Komprador
Komprador (port. comprador „xaridor“ — lat. comparare „sotib ol, ol“[1]) — mahalliy savdogar, tadbirkor, rivojlanayotgan davlatning xorijiy kapital va milliy bozori oʻrtasida vositachi[2].
Tarix tahrir
Sharqiy Osiyoda yashovchi evropaliklar kompradorlarni import tovarlar bilan savdo qilish uchun bozorga yuborilgan mahalliy xizmatchilar deb atashgan.Keyinchalik kompradorlar xorijiy kompaniyalarda ishlagan mahalliy yetkazib beruvchilar va xorijiy firmalarning mahalliy vakolatxonalari rahbarlari deb atala boshlandi. Kompradorlar Janubiy Xitoy iqtisodiyotida muhim rol oʻynagan, ular choy, ipak, paxta va iplarni xorijiy korporatsiyalar uchun sotib olgan va sotgan va xorijiy banklarda ishlagan[3].
Keyinchalik rivojlanayotgan mamlakat burjuaziyasi tarkibiga kiruvchi, ichki va tashqi bozorda xorijiy kompaniyalar bilan savdo vositachiligini amalga oshiruvchi kompradorlardan „komprador burjuaziyasi“ deb ataladigan shakl shakllandi. U turli tabaqalardan: savdogarlar, sudxoʻrlar, feodallar va qabila zodagonlaridan tashkil topgan. U asosan xorijiy kompaniyalarga iqtisodiy va siyosiy jihatdan bogʻliq boʻlib, koʻpincha ularning manfaatlari uchun ishlatilgan. XIX asr oxiri — XX asr boshlarida, shuningdek, birinchi va ikkinchi jahon urushlari oʻrtasidagi davrda mustamlakachilik harakatlarida komprador burjuaziyasi odatda ishtirok etmadi.
Birinchi jahon urushidan keyin iqtisodiyotda komprador burjuaziyasining roli milliy sanoatning keskin rivojlanishi tufayli keskin tushib ketdi. Ikkinchi jahon urushidan soʻng mustamlakachilik emperyalizmining qulashi va milliy ozodlik harakatining kuchayishi komprador burjuaziyasining siyosiy yakkalanishiga olib keldi.
tahrir
Hozirgi vaqtda „komprador“ va „komprador burjuaziyasi“ soʻzlari barqaror salbiy rangdagi iboralar boʻlib, „mahalliy tabiiy resurslarni chet elga sotish va chet el tovarlari bilan savdo qilish, pullarini xorijiy banklarda saqlash orqali oʻz kapitalini qoʻshadigan rasmiy byurokratlar va biznes oligarxlar, oʻz manfaatlaridan kelib chiqib, mamlakat iqtisodiyoti uchun oqibatlari haqida oʻylamaydilar“ [4].
Misol uchun, Gretsiya Kommunistik partiyasi Markaziy qoʻmitasi bosh kotibi Alek Papariga 14-dekabr 2011 nutqida:"Ular komprador va parazitik burjuaziya haqida gapirishadi. Binobarin, yetakchi kuchlarning eng qudratli va rivojlangan kapitalizmi bilan solishtirganda yunon kapitalizmining rivojlanishining nisbiy kechikishi ichki kapitalistik jamgʻarish imkoniyatining zaifligi yoki yoʻqligi natijasidir…"[5].
Rossiya iqtisodchisi mg Delyaginning fikriga koʻra, XXI asrning boshlarida Rossiyada komprad kapitalizm paydo boʻldi, olim esa uning oʻziga xos xususiyatini taʼkidlaydi, unda kompradorning roli alohida kompaniyalar emas, balki davlat tomonidan ijro etiladi[6].
Manbalar tahrir
- ↑ „Comprador“,Энциклопедия Британника, 11-е издание, Кембридж: Университет Кембриджа, 1910—1911.
- ↑ „Компрадор“,Новый экономический словарь, 4000 экз, М.: Институт новой экономики, 2006. ISBN 5-89378-014-0.
- ↑ Bergere, Marie-Clarie. The Golden Age of the Chinese Bourgeoisie 1911—1937. Кембридж: Cambridge University Press, 1989.
- ↑ Бестужев-Лада И. В.. Очень уж краткая история человечества с древнейших времен до наших дней и даже несколько дольше. М.: ИНЭС, 2007. ISBN 978-5-93618-135-1.
- ↑ „Коммунистическая партия Греции — Выступление Генсека ЦК КПГ Алеки Папариги на презентации второго тома Очерка истории партии“ (deadlink). 2012-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 22-mart. (Wayback Machine saytida 2012-07-02 sanasida arxivlangan)
- ↑ Бестужев-Лада И. В.. Очень уж краткая история человечества с древнейших времен до наших дней и даже несколько дольше. М.: ИНЭС, 2007. ISBN 978-5-93618-135-1.