Vikipediya

Konstantinopol qamali (1394-1402)

Konstantinopol qamali (1394-1402) — Usmonlilar sultoni Boyazid I tomonidan sakkiz yil oraliqda (1394—1402) davom etgan. Usmonli imperiyasining armiyasi hali o'qotar qurollar bilan ta'minlanmagan edi, Boyazid parallel ravishda boshqa harbiy yurishlarni boshqargan, shuning uchun bu sakkiz yil davomida faol harbiy harakatlar bo'lmagan. Quruqlik tomondan Konstantinopol to'sib qo'yilgan, ammo Usmonli flotining qudrati pastligi = tufayli shaharga dengiz yo'li kirishga deyarli xech qanday qarshiliklar bo'lmagan. Konstantinopolni qamal qilish nasroniy hukmdorlarini Usmonli ekspansiyasiga qarshi birgalikda xarakat qilishga majbur qildi. Nikopolga salib yurishi uyushtirildi, u nasroniy qo'shinlarining mag'lubiyati bilan yakunlandi. Anqara jangida Amirr Temurning Boyazid ustidan qozongan gʻalabasigina shaharni taslim boʻlishdan saqlab qoldi.

Knstantinopol qamali
Konstantinopol xaritasi
Sanalar 1394-1402-yillar
Urush yeri Konstantinopol
Natija Boyazidning Anqaradagi mag'lubiyati tufayli qamal to'xtatilgan
Raqiblar
Vizantiya imperyasi Usmoniylar Imperyasi
Qoʻmondonlar
Manuel II Palaiologos

John VII Palaiologos Marshal de Boucicaut

Boyazid I

Birinchi qamal tahrir

1354-yilda Gallipoli egallab olingandan so'ng, Usmonlilar Bolqon davlatlariga doimiy hujumlar uchun uchun qarorgoh tayyorladilar. 1374-yilda Vizantiya Usmonli sultonining vassaliga aylandi. Vizantiya imperatori Ioann V Paleologos 1391-yil 16-fevralda vafot etdi. Boyazid tomonidan Bursada garovga olingan oʻgʻli Manuel II Palaiologos Vizantiya taxtini egallash uchun qochishga muvaffaq boʻldi. Bu Boyazidning gʻazabini qoʻzgʻatdi va Boyazid tomonidan Konstantinopolning 7 oy davom etgan qamaliga olib keldi[1][2]. Manuel sezilarli darajada Usmonlilar tomonga yon bosganidan keyin qamal to'xtatildi. Jumladan, Konstantinopolda islom saroyi tashkil etiladigan bo'ldi bundan tashqari, olti ming kishilik Usmonli garnizoni ham shaharda joylashish huquqini qo'lga kiritdi, shaharning butun bir chorak qismi koʻchmanchi musulmonlar uchun ajratildi[3][4]. Tez orada Manuil Boyazidning yurishiga qo'shilish uchun Anadoludagi Sulton qarorgohiga chaqirildi. Onasini Konstantinopolda o'z o'rniga boshqaruvchi sifatida qoldirib, 1391-yil 8-iyunda Manuel sultonning buyrug'iga bo'ysunib Anadoluga yetib bordi. 1392-yil yanvargacha Manuel Boyazid bilan birga jang majbur bo'ldi. Uning kuzatganlari, boshidan kechirganlari uyga yuborilgan maktublarda aks etardi. Boyazidning Manuil va uning jiyani Ioann ishtirok etgan yurishi Jandariylarning shaharlari Kastamon va Sinopni egallashga qaratilgan edi. Bu yurishda Manuel Usmonlilar tomonidan zabt etilgan yunon shaharlari nimalarga aylanayotganini, qanday vayronagarchilikka uchraganini ko'rib xulosa chiqarardi[5].

1393/94-yil qishda Boyazid oʻz hokimiyatini qayta tiklash va Palaiologoiylar va ularning Moreadagi siyosatini qoralash uchun Serresda oʻz vassallarini toʻpladi[6]. Boyazid nazoratidagi davlatlarning hukmdorlari bu chaqiriqni shaxsan qabul qilishdi va ularning har biri boshqa hukumdorlar chaqirilganini bilmas edi. Ular shunday sharoitda bir-birlarini uchratganlaridan hayron boʻlib, Sulton ularni oʻldirish uchun hammasini toʻplagan, degan xayolga borishdi. Manuel imperatorlik tojini saqlab qolgan holda yig'ilishni tark etdi, lekin Boyaziddan yangi chaqiriq olganida, unga bo'ysunishdan bosh tortdi. More despoti Teodorning qarshiligi bilan birgalikda bu sultonning g'azabini qo'zg'atdi, u 1394-yil sentabrda Konstantinopol atrofini vayron qildi va shaharni qamal qilishni boshladi[7].

Qamal tahrir

1394—1396-yilgi salib yurushlari tahrir

1394—1396-yillarda Konstantinopol quruqlikdan qamal qilingan. Usmonlilar uchun hech kimning shaharga kirishi ham, chiqmaligi ham yetarli edi. 1394- yil boshida Manuel II venetsiyaliklar bilan aloqaga chiqdi, ular shahar turklar tomonidan bosib olingan taqdirda savdo munosabatlarining muvaffaqiyatsizlikka uchrashidan qo'rqishdi. Venetsiyaliklar Manuelning ushbu qiyin holatidan chiqib ketishiga o'z yordamlarini berishlarini bildirishib Konstantinopolga don yubordilar, raqibi va dushmani Genuya bilan muzokaralar olib borishga harakat qilishdi. Bundan tashqari, ular Manuelga yordam so'rab Papaga murojaat qilishni taklif qilishdi[8].

Konstantinopolni turklar zabt etish xavfi Yevropada, ayniqsa Vengriyada ko'pchilikni harakatga keltirdi, bu esa Usmonlilarning Bolqondagi yurishining navbatdagi mag'lubiyati bo'lishi mumkin edi. Valaxiya hukmdori Mircha I keksa, 1395-yil 17-mayda Rovinj jangida g'alaba qozonganiga qaramay, Usmonlilarning vassaliga aylanishga majbur bo'ldi[9][10]. Moreya despotligi 1394—1395-yillarda turklar bosqinidan omon qoldi. Vizantiya elchilari Bordoda joylashgan Karl VI va Lankaster gertsogi saroyiga borishdi. Natijada, Mezer gertsogi bir necha ming ritsarlarini to'pladi. Jan de Nevers boshchiligidagi bu armiya tarkibiga marshal Busiko va oʻsha davrning boshqa mashhur va oliyjanob ritsarlari mavjud edi. Ular Sigismund boshchiligidagi Vengriya armiyasiga qo'shilishdi. Venetsiyaliklar ikkilanib qolishdi va bu 1396-yil aprelda boshlangan xarakatni kechiktirdi. Qo'shinlar iyul oyida Budada to'planishdi. Fransuzlar hujumni qo'llab-quvvatladilar, Sigismund esa ehtiyotkorlik bilan harakat qilish tarafdori edi, lekin u ittifoqchilarning nuqtai fikriga rozi bo'lishi kerak edi[11]. Bu orada Tommaso Mochenigo boshchiligidagi Venetsiya floti ham dengiz orqali Konstantinopolga yetib borishga muvaffaq bo'ldi[12]. Bu flot bo'g'ozlarni himoya qilishi Vizantiya va salibchilar o'rtasidagi aloqani ta'minlashi kerak. Biroq turklarga qarshi bir qancha muvaffaqiyatlarga qaramay, 1396 -yil 25-sentabrda salibchilar Nikopol yaqinida qaqshatqich magʻlubiyatga uchradilar[13].

Ushbu mag'lubiyatning oqibatlari Konstantinopol uchun dahshatli bo'ldi, uning rahbarlari Usmonli qamalidan xalos bo'lish uchun salibchilarning muvaffaqiyatiga ishonishgan edi. Shunday qilib, Boyazid juda tez Vizantiya imperiyasiga qarshi harakatlarini davom ettira oldi va Konstantinopolning chekka hududlari va uning muhum shaharchalaridan biri - Silivrini egallab oldi. Qamal to'liq holda davom etdi. Bundan tashqari, Mochenigoning ketishi turklarga shahar qamalni kuchaytirishga imkon berdi[14]. Boyazid qoʻshinlarining koʻp qismi Konstantinopolda edi, Evrenos qoʻmondonligidagi 30 ming kishi bundan mustasno bo'lib, ular Moreani vayron qilish uchun yuborilgandilar[15].

Venetsiyaliklar Vizantiya va o'zlarining tijorat manfaatlari uchun Usmonlilar xavfli kuch ekanliklarini angladilar. 1396-yil oxiriga kelib ular Konstantinopolni mudofaa qilish uchun flotni harniy qudratini kuchaytirish uchun mablag' ajratdilar. Galatadagi mustamlakasi allaqachon vayron bo'lgan genuyaliklar ham Venetsiya eskadroniga o'z kemalarini qo'shishga rozi bo'lishdi. Manuel shaharni jangsiz taslim qilishdan bosh tortdi. Boyazid bosimni oshirish uchun Bosforning Osiyo qirgʻogʻida Anadoluhisor qal’asini qurdirdi va Manuel II ni taxtdan agʻdarish uchun Ioann VII Palaiologosdan foydalanishni rejalashtirdi. Shaharni oziq ovqat bilan ta'minlash qiyinlashdi, aholi ochlikdan aziyat chekishni boshladi, ko'pchilik qochib ketdi. Manuel II ga kelsak, u hali ham tashqi yordamga umid qildi va yordam so'rab iltimosnomalar yubordi[16][17].

1397—1399-yillardagi fransuz yordami tahrir

1397-yilda qamal unchalik jiddiy emas edi, ammo Manuel II yordam so'rash uchun bir nechta elchilarni yubordi. Konstantinopol patriarxi Polsha va Vengriya qirollarini yangi salib yurishiga chaqirdi. Konstantinopol Patriarxidan yordam so'rab elchi Moskva Buyuk Gertsogi Vasiliy huzuriga tashrif buyurdi. Vasiliy qo'shin yuborishni rejalashtirmagan bo'lsa-da, u mablag' to'plashni e'lon qildi. Knyazlar Mixail Tverskoy, Oleg Ryazanskiy va Vitovt pul yig'ish bilan shug'ullangan. Vizantiyaliklar uchun katta miqdorda 20 000 kumush rubl yig'ildi[18]. Mish-mishlarga ko'ra, 1397-yilda Ioann VII genuyalik vositachilar orqali o'z unvonini fransuz qiroliga sotishni taklif qilgan. Bonifatse IX katolik knyazlaridan Konstantinopolga indulgensiya evaziga pul berishni so'rab, Vizantiya imperiyasini moliyaviy qo'llab-quvvatlashga harakat qildi. Angliya qiroli Genrix IV taxminan 2000 funt sterling yig'ishga muvaffaq bo'ldi, ammo bu Vizantiya poytaxtiga yetib bormadi[19].

 
Konstantinopol va Usmonlilar kurashi

Manuel II ning amakisi Teodor Kantakuzenus London va Parijga elchi sifatida bordi. U bilan uchrashgach, qirol Karl VI Nikopol uchun jangda qatnashgan marshal Busikoni Konstantinopolga yuborishga qaror qildi. Marshal 1399-yil 26-iyunda Eg-Mortni o'z otryadi (1200 yoki 2000 kishidan iborat[20][21][22]) bilan tark etdi va Egey dengiziga jo'nadi va u yerda Venetsiya, Rodos va Lesvos qo'shma eskadroniga qo'shildi. Yozda u Konstantinopolga yetib bordi va u yerda deyarli 5 yil qamalda bo'lgan aholi tomonidan kutib olindi. Turklarga qarshi qilingan bir qancha janglar Vizantiyaga vaqtinchalik g'alabalar keltirdi. Busiko Qora dengizga chiqishni himoya qilgan Riva qal'asini vayron qilishga muvaffaq bo'ldi[23][24].

Biroq Busikoning otryadi yetarli emas edi. Konstantinopol mudofaasini kuchaytirish doirasida marshal Manuel II ni Ioann VII bilan yarashtirishga muvaffaq bo'ldi. Keyin Busiko Manuelni katolik knyazlarini yangi salib yurishiga chaqirish uchun Yevropaga birga sayohat qilishga ko'ndirdi. Manuel II bu taklifni qabul qildi. U Ioann VI ni o'rinbosari sifatida qoldirdi, 1399-yil 10-dekabrda Manuel II G'arbga ketdi. Busico o'z o'rniga o'zining zobiti Jan de Shatamoranni 100 kishilik otryad bilan qoldirdi[25][26][27].

Diplomatik aloqalar 1399—1402 tahrir

Manuel Venetsiyada ish boshladi va keyin Milan yoki Padua kabi Italiyaning turli shaharlariga sayohat qildi. Shuningdek, u salib yurishlari va Konstantinopolni moliyaviy qo'llab-quvvatlashga chaqirgan papa bilan ham uchrashdi. O'sha paytda Italiya yunon ma'daniyatiga qiziqa boshlagan va italyan knyazlari Manuelni iliq kutib olishgan. Ammo Manuel harbiy yordam izlayotgan edi, shuning uchun 1400-yil iyun oyida u Parijga jo'nadi va u yerda Charlz VI bilan uchrashdi. Qirol unga marshal Busikoni yangi yurish boshida Konstantinopolga yuborishga va'da berdi. Imperator Kastiliya va Aragon qirollari bilan ham aloqaga chiqdi. Xuddi shunday, u 1400-yil oxirida tanishgan Angliya qiroli Genrix IV dan yordam so'rashga harakat qildi. 1401-yil fevral oyida Angliyaga qilgan safaridan ruhlangan Manuel Genrix IV[28] tomonidan taqdim etilgan 3000 markadan tashqari hech qanday amaliy yordamsiz qaytdi. Parijga qaytgach, Manuel Aragon va Portugaliyaga maktublar yubordi, ammo u yerdan ham yordam olishning uddasidan chiqmadi. Manuel II ning ishtiyoqi asta-sekin so'nib bordi, chunki Yevropa hukmdorlarining hech biri Konstantinopolning iltimoslariga va o'zi ham aralashishdan bosh tortgan Venetsiya iltimoslariga qiziqish bildirishmadi[29][30].

Konstantinopolda Shatamoran qo'mondonligi ostida alohida fransuz qo'shinlari turklarga qarshi, ayniqsa oziq-ovqat izlash uchun bir nechta janglar o'tkazdilar[31]


Boyazidga kelsak, u Konstantinopolni egallash uchun yetarli darajada tajovuzkor harakatlar qilmadi. Shahar aholisi, 1422-yilda bo'lgani kabi, buni Bibi Maryamning shafoati bilan deb o'ylashdi. Ayrim manbalar Sultonning harakatsizligini Ioann VII va Patriarx Metyu faoliyati bilan bogʻlaydilar.Ioannning 1401-yil yozida Boyazid bilan kelishishga urinishlari haqida shubhali xabarlar bor. Galatadagi genuyaliklar noilojlikdan sultonga har yili o'lpon to'lashga rozi bo'lishdi, degan mish-mishlar tarqaldi. Hatto Patriarx Metyu ham dushman bilan yashirin aloqada bo'lganlikda gumon qilingan, lekin u bu ayblovlarni rad etgan[32][33].

Bu vaqtda Amir Temur Usmonli imperiyasining sharqiy chegaralarida paydo bo'ldi. 1399-yilda Sulton Boyazid Temurning vassali Amir Arzinjondan soliq talab qila boshladi. Bu o'zaro mojaroga sabab bo'ldi va Amir temur Anadoluga yurish boshladi. 1400-yilda Temur Sivasni egalladi. Vizantiya Amir Temurdan ittifoqchi sifatida foydalanishga umid qilishdi. 1401-yil avgustda Ioann VII Amir Temurga oʻz hurmatini bildirish va Vizantiyaning Boyazid halok boʻlgan taqdirda unga toʻlagan oʻlponini toʻlashni taklif qilish uchun Dominikanlik rohibni elchi sifatida yubordi[34]. 1402-yil 28-iyulda ikki qoʻshin Anqara yaqinida toʻqnash keldi va Usmonli qoʻshini magʻlubiyatga uchradi Boyazid asirga olinadi. Shunday qilib, 1402-yilning yozida Konstantinopolni qamal qilish to'xtatildi[35].

Natijalar tahrir

Manuel Boyazidning magʻlubiyatini 1402-yil sentabrida Parijda Shatamoran Konstantinopoldan qaytib kelganida bildi. Imperator 1403-yil 9-iyunda Konstantinopolga qaytib keldi, xuddi shu kuni Ioann VII Rumelini boshqargan Boyazidning oʻgʻli Sulaymon Chelebiy bilan shartnoma imzoladi. Vizantiya imperiyasi bu qarama-qarshilikda faqat Amir Temurning aralashuvi tufayli mag'lub bo'lmadi[36].

Qamal oxirida Vizantiya imperiyasi Usmonlilarning qo'l ostiddan ba'zi shaharlarni, shu jumladan Salonikini qaytarib olish ga muvaffaq bo'ldi, ammo muhim siyosiy davlat bo'lish uchun hech qachon tiklana olmadi[37].

Boyazid faol hujumga o'tmaganining sabablaridan biri oʻqotar qurollarning yoʻqligi edi. Garchi 1394 va 1402-yillarda Usmonlilar to'pdan foydalanganligi ma'lum bo'lsa-da, qamal vaqtida ularda xech qanday o'q otar qurollar bo'lmagan.

Manbalar tahrir

  1. ↑ https://ru.scribd.com/document/173890687/Brehier-Vie-Et-Mort-Byzance
  2. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317.
  3. ↑ Кинросс, лорд. Расцвет и упадок Османской империи = Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire. — М.: Крон-Пресс, 1999. — 696 с.
  4. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317.
  5. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317
  6. ↑ Bréhier Louis. Vie et mort de Byzance / Albin Michel. — P., 2006.
  7. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317.
  8. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317.
  9. ↑ https://books.google.ru/books?id=i1B3kQEACAAJ
  10. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317
  11. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317
  12. ↑ https://archive.org/details/lafranceenorien00boucgoog/page/n5
  13. ↑ https://books.google.ru/books?id=i1B3kQEACAAJ
  14. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317.
  15. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317.
  16. ↑ https://books.google.ru/books?id=i1B3kQEACAAJ
  17. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317
  18. ↑ Васильев А.А. Путешествие византийского императора Мануила II Палеолога по Западной Европе // Журнал Министерства народного просвещения. — СПб.: Тип. В.С. Балашева, 1912. — Т. XXXIX. — С. май: 41-78, июнь: 260-304.
  19. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317.
  20. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317.
  21. ↑ Васильев А.А. Путешествие византийского императора Мануила II Палеолога по Западной Европе // Журнал Министерства народного просвещения. — СПб.: Тип. В.С. Балашева, 1912. — Т. XXXIX. — С. май: 41-78, июнь: 260-304.
  22. ↑ https://ru.scribd.com/document/173890687/Brehier-Vie-Et-Mort-Byzance
  23. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317.
  24. ↑ https://ru.scribd.com/document/173890687/Brehier-Vie-Et-Mort-Byzance
  25. ↑ https://books.google.ru/books?id=i1B3kQEACAAJ
  26. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317.
  27. ↑ https://ru.scribd.com/document/173890687/Brehier-Vie-Et-Mort-Byzance
  28. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317.
  29. ↑ https://books.google.ru/books?id=i1B3kQEACAAJ
  30. ↑ https://ru.scribd.com/document/173890687/Brehier-Vie-Et-Mort-Byzance
  31. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317
  32. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317
  33. ↑ http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/rebyz_0766-5598_1965_num_23_1_1342
  34. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317.
  35. ↑ https://books.google.ru/books?id=i1B3kQEACAAJ
  36. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317.
  37. ↑ Nicol D. M. The Last Centuries of Byzantium. — Cambr.: Cambridge University Press, 1972. — P. 296—317

Adabiyotlar tahrir 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Konstantinopol_qamali_(1394-1402)&oldid=3984483" dan olindi