Krbava maydon jangi
Krbava maydon jangi (Xorvatchada: Bitka na Krbavskom polju, Krbavska bitka; Vengerchada: Korbavmezei csata; Turkchada: Krbava Muharebesi) Boyazid IIning Usmonli imperiyasi va oʻsha paytda Vengriya Qirolligi bilan shaxsiy ittifoqda boʻlgan Xorvatiya Qirolligi armiyalari oʻrtasida, 1493-yilning 9-sentabrida Xorvatiyaning Lika viloyatining bir qismi boʻlgan Krbava maydonida boʻlib oʻtgan.[3]
| Krbava maydon jangi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 XVI asrdagi Krbava maydonidagi jangning tasviri | |||||||
| |||||||
| Raqiblar | |||||||
.svg){kind=small} Usmonlilar imperiyasi |
 Xorvatiya qirolligi | ||||||
| Qoʻmondonlar | |||||||
| Bosniyalik Hadım Yoqub Posho Alaca Hisarlik Ismoil Bey |
Emerik Derenjin Bernardin Frakopan | ||||||
| Kuchlar | |||||||
| 8000[1] - 10000[1] yengil otliqlar | 2000[2] - 3000[1] otliqlar 8000[1] piyodalar | ||||||
| Yoʻqotishlar | |||||||
| 1000 kishi oʻldirilgan | 5000 - 7000[2] kishi oʻldirilgan 1500[1] kishi asirlikka olingan | ||||||
Usmonli qoʻshinlari Bosniya Sanjagining sanjak-beyi Hadim Yoqub Posho qoʻmondonligi ostida, Xorvatiya qoʻshini esa qirol Vladislaus II Yagellon davrida xizmat qilgan Xorvatiyalik ban Emerik Derenčin boshchiligida edi. 1493-yil yozining boshida Usmonlilar Xorvatiya orqali Carniola va Styriaga bosqin uyushtiradilar. Taxminan bir vaqtning oʻzida Xorvatiyada Frankopan uyi va Xorvatiya zodagonlari oʻrtasida toʻqnashuvlar boʻlib oʻtardi, ammo Usmonli bosqinchiligi haqidagi xabar ularni tinchlik oʻrnatishga majbur qiladi. Xorvat zodagonlari katta qoʻshin yigʻib, Bosniya Sanjagiga qaytayotgan Usmonli qoʻshinlarini tutib oladilar. Notoʻgʻri taktika va zodagon Derenčin tomonidan tajribali Usmonli otliqlariga qarshi ochiq jangni tanlash xatosi Xorvatiya armiyasining toʻliq magʻlubiyatiga olib keladi.
Usmonli imperiyasi uchun hududiy yutuqlar tezlik bilan boʻlmaydi, ammo keyingi oʻn yilliklarda Usmonlilar asta-sekin oʻz hududlarini janubiy Xorvatiyaga qadar kengaytirishadi.
Jangdan oldingi vaziyat tahrir
1463-yilda Bosniya Qirolligi Usmonlilar qoʻl ostiga oʻtganidan soʻng, ular tezda gʻarb tomonga kengayib, Xorvatiya Qirolligining janubiy va markaziy qismlariga tahdid soldi. Oʻshandan beri Usmonli bosqinlari tez-tez sodir boʻlib turardi. Ushbu bosqinlar Usmonli imperiyasining yengil otliqlari Akıncı lar tomonidan amalga oshirilardi. Ular nasroniy hududlariga otlanib, bahor va yozda chekka hududlarni talon-toroj qilishar, chegaradagi shaharlardan va toʻgʻridan-toʻgʻri harbiy toʻqnashuvlardan saqlanardilar. Bunday doimiy reydlar mahalliy aholini oʻz yerlarini tashlab ketishga majbur qilar, chegara qalʼalarini taʼminotsiz qoldirardi.[4] Shunday reydlardan biri 1491-yil sentyabrida, Usmonli otliqlari Kupa daryosidan oʻtib, Carniolaga yetib borishi bilan boshlandi. Qaytib ketayotib, Usmonlilar Udbina yaqinida Xorvatiya banlaridan Ladislav Egervar va graf Bernardin Frankopan qoʻshinlari tomonidan toʻxtatildi va Vrpile jangida magʻlubiyatga uchradi. Vrpiledagi magʻlubiyat Usmonlilarni 1492-yilda hujumlarini toʻxtatishga majbur qildi. Hadim Yoqub Posho Bosniya Sanjagining sanjak-beyi boʻlganidan soʻng, Usmonli bosqinlari yana boshlanadi.[5]
Tayyorgarliklar tahrir
1493-yilning yozida Hadim Yoqub Posho 8000 yengil otliq qoʻshinni (akinci) toʻplab, Jajcega hujum qildi, lekin uning qalʼasini egallashga muvaffaq boʻlmadi. U yerdan shimoli-gʻarbiy tomonga burilib, Carniola va Styriaga kirib, chekka hududlarni talon-toroj qildi.[6] Oʻsha yili Xorvatiyaning yangi tayinlangan bani Emerik Derenčin (veng.: Imre Derencsényi) va Karlo Kurjakovich (Gusićlik) bilan ittifoqda boʻlgan Frankopanlar oʻrtasida Senj va boshqa bir qancha shaharlarni nazorat qilish uchun oʻzaro urush kelib chiqdi. 1493-yil iyul oyining oʻrtalariga kelib, graflar Bernardin Frankopan va Ivan VIII (Anj) Frankopanlar urushda ustunlik qildilar va Senjni qamal qilishdi. Derenčin tomonidan Senjga yordam berish uchun qoʻshin yuborilganidan keyin qamal olib tashlandi va Frankopan qoʻshini Sokolac tomon chekindi. Bu orada Frankopanlarni Usmonlilar bilan hamkorlik qilishda ayblashdi, garchi ularning mulklari ham talon-toroj qilinayotgan edi. Usmonli qo‘shinining kelayotgani haqidagi xabar ularni sulh tuzishga majbur qildi.[1]
Qaytib ketayotib, Usmonlilar Lika shimolidagi, oʻsha paytda Frankopan zodagonlar oilasiga tegishli boʻlgan Modrušni talon-toroj qilishdi. Frankopanlar va ban Derenchin Usmonlilarni toʻxtatmoqchi boʻlishdi va Xorvatiyaning barcha qismlaridan taxminan 3000 otliq va 8000 piyoda qoʻshinni toʻplashdi. Ammo armiyaning bir qismi Krbava atrofidagi hududlardan toʻplangan dehqonlardan iborat edi.[6][7] Xorvatiyaning taniqli zodagonlaridan biri Ivan Frankopan Cetinsk, i yaqin atrofdagi daralar va kanyonlarda Usmonli qoʻshiniga pistirma qoʻyishni maslahat berdi.[5] Ammo ban Derenčin oliy qoʻmondon sifatida xorvatlarni qoʻrqoqlikda ayblab, bu fikrni rad etdi va ochiq maydonda jang qilishni tanladi. Tomašić yozganidek, Cetinski shunday deb javob berdi: „Bu Vengriyadagi bir shahardan ikkinchisiga otda sayr qilib oʻtishga oʻxshamaydi. Bugun turklar qanday jang qilishini koʻrasiz“. Shuningdek, u Derenčinni Xorvatiya qirolligining parchalanishiga sabab boʻlganlikda aybladi. Oxir-oqibat, Derenčinning fikri ustun keldi[6] va Xorvatiya qoʻmondonlari Xorvatiyaning markaziy qismidagi Udbina shahri yaqinidagi Krbava maydonida Usmonli qoʻshinlari bilan ochiq jangda toʻqnash kelishga rozi boʻlishdi.
Jang tahrir
Usmonlilar Krbava maydoniga Goricaning eng past va tor mahalliy togʻ dovoni orqali kirdilar. Chunki bundan ikki yil oldin Vrpile dovoni orqali kirishganida ular katta magʻlubiyatga uchragandilar.[7] Jang oldidan Hadim Yoqub Posho Xorvatlarga jang oʻrtasida yordam bera olmasligi uchun Xristian asirlarini Jelšani (hozirgi Jošan) yaqinida qatl qilishni buyurdi. Turk tarixchisi H. E.Efendi ham „Yagona Tangrining g‘animlariga qarshi g‘azabini qo‘zg‘atish“ uchun o‘z odamlariga „qizg‘in nutq“ qilganini qayd etadi.[6] Qoʻmondonlar bilan uchrashuvdan soʻng u oʻz qoʻshinining bir qismini, taxminan 3000 otliq askarni Krbava dalasi yaqinidagi oʻrmonga pistirma oʻrnatish uchun yubordi.[7]
Reja Usmonlilar bilan ochiq tekisliklarda jang qilish boʻlsa-da, Xorvatiya armiyasi dastlab Krbava dalasining sharqiy qismi yonbagʻirlarida, Visuć qishlogʻi yaqinida joylashtirildi. Qoʻshin dushmanga old tomondan toʻqnash kelish uchun tuzildi va uch guruhga boʻlindi. Birinchi boʻlim Franjo Berislavić qoʻmondonlik qilgan Slavoniya askarlaridan, ikkinchi boʻlim Ivan Frankopan Cetinski qoʻmondonligi ostidagi askarlardan, uchinchisi esa Nikola VI Frankopan va Bernardin Frankopanlar qoʻmondonlik qilgan askarlardan iborat edi. Xorvatiya piyodalari va otliqlari uch qismga teng taqsimlangan edi. Armiyaning asosiy qoʻmondoni ban Emerik Derenčin edi.[7] Usmonli qoʻshini ham uch guruhga boʻlingan edi.[5] Birinchisiga Kruševac sanjak beyi Ismoil Bey, ikkinchisiga Üsküp (Skopje) sanjagidan Mehmed Bey, oʻrta guruhga esa Hadim Yoqub Posho qoʻmondonlik qilgan.[7] Jangda, Bosniya qiroli Stephen Thomasning (vafoti 1461-yil) oʻgʻli Ishak Bey Kraloğlu (Bosniyalik Sigismund) ham Usmonlilar tarafida qatnashgan.[2]
Usmonlilarning rejasi Xorvatiya qoʻshinlarini gʻarbga, ular pistirma oʻrnatgan oʻrmon yoniga tortish edi. Ismoilning oʻng qanoti Xorvatiyaning chap qanotiga qarab birinchi harakatni amalga oshirdi. Xorvatiya qoʻshini yon bagʻirlarni tark etib, Usmonlilar tomon yugurdi va ochiq maydonda jang boshladi. Jang yaqin masofadan, kamon ishlatmasdan, qilich bilan olib borildi.[7][8] Usmonli qoʻshinlari dastlab ortga qaytarildi va hiyla- nayrang bilan chekinishni boshladilar. Bu esa Xorvatiya qoʻshinini taʼqibga tortdi va bu ularni pistirmaga olib keldi.
Krbava dalasining oʻrmonli hududida joylashgan 3000 ta Usmonli otliqlari Krbava daryosidan oʻtib, Xorvatiyaning orqa qismiga hujum qilishdi. Keyin oʻrmonlarda yashirinib kutib turgan Hadim Yoqub Poshoning asosiy Usmonli qoʻshinlari oldindan hujum boshladi. Shunday qilib, Xorvatiya armiyasi old, oʻng va orqa tomondan hujumga uchradi.[7] Bernardin Frankopan boshchiligidagi Xorvatiyaning chap qanoti turk yengil otliqlarining hujumlariga dosh bera olmadi va chekinishni boshladi. Biroq, xorvat piyodalarining koʻp qismi qurshab olingan edi va shuning uchun ham orqaga chekina olmadi. Xorvatiya armiyasi toʻliq magʻlubiyatga uchradi va faqat oz sonli askarlargina yaqin atrofdagi qalʼa bilan mustahkamlangan Udbina shahridagi xavfsiz joyga yetib borishga muvaffaq boʻldi.[7]
Jang soat 09:00 atrofida boshlandi va tushdan keyin tugadi. H. E. Efendining soʻzlariga koʻra, jangning avj pallasida Derenčin oʻzini otdan urib tushirgan akincilardan biri bilan duelga chiqib, qoʻllari va boʻyniga arqon bogʻlangan holda poshoning oldiga sudrab ketiladi. Keyin Posho uni kishanlab qoʻyadi va oʻldirilgan yoki asirga olingan xorvat askarlari yonidan olib oʻtadi. Ularning quloqlari va burunlarini kesib tashlashni buyuradi.[9] Derenčin asirlikda, uning akasi va oʻgʻli Pavao esa jangda halok boʻldi. Nikola VI Frankopan Tržačkiham qoʻlga olindi, ammo toʻlov evaziga ozod qilindi. Oʻldirilgan xorvat zodagonlari orasida Ivan Frankopan Cetinski, Petar II Zrinski, Juraj Vlatković va Jajce bani Mihajlo Pethkeylar bor edi. Graf Bernardin Frankopan va Franjo Berislavić jangda omon qolishga muvaffaq boʻlishdi.[7]
Jang natijasi tahrir
Qadimgi tarixchilar va yilnomachilar tomonidan „Xorvatiya qirolligining birinchi parchalanishi“ deb taʼriflangan, Xorvat zodagonlari ogʻir magʻlubiyatga uchragan boʻlsa-da, Usmonli imperiyasi Krbava maydonidagi gʻalaba natijasida hududiy yutuqlarga ega boʻlmagan.[10][4] Yoʻqotishlar ogʻir boʻlganligi sababli, mahalliy anʼanaga koʻra Krbava dalasi „Qon dalasi“ (xor. Krvavo polje) nomi bilan mashhur boʻldi.[5] Xorvatiya va Vengriya qirolliklari bilan Usmonli imperiyasi oʻrtasida tinchlik 1495-yilning aprelida imzolangan. Keyingi yirik Usmonli bosqinlari 1512- va 1513-yillarda sodir boʻldi va Dubica jangida Xorvatiyaning gʻalabasi bilan yakunlandi.[7] Jangdan keyin va keyingi oʻn yilliklardagi Usmonlilarning doimiy hujumlari tufayli mahalliy xorvat aholisi xavfsizroq hududlarga, shimoli-gʻarbiy Xorvatiya, qirgʻoq va orollar, shuningdek, mamlakat tashqarisiga koʻchib oʻtdi.[4] Franjo Berislavić 1494-yilda Jajcening baniga aylandi.[7]
Tarixiy qaydlar tahrir
Krbava maydonidagi jang haqidagi maʼlumotlar turli xil zamonaviy va qadimgi tarixiy manbalarda qayd etilgan. Ulardan eng qadimgilari orasida papa delegati Antonio Fabreguesning 1493-yil 13-sentyabrda Senjda yozgan hisoboti, 1493-yil 23-sentyabrda bohemialik sayyoh Jan Hasištejnskýning sayohat kitobidagi qaydi, glagolitlik ruhoniy Martinacning 1493-yilda Novi Vinodolski Breviary da yozgan qaydi hamda 1493-yil 27-sentyabrda Nin yepiskopi Juraj Divnić tomonidan Rim papasi Aleksandr VI ga jang haqidagi maʼlumot yozilgan maktublari bor. 1561-yilda Krbava maydonidagi jang, yilnomachi Ivan Tomašić tomonidan Xorvatiya Qirolligining qisqacha yilnomasi (Chronicon breve Regni Croatiae)da hamda 1696-yilda Pavao Ritter Vitezović tomonidan Kronika aliti szpomen vszega skovzvie da tavsiflangan.[3] Usmonlilar tomonidan bu jangni Usmonli tarixchisi Hoca Sadeddin Efendi oʻzining "Tarixlar toji" asarida qayd etgan.[9] Qadimgi tarixiy manbalarda qatnashgan va qurbon boʻlgan askarlar soni koʻpincha boʻrttirilgan.[10] Magʻlubiyat haqidagi xabar tez tarqalib ketganligi sababli, jangdan soʻng darhol yozilgan xabarlar ogʻir yoʻqotish taassurotlari ostida yozilgan.[7]
Yana qarang tahrir
Manbalar tahrir
[10]. [4]. [8]. [6]. [5]. [7]. [3]. [1]. [9]. [2]. [11].
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Ferdo, Šišić. Povijest Hrvata; pregled povijesti hrvatskog naroda 600 – 1918, Zagreb — 245 bet.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Ljubez, Bruno. Jajce Grad: prilog povijesti posljednje bosanske prijestolnice. Croatia: HKD Napredak, 2009 — 149 bet.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 "Krbavska bitka" Croation Encyclopedia. Zagreb: Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 1999-2009. 18-iyun 2022-yilda qaraldi.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Goldstein, Ivo. Croatia : a history. London: Hurst & Co, 1999. ISBN 9781850655251. 18-iyun 2022-yilda qaraldi.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Mažuran, Ive. Povijest Hrvatske od 15. stoljeća do 18. stoljeća, Zagreb, 1998.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Klaić, Vjekoslav. Povijest Hrvata od najstarijih vremena do svršetka XIX. stoljeća, Zagreb, 1988.
- ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 Mijatović, Anđelko. Bitka na Krbavskom polju 1493. godine. Zagreb: Školska knjiga, 2005. ISBN 953-0-61429-2.
- ↑ 8,0 8,1 Kekez, Hrvoje. "Bernardin Frankapan i Krbavska bitka: je li spasio sebe i malobrojne ili je pobjegao iz boja?", 2009 — 65-101 bet.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Klaić, Nada. Izvori za hrvatsku povijest do 1526. godine. Zagreb: Školska knjiga, 1972 — 358-359 bet.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Pavličević, Dragutin. Krbavska bitka i njezine posljedice. Zagreb: Croatian Heritage Foundation & Department of Croatian History, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Zagreb, 1997 — 22-27 bet. 18-iyun 2022-yilda qaraldi.
- ↑ Frucht, Richard. Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture by Richard C. Frucht — 422 bet.