Liro-epik janrlar

Liro-epik janrlar - voqelik ni badiiy mujassamlashtirishda ham lirik, ham epik tasvir vositalari foydalanilgan sheʼriy asarlar. Bu jumladagi asarlarga xos asosiy xususiyat syujetlilik bilan lirik his-tuygʻu va kechinmalarning oʻzaro uy-gʻunlashishidir. Liro-epik sheriyatning sheʼriy roman, doston, lirik qissa, ballada, sheʼriy ertak, qasida, masal singari janrlarida yaratilgan asarlar, nasriy asarlar singari, syujet oqimiga ega boʻlsa-da, ulardan lirik his-tuygʻu va kechinmalar tasviriga katta oʻrin ajra-tilganligi bilan farqlanadi. Abdulla Kodiriyning "Oʻtgan kunlar" yoki Oybekning "Qutlugʻ qon" ro-manlarida ham qahramonlarning ruhiy kechinmalari va tabiat manzaralari tasviriga alohida eʼtibor berilgan. Hatto "Kut-lugʻ qon"dagi ikkinchi darajali qahramonlardan biri Yormatning Salim-boyvachchani oʻldirgandan keyingi ichki monologida uning oʻsha kezlardagi oʻta dardchil va iztirobli kechin-malari’ yozuvchi tomonidan katta maho-rat bilan tasvir etilgan. Ammo Yormatning yarali koʻnglidan otilib chiqqan bu soʻzlar yozuvchining lirik kechinmalari emas, balki Yormatning oʻz faryo-diyu tavba-tazarrusidir. "Oʻtgap kunlar" va "Kutlug qon" romanlaridagi tabiat tasvirida esa, mualliflarping tabiat manzaralaridan olgan taassurotlari, yaʼni his-tuygʻulari oʻz ifo-dasini topgan. Ammo nasriy tilda ifodalangai bu manzaralar tasviri ham (xuddi Yermat monologidek) sheʼriyat hodisasi emas.

L.-e.j.da kechinma va his-hayajom tasviri voqea va hodisalar tasviri bilan omuxta holda keladi. L.-e.j.ping paydo boʻlish tarixi xalq ogzaki ijodiga borib taqaladi. Oʻzbsk xalq dostonlarining avloddap avlodga oʻtib. bizga qadar yetib kelgan namunalarida nasriy matnlar bilan sheʼriy matnlar oʻzaro uygun holda kelgan. Baxshilar syu-jeg tasvirida asosan pasriy gildan foydalangan boʻlsalar. qahramonlarning gurli xatti-harakatlariga munosabat (mamnunlik, kinoya, iztirob kabi) bildirishda shsʼriy nutqqa murojaat etganlar. Bunday holat oʻzbek yozma adabistining ilk namupalaridan biri — "Ki(-’asi Rabgʻuziy" la ham koʻzga tashlapadi, bu ham folklor taʼsiri sifatida izohlanadi. Keyii-chalik adabiy tur va janrlarning sin-kretik holatdan ajralib chiqishi patijasida L.-e.j. paydo boʻlgan.

20-asrning 60-yillarida oʻzbsk adabiyotida yaigi ijodiy yuksalish pallasi boshlanishi bilan oʻzbek adabiyotiga shsch,riy roman, sheʼriy qissa sipgari yangi janrlar kirib keldi; dostop janrining lirik lostop, dramatik doston, portret-doston singari yangi koʻrinishlari kashs|1 etildi; ballada janrining tabiatida esa xalq ogzaki ijodiga xos xususiyatlar ustuvorlik qila boshladi. Oʻzbek sheʼriyatidagi mazkur yangilanish jarayoni L.-e.j. tabiatida ham oʻz aksini topdi. Ayniqsa, lirik dostonning shu davr adabis-tida katta mavqe kasb etishi Liro-epik janrlarj.ning yangi taraqqiyot bosqichiga erishganidan darak berdi. Oʻ)bek sheʼriyatidagi xuddi shu jarasnnit gaʼsiri sifatida nasrda ham lirik qissalar maydonga kela boshladi.

Naim Karimov.