qilich tortib olinib, qin tashlab yuborilgan. Bu esa jangda erkin harakat qilishga imkon bergan.

Katanani qindan bir necha dyum chiqarib olish jangga tayyorlik ishorasi boʻlgan.

Katana va yapon anʼanalari

Katana yapon jamiyatida juda muhim oʻrin tutgan. Bu qilich egasining „ruhi“ deb hisoblangan. Faqat samuraylar katanaga ega boʻlishlari mumkin edi. Oddiy odam katana bilan koʻrinsa, darhol oʻldirilishi lozim boʻlgan. Ammo baʼzi hollarda imperator va shogun ham faqat koʻrsatish uchun katana olib yurishardi.

Katanani taqish, uni saqlash va qindan chiqarish anʼanalari boʻlgan. Samuraylar katanani maxsus qilichlar tokchasi, katana-kake deb ataladigan stendda saqlagan. Bu stendga katana va vakizashi joylashtirilgan. Qilich tigʻi yuqoriga qaragan holda qoʻyilgan va dastasi chap tomonga qaragan boʻlishi kerak boʻlgan. Bu qilich har doim tayyor holatda boʻlishi uchun shunday qilingan.

Katanani ishlatish sanʼati kenjutsu va iaijutsu kabi jang sanʼatlarida rivojlangan. Bugungi kunda bu sanʼat iaido va kendo jang sanʼatlarida mashq qilinadi. Kendo bambuk yoki yogʻoch qilichlar bilan duel qilish sanʼati hisoblanadi. Eski katana ishlatish maktablari hamon mavjud. Eng mashhurlari: Kashima Shin-ryu, Kashima Shinto-ryu, Tenshin Shoden Katori Shinto-ryu.

Katana ishlatish texnikasining eng mashhuri Nitto Ryu maktabidir. Bu maktabda jang paytida katana va vakizashini birga ishlatish oʻrgatilinadi. Bu sanʼatni rivojlantirgan eng mashhur samuray Miyamoto Musashidir.