Vikipediya

Magnolia champaca

Magnolia champaca, ingliz tilida champak (/ˈtʃʌmpək/) nomi bilan tanilgan — Magnoliaceae oilasiga mansub doim yashil daraxt[3]. Ilgari Michelia champaca nomi bilan atalgan[3][4]. U oʻzining xushboʻy gullari va mustahkam yogʻochi bilan mashhur.

Magnolia champaca
Ilmiy tasniflash
Oʻsimliklar
Yuksak oʻsimliklar
Gulli oʻsimliklar
Magnoliids
Magnoliales
Magnoliaceae
Magnolia
Magnolia subg. Yulania
Magnolia sect. Michelia
Magnolia subsect. Michelia
M. champaca
Binar nomi
Magnolia champaca

Sinonimlar
  • Champaca michelia Noronha
  • Magnolia membranacea P.Parm.
  • Michelia aurantiaca Wall.
  • Michelia blumei Steud.
  • Michelia champaca L.
  • Michelia euonymoides Burm.f.
  • Michelia rheedei Wight
  • Michelia rufinervis DC.
  • Michelia sericea Pers.
  • Michelia suaveolens Pers.
  • Sampacca euonymoides (Burm.f.) Kuntze
  • Sampacca suaveolens (Pers.) Kuntze

Etimologiya

tahrir

Lotincha nomi, champaca, sanskritcha „campaka“ soʻzidan kelib chiqqan [tɕɐmpɐkɐ])[5].

Xalq nomlari

tahrir

Ingliz tilidagi boshqa xalq nomlari orasida quvonchli atir daraxti[4], sariq orxideya daraxti va xushboʻy Himolay champakasi kiradi[6][7].

Tarqalish

tahrir

Daraxt Janubiy Osiyo, Janubi-Sharqiy Osiyo-Hindoxitoy va janubiy Xitoyda oʻsadi. U tropik va subtropik oʻrmonlarda ekoremintalarda, 200–1,600 metr (660–5,250 ft) balandlikda oʻsadi[3]. Uning vatani Maldiv orollari, Bangladesh, Kambodja, Xitoy, Hindiston, Indoneziya, Malayziya, Myanma, Nepal, Tailand va Vetnam[3]. Xitoyda u janubiy Xizang va janubiy va janubi-gʻarbiy Yunnan provinsiyalariga xosdir[3][8].

Tavsif

tahrir
 
Oq champak gul

Magnolia champaca oʻz vatanida boʻyi 50 metr (160 ft) ga yetadigan daraxt koʻrinishida oʻsadi. Uning tanasi 1.9 metr (6.2 ft) diametrda. Daraxt tor soyabon tojga ega[3]. Iyun-sentabr oylarida gullaydi. Gullari krem-sariq-toʻq sariq rangdagi kuchli xushboʻy hidli[3]. Obovoid-ellipsoid karpellar sentyabr-oktyabr oylarida 2−4 urugʻ beradi[3].

 
Magnoliya champaca gul
 
Champak gul qismlari

Turlari — duragaylar

tahrir

Magnolia champaca navlari va duragaylariga quyidagilar kiradi:

  • Magnolia (Michelia) champaca var. champaca — xitoy tilida Huang lan (yuan bian zhong), (yàngān (yàngān)). 30 metr (98 ft) baland, Xitoyda hujjatlashtirilgan[9].
  • Magnolia (Michelia) champaca var. pubinervia — xitoychada Mao ye mai huang lan (máo ye mai huang lan). 50 metr (160 ft) baland yoki balandroq, Xitoyda hujjatlashtirilgan[10].
  • Magnolia alba— Magnolia champaca va Magnolia montana ning oq gulli gibridi[4].

Tailandda boshqa turlar, jumladan Magnolia liliifera va Magnolia coco bilan oʻstiriladigan boshqa duragaylari mavjud.

Madaniy jihatlar

tahrir
 
Toʻq sariq rangdagi turli xil gulli gullash

Foydalanadi

tahrir

Xushboʻy hid

tahrir

Gullar Janubiy Osiyoda turli maqsadlarda foydalaniladi. Ayniqsa, Hindistonda ular asosan ibodatxonalarda, uyda yoki tashqarida ibodat qilish va odatda qizlar va ayollar tomonidan sochlarga goʻzallik bezaklari, tabiiy parfyumeriya sifatida ishlatiladi. Gullar xonani xushboʻy qilish uchun, kelin toʻshaklariga qoʻyiladi. Daraxt anʼanaviy ravishda xushboʻy soch va massaj moylarini tayyorlash uchun ishlatilgan. Jan Patuning mashhur parfyumeriyasi, „Joy“, Chanel № 5 dan keyin dunyoda ikkinchi eng koʻp sotilgan atir, qisman champaca gullarining efir moylaridan olingan[4].

Ushbu oʻsimlikning hidiga oʻxshash hid Shri-Lankada, Paradoxurus montanus tomonidan chiqariladi. Boshqa sivetlar juda yoqimsiz hidlar chiqarishi maʼlum boʻlgani sababli, bu tur bu oʻsimlikning hidiga oʻxshash yoqimli hidni chiqarishi bilan mashhur[11].

Yogʻoch

tahrir
 
Champak daraxtining mevalari

Oʻzining vatani Hindiston va Janubi-Sharqiy Osiyoda hampaka oʻzining qimmatbaho yogʻochlari uchun kesiladi[4]. U nozik teksturali, toʻq jigarrang va zaytun rangli yogʻochga ega boʻlib, mebel ishlab chiqarishda, qurilishda va shkaf yasashda ishlatiladi[4].

Bu tur Hindistonning baʼzi shtatlarida, ayniqsa janubi-gʻarbiy mintaqada bu daraxtni kesish taʼqiqlangan[4].

Kultivatsiya

tahrir

Magnolia champaca maxsus koʻchatxonalarda manzarali oʻsimlik sifatida yetishtiriladi[7]. U tropik va subtropik iqlim bogʻlarida, masalan, Janubiy va Markaziy Kaliforniyada yerga ekilgan[4][7]. Sovuqroq moʻtadil iqlimli hududlarda konteynerlarga ekiladi[4]. Toʻliq quyosh nuri va muntazam sugʻorishni talab qiladi.

Xushboʻy gullar kapalak va kolibrilarni oʻziga tortadi[7]. Uning aril bilan qoplangan urugʻlari qushlar uchun juda jozibali koʻrinadi va ularni oʻziga jalb qiladi[12].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Khela, S. (2014). „Magnolia champaca“. IUCN Red List of Threatened Species. 2014: e.T191869A15267603. doi:10.2305/IUCN.UK.2014-3.RLTS.T191869A15267603.en. Retrieved 19 November 2021.
  2. ↑ Fl. Forest.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 efloras.org: Flora of China treatment of Michelia (Magnolia) champaca. accessed 7.12.2015
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Pacific Horticulture Society: „Striving for Diversity: Fragrant Champaca“ . accessed 7.12.2015
  5. ↑ „Sanskrit Dictionary for Spoken Sanskrit“. spokensanskrit.org. Qaraldi: 16-yanvar 2019-yil.
  6. ↑ „PlantFiles“. Dave's Garden. Qaraldi: 2-avgust 2015-yil.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Monrovia Nurseries database: Michelia champaca (Fragrant Himalayan Champaca) . accessed 7.12.2015
  8. ↑ efloras.org: Annotated Checklist of the Flowering Plants of Nepal − Michelia (Magnolia) champaca
  9. ↑ efloras.org: Flora of China treatment of Michelia (Magnolia) champaca var. champaca
  10. ↑ „Flora of China FOC Vol. 7 pg 51, 80. — Michelia (Magnolia) champaca var. pubinervia“.
  11. ↑ „Sri Lankan Brown Palm Civets (Paradoxurus montanus): Non-Ringtails of Sri Lanka“.
  12. ↑ FRISCH, J.D. & FRISCH, C.D. — Aves Brasileiras e Plantas que as atraem, São Paulo, Dalgas Ecotec, 3rd. edition, 2005, ISBN 85-85015-07-1, page 374 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Magnolia_champaca&oldid=5230704" dan olindi