Kompleks (psixologiya)
Kompleks (lotinchadan Complex — bogʻliqlik, kombinatsiya) — psixologiyada (birinchi navbatda psixoanalizda) ,,ongsiz holda shakllanadigan (yoki shunga majburlangan) gʻoyalar, motivlar va munosabatlarning hissiy jihatdan psixikaning faoliyati, shaxsiyat va inson xatti-harakati'' boʻyalgan toʻplamini bildiruvchi tushuncha. Fanga Karl Gustav Yung tomonidan kiritilgan.
Tavsif tahrir
Bu tushunchani psixoanalizga Karl Gustav Yung kiritgan. Karl Yungdan oldin ham Zigmund Freyd kompleksni „bitta taʼsir bilan bogʻlangan vakillik guruhi“ [1] sifatida tavsiflagan, ammo u, aftidan, psixologik kompleksni anuqlashtirmagan va yangi kontseptsiyani kiritishga harakat qilmagan, faqat maʼlum bir kontekst majmuasida allaqachon mavjud boʻlgan tushunchani ishlatgan.
Kundalik maʼnoda psixologik kompleks tushunchasi salbiy maʼnoga ega boʻlib, inson ruhiyatida tajovuzkorlik yoki chekinish kabi nomaqbul xatti-harakatlarni qoʻzgʻatishi mumkin boʻlgan „ogʻriqli nuqta“ ni tasvirlash uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, koʻpincha kompleks tushunchasi yetishmovchilik kompleksining sinonimi sifatida qabul qilinadi. Qayd etish kerakki, fanda qoʻllaniladigan tushuncha ancha kengroqdir — kompleks har qanday taʼsir atrofida, shu jumladan ijobiy taʼsir atrofida shakllanishi mumkin, bu kompleks bilan bogʻliq reaksiyalar ham ijobiy boʻladi. Misol tariqasida, sevgining obyekti bilan bogʻliq boʻlgan hamma narsaga oshiq odamning reaksiyalarini keltirish mumkin — bu ham kompleksdir. Tushunchaning salbiy koʻrinishda paydo boʻlishi, koʻpchilik insonlarning psixologiyasi faqatgina ruhiy muammolarni yechishga qaratilganligi bilan bogʻliqdir.
Maxsus komplekslar tahrir
Psixoanaliz doirasida bir nechta universal (yoki keng tarqalgan) oʻziga xos komplekslar tavsiflanadi, baʼzi ruhiy jarayonlar va xatti-harakatlar reaksiyalarini tavsiflash yoki izohlash qulay boʻlganlaridan chekingan holda. Bular ham taniqli Edip kompleksi, yetishmovchilik kompleksi, ustunlik kompleksi va kamroq maʼlum boʻlgan Elektr kompleksi, kastratsiya kompleksi, erkaklik kompleksi va boshqalardir.