Lolita

Lolita — Rus-amerikalik yozuvchi Vladimir Nabokov tomonidan 1955-yilda yozilgan roman.

Lolita

Asl nomi	Lolita
Muallif(lar)	Vladimir Nabokov
Til	inglizcha
Janr(lar)i	roman
Nashr etilgan sanasi	1955-yil

Asar syujeti

Oʻttiz yetti yoshli fransuz adabiyoti oʻqituvchisi Humbert Humbert nimfetlarga — toʻqqiz yoshdan oʻn toʻrt yoshgacha boʻlgan maftunkor qizlarga gʻayrioddiy moyillikka ega edi. Bolaligida u yetuk ayollarga ehtirosini yoʻqotadigan tarajada tajriba toʻplab boʻlgandi. Uning dastlabki turmushi oʻxshamagan, boʻlajak ayoli nikohdan 1 kun avval qochib ketgan. Shundan soʻng u Amerikaga qochib ketadi, melanxolik sanatoriyalarda davolanadi. Shifoxonadan chiqqach, Nyu-Angliyada Sharlotta Xeys xonimdan uy ijaraga oldi. Xonimning oʻn ikki yoshli qizi Dolores bor edi, u Humbert Humbertga bolalikdagi sevgisini yodiga solar edi.

Humbert oʻz kundalik sahifalarida Lolitaga boʻlgan uzoq orzusi haqida gapiradi, u toʻsatdan onasi uni yozgi lagerga yuborayotganini bilib qoladi. Sharlotta Humbertga maktub yozib, unga muhabbatini izhor qiladi va agar u his-tuygʻularini baham koʻrmasa, uyidan chiqib ketishni talab qiladi. Bir oz taradduddan soʻng, Humbert „ijarachilardan xonadoshlarga oʻtish“ taklifini qabul qiladi. U boʻlajak oʻgay qizini bir lahzaga ham unutmasdan onasiga uylanadi. Bundan buyon uning u bilan muloqot qilishiga hech narsa toʻsqinlik qilmaydi. Biroq, maʼlum boʻlishicha, toʻydan keyin Sharlotta Lolitani lagerdan soʻng darhol pansionatga, soʻngra Berdsli kollejiga yuborish niyatida. Humbertning rejalari barbod boʻladi. Oʻrmonli koʻlda suzayotganda u xotinini choʻktirmoqchi boʻladi, lekin afsuski, qoʻshnisi ularni tepalikdan kuzatib turganini sezib qoladi va bbu rejasi barbod boʻladi.

Missis Humbert erining kundaligini topib oʻqiydi va uni toʻliq fosh qiladi. U bu vaziyatdan qanday chiqishni oʻylayotganda, Sharlotta yigʻlab va gʻazab bilan xat joʻnatish uchun yoʻl boʻylab yuguradi va mashina urib ketadi.

Xotinining dafn marosimidan keyin qahramon Lolitaning orqasidan boradi. Unga kiyim-kechak va uyqu tabletkalarini olib, qizga onasi ogʻir operatsiya arafasida kasalxonada ekanligini aytadi. Lolitani lagerdan olib ketgan Humbert uni shaharlar va mehmonxonalar boʻylab olib ketmoqchi. Ulardan birinchisida u qizga uxlab yotganidan zavqlanish uchun uyqu tabletkalarini beradi. Uyqu tabletkalari ishlamaydi. Lolitaga tegishga jur’at eta olmaydigan Humbertning azob va qatʼiyatsiz kechasi uning ertalab uygʻonishi va oʻgay otasining vasvasasi bilan tugaydi. Lolita bokira emas edi, u yaqinda lager boshligʻining oʻgʻli bilan buni „sinab koʻrdi“.

Yaqinlik Humbertning Lolita bilan munosabatlarini oʻzgartiradi. U onasi oʻlganligini aytadi. 1947-yil avgust oyidan boshlab, yil davomida ular Amerika Qoʻshma Shtatlari boʻylab sayohat qilib, motellar, kottejlar, mehmonxonalarni almashtiradilar. Qahramon qizga turli lazzatlar vaʼdasi bilan pora berishga harakat qiladi va agar uni fitnachi sifatida politsiyaga xiyonat qilsa, muammo bilan tahdid qiladi. Sayyohlar mamlakatning koʻplab diqqatga sazovor joylarini kashf qilishlari mumkin. Bunga parallel ravishda ular oʻrtasida janjallar mavjud. Samoviy baxt barqaror baxtni vaʼda qilmaydi. Humbert Meksikaning biron bir joyiga yashirinish oʻrniga, qizni Beardslidagi xususiy gimnaziyaga yuborish uchun Amerikaning sharqiy tomoniga buriladi.

1949-yil 1-yanvar Lolita oʻn toʻrt yoshga toʻldi. U allaqachon nymphetizm jozibasini qisman yoʻqotadi, uning soʻz boyligi chidab boʻlmas holga keladi. U Humbertdan oʻzining maxsus istaklarini qondirish uchun pul talab qiladi va uni yashirib, pul yigʻib, undan qochish uchun gumon qiladi. Gimnaziyada u teatr bilan shugʻullana boshlaydi. Lolita „Sehrlangan ovchilar“ spektaklini mashq qilar ekan, uning muallifi, mashhur dramaturg Kvilti, „Dromedary“ sigaretlari reklamasining qaytarib boʻlmas qahramoniga oshiq boʻladi. Biror narsa notoʻgʻri ekanligini sezgan Humbert premyeradan bir hafta oldin Lolitani Beardslidan olib ketadi.

1949-yilning yozida ularning Amerikaga soʻnggi safari boshlanadi. Humbert uning xiyonatidan shubhalanadi. U Lolitani uzoq vaqt yolgʻiz qoldirishdan qoʻrqadi, qutida saqlaydigan qurolni tekshiradi. Bir kuni u uzoqdan ularning ortidan gilos rangli Kadillakni koʻrdi. Kimdir ularni kuzatib borish uchun detektiv yollaganmi? Lolita shoshib gaplashayotgan bu kal janob kim? Shaharlarda yoʻlda ular maʼlum Quilties va Damore-Blokning oʻyinlarini tomosha qilishadi. Ularning taʼqibchisi mashinani almashtiradi, baʼzi aktyorlar Cadillac gilosida topiladi. Lolita Humbertni aldaydi, yangi sevgilisining sheriklari bilan birga uni burnidan tutadi.

Elfinstonda Lolita yuqori isitma bilan kasalxonaga olib ketiladi. Humbert ikki yil ichida birinchi marta sevgilisidan ajraladi. Keyin u ham kasal boʻlib qoladi. Lolitani kasalxonadan olib ketmoqchi boʻlganida maʼlum boʻladiki, u bir kun avval „amakisi“ bilan ketgan.

Lolitasiz uch yarim yil oʻtdi. Birinchidan, Humbert zukko raqibining izidan orqaga qarab minadi. Kuzda u Beardsliga yetib boradi. Kelgusi bahorgacha sanatoriyda davolanadi. Keyin u Rita ismli oʻttiz yoshli sodda, muloyim va aqlsiz qiz doʻsti bilan uchrashadi, u Humbertni boʻgʻiz koʻylagidan qutqardi. U bir yildan beri Kantrip universitetida dars beradi. Va nihoyat u Nyu-Yorkda tugaydi, u yerda 1952-yil 22-sentabrda Lolitadan xat oladi. U turmushga chiqqanini, farzand kutayotganini, qarzini toʻlash uchun pul kerakligini, chunki eri u bilan Alyaskaga ketayotganini, u yerda unga ish vaʼda qilinganligini aytadi.

Humbert markadan manzilni aniqlaydi va oʻzi bilan toʻpponcha olib, yoʻlga chiqadi. U Lolitani kichik shaharchaning chekkasidagi kulbada, qariyb kar urush faxriysiga uylangan holda topadi. U nihoyat oʻzining fitnachisining ismini ochib beradi: bu dramaturg Kler Kvilti, kichik bolalarga befarq boʻlmagan buzuq daho. U Humbert buni allaqachon tushungan deb oʻyladi. Kvilti uni oʻgʻirlab, kuzda Gollivuddagi rol uchun tinglash omadli boʻlishiga ishontirib, uni ranchoga olib ketdi. Ammo u yerda Lolita mastlik, giyohvandlik, buzuqlik va guruh orgiyalarini kutayotgan edi, u ishtirok etishdan bosh tortdi va koʻchaga tashlandi. Yana tirikchilik uchun mashaqqatli mehnat, boʻlajak er bilan uchrashuv …

Humbert Lolitaga erini darhol u bilan qoldirishni taklif qiladi, u rad etadi, uni hech qachon sevmagan. Humbert unga va turmush oʻrtogʻiga toʻrt ming dollar beradi — marhum onasining uyidan tushadigan daromad — va dramaturg Kler Kvilti uchun ovga chiqadi.

U Lolita uchun pushaymon boʻlishga oʻxshaydi. Humbert Sharlotta bilan birga yashagan Ramsdeylga qaytadi, barcha mulkni Lolitaning nomiga oʻtkazadi, Quilty manzilini bilib oladi.

Keyin u Parkingtonga yoʻl oladi va u yerda oʻz dushmanining oilaviy qal’asiga kiradi va qoʻlida toʻpponcha bilan u bilan yarim aqldan ozgan suhbatni oʻtkazadi, oʻq otish, notoʻgʻri otish, oʻtkazib yuborish, zarbalar, ikki oʻrta yoshli va xarobaning kurashi. jismlar, jumlani oyatda oʻqish. Bularning barchasi qasos sahnasini farslik qiladi. Kvilti jalloddan qochib ketadi, uni otib tashlaydi… Uyda Kviltining doimiy mehmonlari paydo boʻlib, Gumbertning xoʻjayinini oʻldirgani haqidagi gapiga eʼtibor bermay, uning aroqini ichishadi. Bu vaqtda, qonli Quilty yuqori platformaga sudralib chiqdi, u yerda u "qoʻzgʻalish bilan band edi, qanotlarini qoqib qoʻydi; lekin tez orada … qotib qoldi — endi abadiy. Humbert qasrni tark etadi.

„Lolita“, uning eʼtirofi, u avval aqli sinovdan oʻtadigan psixopatik klinikada yozadi, keyin esa qamoqxonada sudni kutib, kutmasdan yurak xurujidan vafot etadi. Humbertdan koʻp oʻtmay, Lolita ham vafot etdi.

Munozaralar

Lolita nafaqat baʼzi tanqidchilar tomonidan, balki adabiyot boʻyicha standart maʼlumotnomada ham koʻpincha „erotik roman“ deb taʼriflanadi. Buyuk Sovet Ensiklopediyasi Lolitani „erotik romanni ibratli odob romani bilan uygʻunlashtirish tajribasi“ deb atagan.  Romanning xuddi shunday taʼrifi Desmond Morrisning „ Asrlar kitobi“ maʼlumotnomasida mavjud. Ayollarni oʻrganish kurslari uchun kitoblar soʻrovnomasi uni „oʻzgacha erotik roman“ deb taʼriflaydi. Maykl Perkinsning " Maxfiy rekord: Zamonaviy erotik adabiyot " kabi erotik adabiyot tarixiga bagʻishlangan kitoblar ham Lolitani shunday tasniflaydi. Ehtiyotkorlik bilan tasniflashlar orasida „erotik motivli roman“  yoki "bir qator klassik erotik adabiyot va sanʼat asarlaridan biri, shuningdek,  Uliss va Ledi Chatterlining sevgilisi kabi erotizm elementlarini oʻz ichiga olgan romanlar kiradi. Bu tasnif bahsli. Malkolm Bredberi „dastlab erotik roman sifatida mashhur boʻlgan Lolita tez orada adabiy roman sifatida gʻalaba qozondi — butun muhim mifologiyaning kech modernistik distilatsiyasi“.  Samuel Shumanning aytishicha, Nabokov „ syurrealist , Gogol , Dostoyevskiy va Kafka bilan bogʻlangan. Lolita kinoya bilan ajralib turadi, bu erotik roman emas“.

Lens Olsen shunday deb yozadi: „Matnning birinchi 13 bobi, Lo Humbertning hayajonlangan tizzasi boʻylab oyoqlarini beixtiyor choʻzish sahnasi bilan yakunlanadi … bu erotiklikni koʻrsatadigan yagona boblardir.“

Yozilish uslubi

Roman Xumbert tomonidan hikoya qilinadi, u hikoyani soʻz oʻyini va Amerika madaniyatiga nisbatan oʻzining norozi kuzatishlari bilan jumboqlaydi. Romanning yorqin uslubi qoʻsh qoʻshma gaplar, koʻp tilli soʻz oʻyinlari, anagrammalar va tangalar, masalan, nymphet , oʻshandan beri oʻz hayotiga ega boʻlgan va koʻpchilik lugʻatlarda uchraydigan soʻz hamda kam qoʻllaniladigan „faunlet“ bilan ajralib turadi. Aksariyat yozuvchilar Humbertni ishonchsiz hikoyachi deb bilishadi va Nabokovning kuchlarini ironist sifatida baholaydilar. Richard Rorti uchun " Lolita " ning „ Favquloddalik, ironiya va birdamlik“ talqinida, Humbert — „qiziqish yirtqich hayvon“. Nabokovning oʻzi Gumbertni „behuda va shafqatsiz bechora“  va „nafratli odam“ deb taʼriflagan.

Tanqidchilarning taʼkidlashicha, roman Humbertning birinchi shaxs hikoyasi boʻlgani sababli, roman Lolitaning shaxs sifatida qanday ekanligi haqida juda kam maʼlumot beradi, aslida u kitobning hikoyachisi boʻlmagani uchun jim boʻlib qolgan. Nomi Tamir-Ghez shunday deb yozadi: „Lolitaning ovozi oʻchirilibgina qolmay, uning nuqtai nazari, vaziyatni qanday koʻrishi va unga nisbatan his-tuygʻulari kamdan-kam tilga olinadi va faqat oʻquvchi tomonidan taxmin qilinadi … chunki bu haqda Humbert aytadi. hikoya … romanning koʻp qismida oʻquvchi Humbertning his-tuygʻulariga singib ketadi.“  Xuddi shunday, Mika Xou va Sara Appleton Aguiar roman Lolitani jim qiladi va ob’ektiv qiladi, deb yozadi.  Kristin Kleggning qayd etishicha, bu 1990-yillarda romanni tanqid qilishda takrorlanadigan mavzudir.2009-yilda romanga asoslangan bir kishilik sahna monologida Humbert rolini oʻynagan Brayan Koksning taʼkidlashicha, roman „Lolita goʻsht va qon borligi haqida emas. Bu Lolita xotira sifatida“. U sahna monologi har qanday filmdan koʻra kitobga toʻgʻri keladi, degan xulosaga keldi.  Elizabeth Jeynuey, The New York Times Book Review jurnalida shunday yozadi : "Humbert istaklarga berilib, oʻz Lolitasini shunchalik qattiq istaydiki, uni inson yoki biror narsa deb hisoblash uning xayoliga ham kelmaydi. lekin orzu qilingan goʻsht ".

Nashr etish

Nabokov Lolitani 1953-yil 6-dekabrda, uni boshlaganidan besh yil oʻtib tugatdi.  Mavzu tufayli, Nabokov uni taxallus bilan nashr etishni niyat qilgan (garchi Vivian Darkbloomning anagrammatik qahramoni ogoh oʻquvchini hayajonga solardi).  Qoʻlyozma Viking , Simon & Shuster , New Directions , Farrar, Straus va Doubleday tomonidan ozmi-koʻpmi afsus bilan rad etilgan.  Ushbu rad etish va ogohlantirishlardan soʻng, u nihoyat Fransiyada nashrga murojaat qildi. Uning tarjimoni Doussi Ergaz orqali Olympia Press xodimi Moris Jirodiyaga yetib keldi., „[ularning] roʻyxatining toʻrtdan uch qismi pornografik axlat edi.“  Olimpiya haqida kam maʼlumotga ega boʻlib, Girodianing bosh qahramonning xatti-harakatini maʼqullagani haqidagi ishoralarni eʼtiborsiz qoldirgan Girodia muallifga asoslanadi va uning Korneldagi doʻsti Morris Bishopning ogohlantirishlariga qaramay , Nabokov kitobni nashr etish uchun Olympia Press bilan shartnoma imzoladi.

" Lolita " 1955-yil sentabr oyida „matbaa xatolari bilan toʻlib-toshgan“ yashil qogʻozli muqovalar sifatida nashr etilgan.  Garchi 5000 nusxadagi birinchi nashr sotilgan boʻlsa-da, jiddiy sharhlar boʻlmagan.  Oxir-oqibat, 1955-yilning eng oxirida, London Sunday Times gazetasida Grem Grin uni 1955-yilning uchta eng yaxshi kitoblaridan biri deb atadi. Keyin Britaniya bojxona xodimlariga Ichki ishlar vazirligi tomonidan koʻrsatma berildi Buyuk Britaniyaga kiruvchi barcha nusxalarni olib qoʻyish.  1956-yil dekabr oyida Fransiya ham shunga ergashdi va Ichki ishlar vaziri Lolitani taqiqladi ;  taqiq ikki yil davom etdi. Uning 1959-yilda Londonda Weidenfeld & Nicolson tomonidan Britaniyada nashr etilishi kompaniyaning hamkorlaridan biri boʻlgan Konservativ parlament aʼzosi Nayjel Nikolsonning siyosiy karerasini tugatishga hissa qoʻshish uchun etarlicha bahsli edi.

Keyin roman Daniya va Gollandiya tarjimalarida paydo boʻldi. Muallifning iltimosiga binoan shvedcha tarjimaning ikki nashri olib tashlangan.

Hozirgi vaqtdagi reaksiyalar

Zamonaviy jamiyat bolalarning jinsiy zoʻravonligi tufayli yuzaga kelgan doimiy zararni tobora koʻproq anglab yetganligi sababli, roman bugungi kunda bahs-munozaralarni keltirib chiqarishda davom etmoqda. 2008-yilda kollej sinfida romanni oʻrgatishning eng yaxshi usullariga bagʻishlangan butun bir kitob nashr etildi, chunki „uning hikoya strategiyalari, nafis tashbeh nasri va mashaqqatli mavzulari uni talabalarga taqdim etishni qiyinlashtiradi“.  Ushbu kitobda mualliflardan biri oʻqituvchilarni Doloresning azob-uqubatlari kitobda qayd etilganligini taʼkidlashga chaqiradi, hatto asosiy eʼtibor Humbertga qaratilgan boʻlsa ham.