|
[[Fayl:Hormone Transport.png|thumb|301x301px|Chapda: ayoldagi gormonlarning o'zaro ta'siri. (1) follikullarni ogohlantiruvchi gormon, (2) luteinlashtiruvchi gormon, (3) progesteron, (4) estradiol.<br>O'ngda: o'simliklardagi gormonlar harakati. Barglardan ildizgacha (''Arabidopsis thaliana'').]]
'''Gormonlar''' ({{lang-grc|ὁρμάω}} - hormanino — qoʻzgʻataman) — ichki sekresiyasekretsiya bezlari ([[endokrin bezlar]])da ishlanib chiqib, qonga va toʻqima suyuqligiga oʻtadigan biologik faol moddalar. Ular butun organizmga tarqalib, turli aʼzo hamda toʻqimalarning faoliyatini boshqaradi.
Baʼzilari muayyan aʼzolarga, masalan: '''Tireotrop gormon''' — asosan qalqonsimon bezda, '''Adrenokortikotrop gormon''' (AKTG) — buyrak usti bezlarining poʻstloq qavatiga, '''Estrogen'''lar bachadonga taʼsir etadi va hokazo.
Baʼzilari muayyan aʼzolarga, mas:
Boshqalari (qalqonsimon bez Gormonlarigormonlari, kortikosteroidlar, oʻsish gormoni va boshqalar) organizmning hamma toʻqimalariga (umumiy) taʼsir koʻrsatadi. ▼'''Tireotrop gormon''' - asosan qalqonsimon bezda,
Gormonlarning oʻziga xos taʼsir etishi turlicha kimyoviy tuzilganligiga bogʻliq, masmasalan: [[Insulin]], [[ Uglevodlaruglevodlar]] almashinuviga taʼsir etadi. ▼'''Adrenokortikotrop gormon''' (AKTG) - buyrak usti bezlarining poʻstloq qavatiga,
'''Estrogen'''lar bachadonga taʼsir etadi va h.k.
▲Boshqalari (qalqonsimon bez Gormonlari, kortikosteroidlar, oʻsish gormoni va boshqalar) organizmning hamma toʻqimalariga (umumiy) taʼsir koʻrsatadi.
▲Gormonlarning oʻziga xos taʼsir etishi turlicha kimyoviy tuzilganligiga bogʻliq, mas: [[Insulin]], [[Uglevodlar]] almashinuviga taʼsir etadi.
[[Testosteron]] va boshqa [[Androgen]]lar assimilyatsiya jarayonlarini kuchaytiradi, organizmda azot toʻplanishiga sabab boʻladi,
Glyukokortikoidlar moddalar almashinuvini oʻzgartirib, jigarda glikogen hosil boʻlishini, ayniqsa biriktiruvchi va limfoid toʻqimada oqsillarning parchalanishini, [[Estrogen]]lar bachadonda fosfolipidlar bilan oqsil sintez boʻlishini kuchaytiradi,
Oʻsish gormoni ([[Somatotrop]] Gormonlargormonlar) Yogʻyogʻ, [[Fosfor]] va [[Kalsiy]] almashinuviga taʼsir etadi.
Gormonlar hujayraning genetik apparatini stimullash, fermentlarni faollashtirish va fermentativ reaksiyalar tezligini oʻzgartirish yoʻli bilan moddalar almashinuviga taʼsir koʻrsatadi. Ular oqsilning tuzilishini belgilab beradigan informatsion ribonuklein kislotasining hosil boʻlishini kuchaytirib, oqsillar biosinteziga taʼsir etadi. Oʻsish va jinsiy Gormonlargormonlar organizmning oʻsishini, balogʻatga yetishini boshqaradi. Zarur paytda organizm imkoniyatlari Gormonlargormonlar ishtirokida safarbar qilinadi. MasMasalan, xavf-xatar taxdidtahdid qilganda va shu munosabat bilan muskullarga zoʻr kelganda Adrenalinadrenalin koʻproq chiqibchiqarilib, qondagi glyukozani koʻpaytiradi, yurak va miyaga qon borishini kuchaytiradi; organizmga zararli taʼsir ortganda AKTG koʻproq chiqadi. Organizm normal yashab, ishlab turishi uchun Gormonlargormonlar ehtiyojga yarasha ishlanib chiqishi kerak. Nerv, gumoral va gormonal omillar oʻzaro taʼsir etib, shunga yordam beradi. Baʼzan nerv sistemasi ichki sekreksiyasekretksiya bezlari bilan bevosita bogʻlanadi. Qorin nervi taʼsirlanganda buyrak usti bezlarining magʻiz qavatidan adrenalinning koʻplab chiqishi shundan dalolat beradi. Baʼzan qoʻzgʻalish nerv tolalari orqali gipotalamusagipotalamusga boradi, bu yerda rilizing gormonlar (gipofiz Gormonlarnigormonlarni ajratuvchi omillar) degan moddalar hosil boʻladi, shu moddalar gipofizga kirib, gipofizar (trop) Gormonlarninggormonlarning qoʻshimcha chiqishiga sabab boʻladi, bular esa periferiyadagi ichki sekreksiyasekretksiya bezidan Gormonlargormonlar chiqishini kuchaytiradi. Organizmda qandaydir biror sabab bilan Gormonlargormonlar koʻpayib ketsa, gipotalamusdan rilizing gormon chiqishi toʻxtaydi, natijada gipofiz tegishli trop Gormonlarnigormonlarni kamroq chiqaradi, shundan keyin periferiyadagi ichki sekresiyasekretsiya bezidan Gormonlargormonlar chiqishi ham kamayadi. Qonda biror Gormonlargormonlar kamayib ketsa (mas.masalan Toʻqimalardatoʻqimalarda Gormonlargormonlar tez parchalanganda) rilizing Gormonlargormonlar chiqishi kuchayadi, gipofiz trop Gormonlarnigormonlarni koʻproq ishlaydi, shundan keyin periferik bez Gormonlarnigormonlarni ortiqroq ishlab chiqaradi. Gipotalamusda gipofizning baʼzi Gormonlarinigormonlarini ingibirlovchi neyrogormonlar (prolaktostatin, melanostatin, samotostatin) ham ishlab chiqariladi. Ular taʼsirida tegishli gipofiz Gormonlarininggormonlarining hosil boʻlishi kamayadi. Qondagi Gormonlargormonlar miqdori oʻz-oʻzidan ham boshqariladi. Mas.Masalan glyukoza koʻpayib ketganda u glikogenning parchalanishini tezlatib, glyukoza miqdorini orttiruvchi adrenalin konsentratsiyasini kamaytiradi. Organizmda natriy tuzlari yetishmasa, buyrak usti bezlarining poʻstloq qavatidan aldosteron chiqishi kuchayadi, natijada buyrak kanalchalarida natriy tuzlari koʻproq qayta soʻrilib, organizmda ushlanib qoladi. Demak, Gormonlargormonlar maʼlum miqdorda ishlanib chiqib, moddalar almashinuvini va organizmning boshqa funksiyalarini taʼminlaydi.
== Adabiyotlar ==
| 