Birlashgan Millatlar Tashkiloti: Versiyalar orasidagi farq

'''Birlashgan Millatlar Tashkiloti''' [[xalqaro qonunchilik]]ni ijro etishga masʼul [[xalqaro tashkilot]]dir. Mazkur faoliyat Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimini tashkil etuvchi 30 dan ortiq tashkilotning hamkorlikdagi sa`ysaʼy-harakatlari natijasi o`laroqoʻlaroq amalga oshiriladi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti va uning tizimidagi tashkilotlar inson huquqlarini himoya qilish, atrof muhitni muhofaza etish, turli xavfli kasalliklarga qarshi kurashish, taraqqiyotni barqaror etishga yordamlashish va qashshoqlikka qarshi kurashish borasida kundan kun faolroq ish olib bormoqda. Birlashgan Millatlar Tashkiloti muassasalari havo va dengiz orqali xavfsiz va samarali aloqalarni yo`lgayoʻlga qo`yishqoʻyish norma va qoidalarini ishlab chiqadi, tetelekommunikatsiyalarni takomillashtirish va talabgorlar hojatini qondirisha ko`maklashadikoʻmaklashadi, intellektual mulk huquqiga hurmat-e`tiboreʼtibor bilan yondoshish va radioto`lqinlarniradiotoʻlqinlarni tarqatishni tartibga solishga yordamlashadi. Shuningdek, Birlashgan Millatlar Tashkiloti giyohvandlik moddalarining noqonuniy aylanishi va terrorizmga qarshi kurash xalqaro kompaniyasining ham tashabbuskoridir. Birlashgan Millatlar Tashkiloti va uning muassasalari dunyoning barcha mintaqalarida faoliyat ko`rsatibkoʻrsatib qochoqlarga yordam qo`liniqoʻlini cho`zadichoʻzadi va Minalardan tozalash dasto’rinidastoʻrini amalga oshiradi, ichimlik suvlarining sifatini yaxshilashga yordamlashadi va oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini kengaytiradi, rivojlanayotgan mamlakatlarga qarz beradi va moliyaviy bozorlarni barqarorlashtirishga ko`maklashadikoʻmaklashadi.

=== Birlashgan Millatlar Tashkiloti qanday faoliyat ko`rsatadikoʻrsatadi? ===

Birlashgan Millatlar Tashkiloti 1945 yil 24 oktabrda, xalqaro hamkorlikni rivojlantirish va yalpi xavfsizlikni mustahkamlash tufayli tinchlikni barqaror etish jur`ati bilan to`libtoʻlib-toshgan 51 mamlakat tomonidan tashkil etildi. Bugungi kunda 185 mamlakat, ya`niyaʼni dunyoning qariyb barcha mamlakatlari Birlashgan Millatlar Tashkilotining a`zolaridiraʼzolaridir.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining a`zosiaʼzosi bo`lganboʻlgan davlat xalqaro munosabatlarning asosiy tamoyillari aks etgan, xalqqaro shartnomalardan iborat bo`lganboʻlgan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nizomida bayon etilgan majburiyatlarni qabul etadi. Nizomga binoan, Birlashgan Millatlar Tashkiloti to`rttatoʻrtta asosiy maqsadga amal qiladi: xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta`minlashgataʼminlashga ko`maklashishkoʻmaklashish, millatlar o`rtasidaoʻrtasida do`stonadoʻstona aloqalarni rivojlantirish, xalqaro muammolarni hal etishda va inson huquqlarini hurmatlashni rag`batlantirishdaragʻbatlantirishda, xalqaro hamkorlikni barqaror etish hamda ushbu umumiy maqsadlarga erishishda millatlar sa`ysaʼy-harakatlari, kelishuvlari uchun markaziy rolni o`ynashoʻynash.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti a`zolariaʼzolari - mustaqil davlatlardir. Birlashgan Millatlar Tashkiloti butunjahon hukumati emas va u qonunlar qabul qilmaydi. Biroq xalqaro mojarolarni bartaraf etishga va bizning barchamizga daxldor bo`lganboʻlgan masalalarni hal etish siyosatini ishlab chiqishga yordam bera oladigan mablag`largamablagʻlarga ega bo`ladiboʻladi. Birlashgan Millatlar Tashkilotiga barcha katta-kichik, boy va kambag`alkambagʻal, turli siyosiy qarashlar va ijtimoiy tizimdagi davlatlar a`zoaʼzo bo`libboʻlib, ular ovoz berish va ovoz berishda ishtirok etish huquqiga ega.

Birlashgan Millatlar Tashkilotida oltita bosh organ mavjud. Ulardan beshtasi - Bosh Assambleya, Xavfsizlik Kengashi, Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengash, Vasiylik Kengashi va Kotibiyat - Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nyu-Yorkdagi Markaziy qarorgohida, oltinchi organ - Xalqaro Sud esa Niderlandiyaning Gaaga shahrida faoliyat ko`rsatadikoʻrsatadi.

Kengash 15 a`zodanaʼzodan tashkil topgan. Ularning beshtasi - Xitoy, Rossiya Federatsiyasi, Birlashgan Qirollik, Amerika Qo`shmaQoʻshma Shtatlari va Fransiya - doimiy a`zolaraʼzolar hisoblanadi. Kengashning qolgan o`noʻn a`zosiaʼzosi Bosh Assambleya tomonidan ikki yil muddatga saylanadilar. Keyingi yillarda Birlashgan Millatlar Tashkilotida Kengashning a`zolaraʼzolar tarkibini o`zgartirishoʻzgartirish, bu tadbir zamonaviy va iqtisodiy voqelikni yanada yorqinroq aks ettirishi masalasi muhokama qilinayapti.

Kengashning qarorlari, uning uchun to`qqiztoʻqqiz a`zoaʼzo ovoz bergan taqdirdagina qabul qilingan hisoblanadi. Kun tartibidagi masalaga Kengashning doimiy a`zolaridanaʼzolaridan birortasi qarshi ovoz bersa, shuningdek, veto huquqidan foydalansa qaror qabul qilinmaydi.

Xalqaro tinchlikka xavf solinganligi haqida kengashga xabar berilganda bu mojaro avvalo tinchlik yo`liyoʻli bilan bartaraf etish nuqtai nazaridan ko`ribkoʻrib chiqiladi. Kengash, balki bartaraf etish tamoyillarini ishlab chiqadi yoki hakam vazifasini o`taydioʻtaydi. Harbiy harakatlar boshlanib ketgan taqdirda Kengash o`toʻt ochishni to`xtatishtoʻxtatish choralarini ko`radikoʻradi. Shuningdek, u tomonlarni yarashtirish yoki bir-birlari bilan janjallashayotganlarni ajratishga yordam beradigan, tinchlikni barqaror etuvchi missiya yuborishi mumkin.

Kengash o`zioʻzi qabul etgan qarorlarning bajarilishini ta`minlashtaʼminlash bo`yichaboʻyicha tadbirlar qabul qilishi mumkin. U iqtisodiy jazo choralari qo`llashiqoʻllashi yoki qurollarni yetkazib berishga embargo qo`yishiqoʻyishi mumkin. Juda kamdan-kam hollarda Kengash o`zioʻzi qabul qilgan qarorni bajarish uchun a`zoaʼzo-mamlakatga birgalikdagi harbiy harakatlarga qadar bo`lganboʻlgan "barcha zarur vositalarni" qo`llashgaqoʻllashga vakolat beradi.

Shuningdek, Kengash Bosh kotib lavozimiga muayyan nomzodni va Birlashgan Millatlar Tashkilotiga yangi a`zolarniaʼzolarni tavsiya etadi.

Bosh Assambleya - o`zigaoʻziga xos butunjahon parlamentining insoniyatning eng dolzarb muammolari ko`ribkoʻrib chiqilayotgan majlislarida Birlashgan Millatlar Tashkiloti a`zosiaʼzosi bo`lganboʻlgan barcha mamlakatlar vakillari qatnashadi. Har bir a`zoaʼzo-mamlakat bir ovozga ega. Xalqaro tinchlik va xavfsizlikni muayyan darajada saqlab qolish tavsiyalari yangi a`zolarniaʼzolarni qabul qilish yoki Birlashgan Millatlar Tashkiloti budjetini tasdiqlash, shu jumladan, tinchlikni saqlash operatsiyalariga mablag`mablagʻ ajratish singari muhim masalalar ko`pchilikkoʻpchilik, aniqrog`ianiqrogʻi, uchdan ikki qism ovoz bilan qabul etiladi.

Boshqa masalalar bo`yichaboʻyicha qarorlar, odatdagidek, ko`pchilikkoʻpchilik ovoz bilan qabul etilaveradi. Keyingi yillarda Assambleya qarorlari rasmiy ovoz berish yo`liyoʻli bilan emas, balki, konsesus asosida qabul etilishi uchun maxsus sa`ysaʼy-harakatlar olib borilmoqda. 1999/2000 yilgi sessiyalarda yadroviy qurolsizlanish, taraqqiyot, atrof muhitni muhofaza etish va yangicha demokratiyani mustahkamlash singari kun tartibidagi turli-tuman 173 masala ko`ribkoʻrib chiqilishi kerak edi. O`zOʻz qarorlari g`oyatgʻoyat muhim ahamiyatga ega bo`lsaboʻlsa ham, ular jahon jamoatchiligi fikrlarini ifodalasa va xalqaro jamoatchilikning axloqiy talabi hisoblansa ham Assambleya o`zoʻz qarorlarini majburan qabul qildirmaydi.

Assambleyaning har yilgi navbatdagi sessiyasi sentabrdan dekabrga qadar bo`lganboʻlgan muddat davomida o`tkaziladioʻtkaziladi. Assambleya zarurat tug`ilgandatugʻilganda o`zoʻz ishini qayta chaqirilgan sessiyada davom ettirishi yoki jiddiy tashvish tug`dirgantugʻdirgan masalalar bo`yichaboʻyicha maxsus yoki favqulodda sessiyalar o`tkazishioʻtkazishi mumkin. Assambleyalar orasidagi muddat davomida uning ishlari Birlashgan Millatlar Tashkilotining oltita bosh qo`mitalaridaqoʻmitalarida, boshqa organlarida va Kotibiyatda davom etadi.

Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengash Bosh Assambleyaning umumiy rahbarligi ostida harakat qilib Birlashgan Millatlar Tashkiloti va uning tizimidagi muassasalar faoliyatini ijtimoiy va iqtisodiy sohada muvofiqlashtirib turadi. Xalqaro iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni muhokama etish va shu sohadagi siyosat borasida tavsiyalar ishlab chiqish uchun bosh anjuman hisoblangan Kengash taraqqiyot maqsadlarida xalqaro hamkorlikni mustahkamlashda muhim rol o`ynaydioʻynaydi. Kengash ish faoliyatida Birlashgan Millatlar Tashkiloti va Fuqarolar jamiyati o`rtasidagioʻrtasidagi o`shaoʻsha muhim hayotiy muloqotni qo`llabqoʻllab-quvvatlagan holda tegishli nohukumat tashkilotlari bilan maslahatlashadi.

Kengash tarkibiga Bosh Assambleya tomonidan uch yilga saylanadigan 54 nafar a`zoaʼzo kiradi. Kengash har yili - Nyu-York va Jenevada, galma-galdan - o`ziningoʻzining bir oy muddatga cho`ziladiganchoʻziladigan sessiyasini o`tkazadioʻtkazadi. Sessiya davomida muhim iqtisodiy va ijtimoiy masalalarni muhokama etish uchun ministrlar darajasida majlis, 1998 yildan esa sessiya doirasida insonparvarlik masalalarini ko`ribkoʻrib chiqish bosqichi o`tkazilmoqdaoʻtkazilmoqda.

Kengashning ishlari yil mobaynida o`zoʻz yig`ilishlariniyigʻilishlarini muntazam o`tkaziboʻtkazib turadigan va Kengashga hisobot beradigan yordamchi tashkilotlar tomonidan olib boriladi. Masalan, inson huquqlari komissiyasi dunyoning barcha mamlakatlarida inson huquqlariga qanday rioya etilayotganligini nazorat qiladi. Boshqa tashkilotlar ijtimoiy taraqqiyot, xotin-qizlarning ahvoli, jinoyatchilikdan ogoh etish, giyohvandlikka qarshi kurash va atrof muhitni muhofaza etish masalalari bilan shug`ullanadilarshugʻullanadilar. Beshta hududiy komissiya iqtisodiy taraqqiyot va o`zoʻz hududlarida iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirishga yordam beradi.

Vasiylik Kengashi 7 a`zoaʼzo-mamlakat qo`lqoʻl ostidagi 11 vasiylik hududida xalqaro nazoratni ta`minlashtaʼminlash, shuningdek, ularning hukumatlari bu hududlarda o`zoʻz-o`zinioʻzini boshqarish yoki mustaqillikning zarur chora-tadbirlarini ko`rishlarikoʻrishlari uchun xalqaro nazoratni ta`minlashtaʼminlash maqsadida tashkil etilgan. 1994 yilga kelib vasiylik hududlarining barchasi o`zlarinioʻzlarini boshqara boshladilar yoki alohida davlatga aylanib mustaqillikka erishdilar, yoxud mustaqil qo`shniqoʻshni davlatlar bilan qo`shilishdiqoʻshilishdi. Eng oxiri bo`libboʻlib bunday tadbirni Qo`shmaQoʻshma Shtatlari qo`lqoʻl ostida bo`lganboʻlgan Tinch okean orollari (Palau) vasiylik hududi amalga oshirdi va 185-a`zoaʼzo davlat bo`libboʻlib qoldi.

Hozirgi paytda, tarkibiga Xavfsizlik Kengashining besh doimiy a`zosiaʼzosi kirgani sababli Vasiylik Kengashi ishlari, asosan, tugallandi, uning ish tartibi qoidalariga tegishli o`zgartirishlaroʻzgartirishlar kiritildi, ya`niyaʼni u o`ziningoʻzining yig`ilishlariniyigʻilishlarini faqat shart-sharoit taqozo etgan hollardagina o`tkazadiganoʻtkazadigan bo`ldiboʻldi.

Xalqaro Sud - Butunjahon sudi sifatida hammaga ma`lummaʼlum bo`libboʻlib, u Birlashgan Millatlar Tashkilotining bosh sud organidir. Bosh Assambleya va Xavfsizlik Kengashi tomonidan saylangan 15 sudyadan tashkil topgan Xalqaro Sud davlatlar o`rtasidagioʻrtasidagi mojarolarni bartaraf etish bilan shug`ullanadishugʻullanadi. Davlatlarning - sud muhokamasida qatnashishlari ixtiyoriydir, biroq davlatlar shunga rozi bG`lsalarbGʻlsalar, ular Sud qaroriga bo`ysunishlariboʻysunishlari shart. Shuningdek, Bosh Assambleya va Xavfsizlik Kengashi iltimoslari bilan Sud konsultativ xulosalar chiqarish ishlari bilan ham shug`ullanadishugʻullanadi.

Kotibiyat Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasi, Xavfsizlik Kengashi va boshqa tashkilotlari ko`rsatmalarigakoʻrsatmalariga muvofiq tezkor va ma`muriymaʼmuriy ishlarni amalga oshiradi. Uni umumiy ma`muriymaʼmuriy rahbarlikni olib boradigan Bosh kotib boshqaradi.

Hozirgi vaqtda Kotibiyat qariyb dunyoning 160 mamlakatidan bo`lganboʻlgan 8900 kishi ishlaydigan yetti deportament va turli boshqarmalardan tashkil topgan. Bundan tashqari Nyu-York, Jeneva, Vena va Nayrobida Birlashgan Millatlar Tashkilotining bo`limlariboʻlimlari mavjud.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining eng bosh vazifalaridan biri - butun dunyoda tinchlikni barqaror etishdir. Nizomga binoan a`zoaʼzo-mamlakatlar o`zlariningoʻzlarining xalqaro kelishmovchiliklarini tinch yo`lyoʻl bilan hal etadi, qurolli kuchlarni boshqa davlatlarga nisbatan qo`llamaydilarqoʻllamaydilar, ularga tahdid solmaydilar.

Ko`pKoʻp yillar mobaynida xalqaro krizislarni bartaraf etish va paydo bo`lganboʻlgan mojarolarni hal qilishga yordam berishda Birlashgan Millatlar Tashkiloti muhim rol o`ynadioʻynadi. U tinchlikni o`rnatishoʻrnatish, tinchlikni saqlab qolish va insonparvarlik yordami ko`rsatishkoʻrsatish borasida ko`plabkoʻplab operatsiyalar turkumini amalga oshirdi. Shuningdek u birmuncha jiddiy tus olgan mojarolarni ham bartaraf etishga muvaffaq bo`ldiboʻldi. Mojarolar kelib chiqqan hollarda u zo`ravonlikningzoʻravonlikning tub ildizlarini qirqish va mustahkam tinchlik uchun asoslar yaratishga yo`naltirilganyoʻnaltirilgan va koordinatsiyalashtirilgan yanada qat`iyqatʼiy chora-tadlbirlar qabul qiladi.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti bu borada diqqatga sazovor natijalarni qo`lgaqoʻlga kiritdi. Masalan, 1962 yilgi Karib krizisini, 1973 yilgi Yaqin Sharq janjalidagi keskinlikni bartaraf etishga muvaffaq bo`ldiboʻldi. 1988 yili Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinch yo`lyoʻl bilan hal etish borasidagi sa`ysaʼy-harakatlari Eron-Iroq urushini bartaraf etish imkonini berdi, undan keyingi yili Birlashgan Millatlar Tashkiloti tashabbusi bilan o`tkazilgagnoʻtkazilgagn muzokaralar tufayli sovet qo`shinlariqoʻshinlari Afg`onistondanAfgʻonistondan olib chiqildi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti 90-yillarda Quvayt mustaqilligini tiklashga yordam berdi, Kambodja, Salvador, Gvatemala va Mozambikda fuqarolar urushini to`xtatishdatoʻxtatishda, Gaiti va Syerra-Leonda demokratiya asosida saylangan hukumatni tiklashda katta rol o`ynadioʻynadi, shuningdek, qator boshqa mamlakatlardagi kelishmovchiliklarni bartaraf etdi va hal qildi.

Qurol-yarog`laryarogʻlar tarqalishiga chek qo`yishqoʻyish, shuningdek, yalpi qirg`inqirgʻin qurollarining qisqartirilishi, pirovardida, ularning barcha zahiralari yo`qotilishigayoʻqotilishiga erishish eng muhim vazifalardan biridir. Birlashgan Millatlar Tashkiloti qurolsizlanish bo`yichaboʻyicha muzokaralar o`tkazishoʻtkazish, shu sohada tavsiyalar ishlab chiqish va tadqiqotlar tashabbuskori bo`lishboʻlish uchun doimiy forum vazifasini o`taydioʻtaydi. U qurolsizlanish bo`yichaboʻyicha Konferensiya va boshqa xalqaro tashkilotlar doirasida olib boriladigan ko`pqirralikoʻpqirrali muzokaralarni qo`llabqoʻllab-quvvatlaydi. Bu muzokaralar natijasida Yadro qurolini tarqatmaslik haqidagi keng qamrovli shartnoma (1996 y.) va yadro qurolidan xoli zona to`g`risidagitoʻgʻrisidagi shartnoma kabi xalqaro kelishuvlar ro`yobgaroʻyobga chiqdi.

Shuningdek, bundan boshqa kimyoviy (1992 yil) va bakteriologik (1972) qurollarning zahiralarini tayyorlash, ishlab chiqish va to`plashnitoʻplashni ta`qiqlovchitaʼqiqlovchi, dengiz va okeanlar tubiga (1971 yil) va kosmik fazoga (1967 yil) yadro qurolini joylashtirishni ta`qiqlovchitaʼqiqlovchi shartnomalar, shu singari yana boshqa turdagi qurollarni ta`qiqlovchitaʼqiqlovchi yoki chegaralovchiartnomalar tuzilgan edi. 1977 yilda yer usti minalaridan foydalanishni ta`qiqlovchitaʼqiqlovchi konvensiyaga 100 dan ortiq davlat imzo chekdi.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti mana shu konvensiyaga va vayron qiluvchi turdagi qurollardan foydalanishni ta`qiqlovchitaʼqiqlovchi boshqa xalqaro shartnomalarga barcha davlatlarni qo`shilishgaqoʻshilishga chaqirdi. BMT shuningdek, o`qoʻq otar va yengil qurollar ustidan nazoratni kuchaytirishning ham tarafdoridir. Bosh Assambleya karoriga binoan xalqaro konferensiya o`qoʻq otish qurollari bilan noqonuniy savdo qilish bo`yichaboʻyicha masalani 2001 yilda ko`ribkoʻrib chiqadi.

Venada joylashgan atom energiyasi bo`yichaboʻyicha xalqaro agentlik, kafolatlar borasidagi bitimlar tizimi asosida faoliyat ko`rsatibkoʻrsatib, tinchlik maqsadlarida foydalanish uchun mo`ljallanganmoʻljallangan atom ashyolari va jihozlaridan harbiy maqsadlarda foydalanilmasligini ta`minlashgataʼminlashga javob beradi. Gaagada joylashgan Kimyoviy qurollarni ta`qiqlashtaʼqiqlash bo`yichaboʻyicha tashkilot jahonning barcha mamlakatlari kimyoviy obyektlari haqida ma`lumotmaʼlumot yig`ishyigʻish bilan shug`ullanadishugʻullanadi va kimyoviy qurollar bo`yichaboʻyicha Konvensiyaga amal qilish uchun nazoratni ta`minlashtaʼminlash maqsadida doimiy kuzatuv olib boradi.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti o`ziningoʻzining tinchlik o`rnatishoʻrnatish faoliyati doirasida diplomatik mexanizmlardan foydalangan holda qarama-qarshi bo`libboʻlib qolgan tomonlarning yarashishlariga yordam beradi. Xavfsizlik Kengashi xalqaro tinchlik va xavfsizlik borasidagi o`zoʻz sa`ysaʼy-harakatlari doirasida mojaroni bartaraf etish va tinchlik o`rnatishoʻrnatish yoki uni, masalan, muzokaralar yoxud Xalqaro Sud yordamida barqaror etish yo`llariniyoʻllarini tavsiya qilishi mumkin.

Tinchlikni barqaror etish ishida Bosh kotib muhim rol o`ynaydioʻynaydi. U Xavfsizlik Kengashi e`tiborigaeʼtiboriga o`zoʻz fikri bo`yichaboʻyicha xalqaro tinchlik va xavfsizlikka tahdid solayotgan har qanday muammoni havola etishi mumkin. Bosh kotib "beminnat xizmat"dan, vositachilik funksiyasidan foydalanishi yoki sahna ortida bevosita o`zioʻzi yoki maxsus vakil orqali "tinch diplomatiya" bilan ish olib borishi kerak. Bosh kotib, shuningdek, holat kesinlashguniga qadar janjalning oldini olish uchun "ogohlantiruvchi diplomatiya" mexanizmidan ham foydalanishi mumkin. Bundan tashqari faktlarni aniqlash, hududiy doirada shug`ullanayotganshugʻullanayotgan tinchlik o`rnatuvchilarnioʻrnatuvchilarni qo`llabqoʻllab-quvvatlash, mamlakatlarda - tomonlarga ishonchni mustahkamlashga yordam ko`rsatadigankoʻrsatadigan Birlashgan Millatlar Tashkilotining siyosiy bo`limlariniboʻlimlarini ochish uchun missiya jo`natishijoʻnatishi mumkin.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining faoliyati - jabr-zulmning tub sabablarini imkon qadar ko`proqkoʻproq bartaraf etishga qaratilgandir. Shuning uchun ham tinch qurilishning eng muhim unsurlaridan biri - taraqqiyot uchun yordamni ayamaslikdir. Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimning boshqa tashkilotlari bilan hamkorlikda va davlatlar orasidagi donor mamlakatlar hamda nohukumat tashkilotlari ishtirokida butun jamiyatning baxt-saodati uchun, qonun-qoidalar ustuvorligini barqaror etish uchun mojarolar oqibatlarini boshdan kechirayotgan mamlakatlarda saylovlar o`tkazishoʻtkazish va inson huquqlarini himoya qilishga yo`naltirilganyoʻnaltirilgan, boshqarishni takomillashtirishni qo`llabqoʻllab-quvvatlaydigan yordam ko`rsatadikoʻrsatadi. Ayni paytda Birlashgan Millatlar Tashkiloti bu mamlakatlarga mojarolar oqibatida izdan chiqqan ma`muriymaʼmuriy tizimni, sog`liqnisogʻliqni saqlash, xalq ta`limitaʼlimi va ijtimoiy infrastrukturaning boshqa unsurlarini tiklashga yordam beradi.

Mazkur faoliyatning 1989 yilda Namibiyada saylovlarning o`tkazilishinioʻtkazilishini, Mozambikda minalardan tozalash dasto’rinidastoʻrini va Gaitida fuqaro politsiyasi xodimlarini tayyorlashni kuzatish kabi ba`zibaʼzi turlari Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlikni o`rnatishoʻrnatish bo`yichaboʻyicha operatsiyalari doirasida amalga oshirildi, bu holda ushbu faoliyatning ba`zibaʼzi jihatlari tinchlikni o`rnatishoʻrnatish operatsiyasidan keyin ham davom etishi mumkin. Faoliyatning boshqa, masalan, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Liberiyada tinch qurilish jarayonini qo`llabqoʻllab-quvvatlash bo`yichaboʻyicha o`zoʻz bo`liminiboʻlimini ochishi, Kambodjada Birlashgan Millatlar Tashkilotining inson huquqlari bo`yichaboʻyicha bo`liminingboʻlimining faoliyat ko`rsatibkoʻrsatib turishi yoki Birlashgan Millatlar Tashkilotining Gvatemalada mamlakat hayotining qariyb barcha jabhalariga ta`sirtaʼsir ko`rsatibkoʻrsatib, tinchlik bitimlari tuzilishiga yordam berayotgani kabi turlari hukumatlarning iltimosiga binoan amalga oshiriladi.

Xavfsizlik Kengashi o`ziningoʻzining tinchlikni saqlash va xalqaro xavfsizlik borasidagi sa`ysaʼy-harakatlari doirasida Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlikni saqlash bhyicha operatsiyalarining vakolat va mandat doiralarini tasdiqlab beradi. Muzokaralar davrasida uzoq muddatga mo`ljallanganmoʻljallangan qarorlar ustida izlanishlar olib borilayotgan paytda, bunday operatsiyalarning ko`pchiligidakoʻpchiligida o`toʻt ochishni to`xtatishtoʻxtatish rejimini kuzatayotgan yoki oraliq zona tashkil etgan harbiy xizmatchilar ishtiroki ko`zdakoʻzda tutiladi. Boshqa operatsiyalarda saylovlarni tashkil etishga yordamlashadigan yoki inson huquqlari himoya etilishini nazorat qiladigan fuqaro politsiyachilar va fuqaro mutaxassislar ishtirok etishlari mumkin. Sobiq Yugoslaviya Respublikasining Makedoniyasida amalga oshirilgan shunga o`xshashoʻxshash ba`zibaʼzi operatsiyalar ehtiyot chorasi sifatida talqin etildi va u harbiy harakatlarni kengayib ketishining oldini oldi. Ko`pginaKoʻpgina hollarda operatsiyalar tinch muzokaralarga amal qilinishini nazorat etishga yo`naltiriladiyoʻnaltiriladi va hududiy tashkilotning tinchlik o`rnatuvchioʻrnatuvchi kuchlari bilan hamkorlikda amalga oshiriladi.

Tinchlik o`rnatishoʻrnatish operatsiyalari bir necha yilga qadar davom etishi mumkin. Masalan, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Hindiston va Pokistonning Jammu va Kashmir shtatlari o`rtasidagioʻrtasidagi o`toʻt ochish to`xtatilishitoʻxtatilishi lozim bo`lganboʻlgan liniya bo`ylabboʻylab faoliyat ko`rsatayotgankoʻrsatayotgan operatsiyasi 1949 yildan buyon davom etadi, Kiprda Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlikni barqaror etuvchilari 1964 yildan beri posbonlik qilmoqdalar. Boshqa bir tomondan, 1994 yil Liviya va Chad o`rtasidagioʻrtasidagi Aozu mintaqasida operatsiya o`tkazishoʻtkazish uchun bir oydan ortiqroq muddat zarur bo`ldiboʻldi.

1948 yili Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlik o`rnatuvchioʻrnatuvchi eng birinchi missiyasi shakllangan soniyalardanoq Tashkilot ixtiyoriga 118 mamlakat ixtiyoriy ravishda 750 000 nafar harbiy xizmatchi va fuqaro politsiyachilari ajratdilar. Ular minglab fuqaro mutaxassislar bilan birgalikda tinchlik o`rnatishoʻrnatish borasida amalga oshirilgan 53 operatsiyada ishtirok etdilar.

=== Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlik o`rnatishoʻrnatish bo`yichaboʻyicha faoliyati ===

Uzoq yillar mobaynida Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlikni barqaror etish borasidagi sa`ysaʼy-harakatlari, uch o`nyillikkaoʻnyillikka cho`zilganchoʻzilgan Janubiy Afrikadagi aparteidga qarshi kurash kompaniyasini, Namibiyaning mustaqillikni qo`lgaqoʻlga kiritish jarayonini faol qo`llabqoʻllab-quvvatlanishini, tinchlikni o`rnatishoʻrnatish bo`yichaboʻyicha amalga oshirilgan 18 operatsiya va saylovlar o`tkazishnioʻtkazishni qo`llabqoʻllab-quvvatlash bo`yichaboʻyicha qator missiyalarni shu jumlaga qo`shgandaqoʻshganda g`oyatgʻoyat xilma-xil shakllarda amalga oshirildi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Mozambikdagi qochoqlarning o`zoʻz uylariga qaytishlariga yordam berdi, Somali va Sudanda insonparvarlik yordami ko`rsatdikoʻrsatdi va Buyuk ko`llarkoʻllar rayonida tinchlikni o`rnatishoʻrnatish bo`yichaboʻyicha diplomatik sa`ysaʼy-harakatlar olib bordi. U Janubiy Saxara kelajagi to`g`risidagitoʻgʻrisidagi masala bo`yichaboʻyicha referendum tayyorlashga yordam bermoqda. Yaqinda Xavfsizlik Kengashi iltimosiga binoan Bosh kotib Afrika mamlakatlaridagi mojarolarning har tomonlama tahlilini mustahkam tinchlik o`rnatishgaoʻrnatishga ma`lummaʼlum darajada yordam beradigan tavsiyalar bilan tayyorladi.

1999 yilda Xavsizlik Kengashi tinchlikni baqaror etish bo`yichaboʻyicha Serra-Leon va Kongo Demokratik Respublikasida ikkita yangi operatsiya tashkil etdi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Kambodja mamlakatida 1992-1993-yillardagi keng ko`lamlikoʻlamli operatsiyasi tugallanganidan keyin Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimi muassasa va tashkilotlari fuqarolik jamiyati, inson huquqlari va demokratiyani mustahkamlash borasidagi sa`ysaʼy-harakatlarini davom ettirmoqdalar.

Afg`onistondaAfgʻonistonda Birlashgan Millatlar Tashkilotining maxsus missiyasi [[1993-yil]]dan buyon faoliyat ko`rsatmoqdakoʻrsatmoqda. Uning vazifasi milliy yarash va uzoq davom etgan fuqarolar urushi natijasida izdan chiqqan xo`jaliknixoʻjalikni tiklashga yordam berishdan iboratdir. Biroq, Bosh kotib va uning maxsus vakillarining qat`iyqatʼiy diplomatik sa`ysaʼy-harakatlariga qaramasdan mamlakatda juda katta insonparvarlik xarajatlarini talab qilayotgan harbiy harakatlar davom etmoqda, bu - Birlashgan Millatlar Tashkilotining afg`onafgʻon xalqiga yordam ko`rsatishkoʻrsatish tizimi faoliyatiga jiddiy ta`sirtaʼsir ko`rsatyaptikoʻrsatyapti.

Sharqiy Timorda BMT yordamida Indoneziya va Portugaliya o`rtasidaoʻrtasida o`tkazilganoʻtkazilgan, mazkur xududning maqomi borasida butunjaxon referendumi uchun yo`lyoʻl ochgan muzoqaralar [[1999-yil]]i may oyida yakunlanadi. Shu muzokaralarga binoan BMT missiyasi ovoz beruvchilarni ro`yxatgaroʻyxatga olish ishini kuzatib bordi va [[1999-yil]]ning avgustidagi bu referendumda Sharqiy Timor aholisining 78 foizi Indoneziyadan mustaqil bo`lishboʻlish uchun ovoz berdi. Referendum yakunlari e`loneʼlon qilinganda mustaqillikka qarshi turgan militsiya Sharqiy Timorning 200 ming aholisini o`zoʻz uylarini tashlab ketish uchun majburlashga harakat qildi. [[1999-yil]]ning sentabr oyida Xavfsizlik kengashi tartib o`rnatishgaoʻrnatishga yordam bergan xalqaro xavfsizlik kuchlarini junatish uchun qaror qabul qildi. BMTning muvaqqat ma`muriyatimaʼmuriyati xalqaro kuchlarni almashtirdi va ayni paytda Sharqiy Timorda mustaqillikni amalga oshirish jaroyonini kuzatib bormoqda.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti qariyb 4 million kishiga favqulodda insonparvarlik yordami ko`rsatibkoʻrsatib sobiq Yugoslaviyadagi mojarolarni bartaraf etishga astoydil harakat qilmoqda. 1991 yili Birlashgan Millatlar Tashkiloti qurol-yarog`yarogʻ yetkazib berishga chek qo`ydiqoʻydi; ayni paytda Bosh kotib va uning vakili qon to`kishnitoʻkishni to`xtatishtoʻxtatish uchun yo`naltirilganyoʻnaltirilgan diplomatik sa`ysaʼy-harakatlar bilan yordam qila boshladi. 1992 yildan 1995 yilga qadar Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlikni barqaror etuvchi kuchlari Xorvatiyada tinchlik va xavfsizlikni tiklashga harakat qildilar, Bosniya va Gersegoviniya fuqaro aholisining xavfsizligini ta`minlashgataʼminlashga yordam berdilar, shuningdek, sobiq Yugoslaviyaning Makedoniya respublikasi urush girdobiga tortib ketilmasligiga ko`maklashdilarkoʻmaklashdilar. 1995 yildagi Deyton (Parij) tinchlik bitimi tuzilganidan keyin Birlashgan Millatlar Tashkilotining to`rttatoʻrtta missiyasi bu hududda tinchlik va xavfsizlikni ta`minlashgataʼminlashga ko`maklashdilarkoʻmaklashdilar. Ularning birmuncha yirigi hisoblangan - Birlashgan Millatlar Tashkilotining Sharqiy Slovoniya uchun muvaqqat ma`muriyatimaʼmuriyati Xorvatiya tarkibidagi bu hududning reintegratsiya jarayonini kuzatib turdi. Kosovoda (Yugoslaviya Federal Respublikasi) NATOning bombardimonlarini to`xtatilganidantoʻxtatilganidan va Yugoslaviya qurolli kuchlari chiqarilganidan so`ngsoʻng, 1999 yili bu yerda BMT muvaqqat xalqaro ma`muriyatmaʼmuriyat tashkil etdi. Xavfsizlik kengashi BMTning bu ma`muriyatigamaʼmuriyatiga Kosovo xududi va xalqiga nisbatan barcha qonuniy, ijroiy va huquqiy vakolatlarga qadar bG`lganbGʻlgan favqulodda vakolatlar yaratib bermoqda. Yevropa ittifoqi, Yevropa xavfsizligi va hamkorligi tashkiloti, BMTning qochoqlar ishi bo`yichaboʻyicha Oliy komissari va Birlashagan Millatlar Tashkiloti demokratik jamiyat hamda barqaror avtonomiya tashkil etishda Kosovo xalqi bilan ish olib bormoqda.

==== Amerika qit`asidaqitʼasida... ====

Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlikni barqaror etish borasidagi faoliyati va uning tinchlikni o`rnatishoʻrnatish bo`yichaboʻyicha sa`ysaʼy-harakatlari Markaziy Amerikada paydo bo`lganboʻlgan to`qnashuvnitoʻqnashuvni bartaraf etishda katta rol o`ynadioʻynadi. 1989 yili Nikaraguada tinchlik o`rnatishoʻrnatish borasidagi sa`ysaʼy-harakatlar tufayli qarshilik ko`rsatishkoʻrsatish kuchlari ixtiyoriy tarzda tarqatib yuborildi va uning qatnashchilari o`zoʻz qurollarini Birlashgan Millatlar Tashkilotiga topshirdi. 1990 yili Birlashgan Millatlar Tashkiloti missiyasi Nikaraguadagi saylovlarni kuzatdi - bu, mustaqil mamlakatda Birlashgan Millatlar Tashkiloti kuzatuvida o`tganoʻtgan birinchi saylov edi.

Salvadordagi Bosh kotib vositachiligida o`tganoʻtgan tinch muzokaralar 12 yil davom etgan harbiy harakatlarga chek qo`ydiqoʻydi va Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlikni barqaror etish bo`yichaboʻyicha missiyasi barcha kelishuvlarning amalga oshirilishini kuzatib turishni ta`minladitaʼminladi. Gvatemalada Birlashgan Millatlar Tashkiloti yordamida tashkil etilgan muzokaralar tufayli 35 yillik fuqarolar urushi to`xtatilditoʻxtatildi. Bugun Birlashgan Millatlar Tashkilotining Gvatemaladagi Nazorat komissiyasi keng ko`lamdagikoʻlamdagi tinchlik bitimlari to`latoʻla-to`kistoʻkis amalga oshirilishini ta`minlashtaʼminlash uchun da`vatdaʼvat etilgan.

Gaitida demokratik yo`lyoʻl bilan saylangan mamlakat hukumatini qayta tiklash bo`yichaboʻyicha xalqaro chora-tadbirlar amalga oshirilganidan keyin Birlashgan Millatlar Tashkiloti o`zoʻz ishini milliy politsiyaga ta`limtaʼlim berish bilan davom ettirmoqda.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti beshta o`nyillikoʻnyillik mobaynida (bu muddat davomida besh marta keng ko`lamdagikoʻlamdagi urush olovi alanga olgan) Arab - Isroil mojarosiga katta diqqat-e`tiboreʼtibor bilan qarab keladi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti haqqoniy va mustaqkam tinchlik o`rnatishoʻrnatish tamoyillarini muammoni hal etishning mustahkam asosi bo`libboʻlib qoladigan Xavfsizlik Kengashining 242 (1967) va 338 (1973) sonli ikkita tayanch rezolyutsiyalarida ishlab chiqdi.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti siyosiy muammolar asosida kelib chiqqan mojarolarni bartaraf etishga yo`naltirilganyoʻnaltirilgan boshqa tashabbuslarni ham qo`llabqoʻllab-quvvatladi va bu mintaqaga qator tinchlik o`rnatuvchioʻrnatuvchi missiyalar jo`natdijoʻnatdi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining 1948 yilda tashkil etilgan birinchi harbiy kuzatuvchilari guruhi mintaqada bugungi kunda ham faoliyat ko`rsatibkoʻrsatib kelmoqda. 1956 yildagi Sues krizisi davrida Birlashgan Millatlar Tashkiloti tinchlik o`rnatishoʻrnatish bo`yichaboʻyicha o`ziningoʻzining birinchi kuchlarini tashkil etdi.

Hozirgi paytda mintaqada tinchlikni barqaror etuvchi ikkita missiya faoliyat ko`rsatmoqdakoʻrsatmoqda. Ularning 1974 yilda tashkil etilgan bittasi Golan tepaliklarida Isroil va Suriya qurolli kuchlarini ajratib turadigan mintaqani nazorat etadi; 1978 yilda tuzilgan ikkinchisi barqarorlikni ta`minlashgataʼminlashga va Livanning janubiy qismida yashayotgan aholi himoya qilinishini ta`minlashgataʼminlashga yordam beradi.

Yaqin Sharqning boshqa rayonlari haqida shuni aytish kerakki, 1991 yili Quvayt mustaqilligi tiklanganidan keyin Birlashgan Millatlar Tashkilotining kuzatuvchilar missiyasi Iroq va Quvayt o`rtasidagioʻrtasidagi qurolsizlantirilgan mintaqaning nazorat qilinishini ta`minlamoqdataʼminlamoqda.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti sa`ysaʼy-harakatlari tufayli dunyoni bizning hammamiz uchun yanada bexatar va sog`lomsogʻlom, yanada istiqbolli va pok qilish uchun hukumatlar bilan yuzlab ko`ptomonlamakoʻptomonlama shartnomalar tuzilgan. Xalqaro huquq normalarining bu kengqamrovli majmui va inson huquqlari standartlarining ishlab chiqilishi Birlashgan Millatlar Tashkilotining eng ulkan yutuqlari hisoblanadi.

1948 yili Bosh Assambleya tomonidan qabul qilingan Inson huquqlari deklaratsiyasida barcha erkak va ayollar uchun umumiy bo`lganboʻlgan asosiy huquq va erkinliklar, jumladan, yashash, ozodlik va fuqarolik huquqlari, fikr, vijdon va din erkinliklari, mehnat qilish, bilim olish va boshqarishda ishtirok etish huquqlari e`loneʼlon qilingan.

Ishtirokchilari ko`pchilikkoʻpchilik davlatlar hisoblangan ikki xalqaro bitim bu huquqlarga yuridik jihatdan majburiy xarakter kasb etadi. Bitimlarning biri iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar. Ikkinchisi esa - fuqarolik va siyosiy huquqlarga bag`ishlanganbagʻishlangan. Deklaratsiya bilan birgalikda ular inson huquqlari haqidagi Xalqaro billni tashkil etadi.

Deklaratsiya inson huquqlari borasida, jumladan, irqiy kamsitish va xotin-qizlarni kamsitishga barham berish to`g`risidagitoʻgʻrisidagi konvensiya; bolalar huquqlari haqidagi konvensiya, qochoqlik maqomi va genotsidga barham berish, o`zoʻz taqdirini o`zioʻzi hal etish, zo`ravonlikzoʻravonlik bilan yo`qotibyoʻqotib yuborish to`g`risimdagitoʻgʻrisimdagi deklaratsiyalar va taraqqiyot huquqi kabi 80 dan ortiq konvensiya va boshqa deklaratsiyalarni tayyorlash uchun poydevor qo`ydiqoʻydi.

Normalarni ishlab chiqish faoliyati nihoyasiga yetayotgan ayni paytlarda Birlashgan Millatlar Tashkiloti o`ziningoʻzining inson huquqlari borasidagi ishlarida asosiy e`tibornieʼtiborni joriy etilgan normalarni hayotga tatbiq etilishiga qaratmoqda. Inson huquqlari bo`yichaboʻyicha Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimi butun faoliyatini muvofiqlashtiruvchi Oliy komissar har qanday buzg`unchilikningbuzgʻunchilikning oldi olinishi, har qanday jinoyat taftish etilishiga erishib, inson huquqlari yanada yaxshiroq muhofaza qilinishini ta`minlashtaʼminlash maqsadida hukumatlar bilan hamkorlik qiladi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining inson huquqlari bo`yichaboʻyicha komissiyasi hukumatlararo organ hisoblanib, davlatlar tomonidan inson huquqlarini himoya qilishga bag`ishlanganbagʻishlangan masalalarni ommaviy ko`ribig`ishkoʻribigʻish ishlarini amalga oshiradi. U inson huquqlari buzilgan muayyan holat to`g`risidatoʻgʻrisida ma`ruzamaʼruza taqdim etish uchun yoki ba`zibaʼzi bir mamlakatdagi inson huquqlari sohasidagi ahvolni o`rganishoʻrganish uchun mustaqil ekspertlar - "maxsus ma`ruzachilarmaʼruzachilar" tayinlaydi. Jeneva-dagi Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bo`limidaBoʻlimida keng jamoatchilik uchun inson huquqlari buzilganligi haqidagi axborotlar beradigan faksimal aloqaning bevosita ochiq liniyasi (41-22-917-0092) faoliyat ko`rsatmoqdakoʻrsatmoqda.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining inson huquqlari bo`yichaboʻyicha tashkilotlari ilgaridan ogohlantirish va mojarolarning oldini olish, turli tadbirlarini qo`llashqoʻllash, shuningdek, kelishmovchiliklarning tub ildizlarini qirqishga yo`naltirilganyoʻnaltirilgan sa`ysaʼy-harakatlarni amalga oshirish yo`llariyoʻllari bilan faoliyat ko`rsatadikoʻrsatadi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlikni saqlash borasidagi qator komissiyalari inson huquqlari komponenti bilan joylashtirilgan: shunday komponent, jumladan, Gruziyadagi va Gvatemaladagi missiyalar tarkibida mavjud. Gaitida esa bu ish Birlashgan Millatlar Tashkiloti va Amerika davlatlari tashkilotining birgalikdagi operatsiyalari doirasida olib boriladi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining inson huquqlari sohasidagi barcha tadbirlari hozirgi paytda 27 mamlakat va hududlarning turli joylarida amalga oshirilmoqda.

Inson huquqlariga g`oyatgʻoyat katta hurmat-e`tiboreʼtibor Birlashgan Millatlar Tashkilotining taraqqiyotga yordamlashish borasidagi sa`ysaʼy-harakatlarida yana ham sezilarli o`rinoʻrin egallaydi. Jumladan, taraqqiyot huquqi o`zidaoʻzida barcha fuqarolik, madaniy, iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy huquqlarni mujassam etgan dinamik jarayonning muhim unsuri sifatida olib qaraladi va bu - jamiyatning barcha a`zolariaʼzolari farovonligining oshishiga yordam beradi. Taraqqiyot huquqining kalitini topish - qashshoqlikka barham berish bilan izohlanadi, bu esa, o`zoʻz navbatida Birlashgan Millatlar Tashkilotining asosiy maqsadlaridan biridir.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomi Birlashgan Millatlar Tashkiloti oldiga xalqaro huquq va uning kodifikatsiyasini ilg`orilgʻor taraqqiyot yo`ligayoʻliga burishdan iborat aniq vazifa qo`yganqoʻygan. Bu ishning natijasi hisoblangan konvensiyalar, shartnomalar va normalar xalqaro tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlash va ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga yordam berish uchun asos yaratadi. Bu konvensiyalarni ratifikatsiya etgan davlatlar huquqiy jihatdan uni bajarishga majburdirlar.

Xalqaro huquq komissiyasi xalqaro huquqiy mavzudagi hujjatlar loyihalarini tayyorlaydi, ular keyin konvensiyaga qo`shilishiqoʻshilishi va davlatlarning ratifikatsiyasi uchun zarur bo`lishiboʻlishi mumkin. Bu konvensiyalarning ba`zilaribaʼzilari davlatlar o`rtasidagioʻrtasidagi munosabatlarni reglamentga solish huquqiy normalarining asosini tashkil etadi. Jumladan, diplomatik aloqalar haqidagi konvensiya, xalqaro ochiq suv oqimlaridan foydalanish turlarini reglamentlaydigan konvensiya shunday hujjatlardandir. Dengiz huquqi bo`yichaboʻyicha konvensiya barcha mamlakatlarga Dunyo okeani boyliklariga teng huquq bilan kirib borish, uni ifloslanishdan muhofaza qilish va kema qatnovi hamda tadqiqotlar erkinligiga yordam berish uchun yo`naltirilganyoʻnaltirilgan. Giyohvandlik vositalarini noqonuniy aylantrishga qarshi kurash haqidagi konvensiya giyohvand moddalarni tarqatishga qarshi kurashda g`oyatgʻoyat muhim xalqaro-huquqiy vosita hisoblanadi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining xalqaro savdo huquqi bo`yichaboʻyicha komissiyasi o`zarooʻzaro muvofiqlashtirish va xalqaro savdo sohasida huquqiy normalarni tayyorlashga yordamlashish maqsadida qoida va boshqarish tamoyillarini ishlab chiqmoqda. Shuningdek, Birlashgan Millatlar Tashkiloti xalqaro ekologik huquqni ishlab chiqish kashshofi hamdir. Yerlarning cho`lgachoʻlga aylanishiga qarshi kurash to`g`risidagitoʻgʻrisidagi konvensiya, xavfli chiqindilarni tashish haqidagi konvensiya kabi kelishuvlar Birlashgan Millatlar Tashkilotining atrof muhit dasturida o`zoʻz takomilini topmoqda.

=== Jazosizlikka chek qo`yiladiqoʻyiladi ===

Sobiq Yugoslaviyadagi harbiy harakatlar davomida yuz bergan ko`plabkoʻplab inson huquqlarini buzish normalari Xavfsizlik kengashini ushbu mojaroda 1993 yili harbiy jinoyatlar sodir etganlikda ayblangan shaxslarni sudlash uchun xalqaro tribunal tashkil qilishga majbur etdi. 1994 yili Kengash Ruandadagi genotsidda ayblanganlarning ishlarini ko`ribkoʻrib chiqish uchun yana bir tribunal tashkil etdi. Ushbu tribunallar ayblanganlarning ishlarini ko`ribkoʻrib chiqish bo`yichaboʻyicha qator sud majlislari o`tkazdilaroʻtkazdilar. 1998 yil Ruanda bo`yichaboʻyicha tribunal tarixda birinchi marta genotsid jinoyatiga oid ishlar uchun xalqaro sud tashkilotining verdiktini, ya`niyaʼni tarixda ilk bor mazkur jinoyat bo`yichaboʻyicha hukmni e`loneʼlon qildi. Sobiq Yugoslaviya bo`yichaboʻyicha tribunal, shuningdek, Kosovodagi mojarolar paytida sodir etilgan jinoyatlarni ko`ribkoʻrib chiqayapti.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining eng asosiy maqsadlaridan biri - inson huquqlari keng ko`lamdakoʻlamda buzilgan hollarda buning uchun javobgarlik mas`uliyatini barqaror etish uchun xalqaro mexanizm tashkil qilish ishi hukumatlar Xalqaro jinoiy sud tashkil etishga rozilik bildirishganlaridan so`ngsoʻng, 1998 yilda amalga oshdi. Genotsidda ayblanganlarni va insoniylikka qarshi qilingan boshqa jinoyatlarni jazolash uchun Sudda barcha zarur vositalar mavjud. Xalqaro hamjamiyat Sud tashkil etish uchun ovoz berib, kimki jinoyat sodir etsa, jazoni chetlab o`tishgaoʻtishga, qasosdan qutulib qolishga umid bog`lamasligibogʻlamasligi zarurligini qo`llabqoʻllab-quvvatladi.

Shuningdek, Birlashgan Millatlar Tashkiloti xalqaro insonparvarlik huquqi sohasida qator konvensiyalar ishlab chiqishga o`zoʻz hissasini qo`shdiqoʻshdi.

Adolat va tenghuquqlilikni barqaror etish borasidagi turli chora-tadbirlar 1945 yili o`zoʻz egalari boshqarmaydigan hududlarda 750 million kishi yashar edi. Ushbu son bugungi kunda 1,3 millionni tashkil etadi. Bu g`oyatgʻoyat jiddiy tadbir Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan qaram hududlarda yashayotgan xalqlar orzu-umidlarining qo`llabqoʻllab-quvvatlanganligi va ularning mustaqillikni tezroq qo`lgaqoʻlga kiritishlari uchun berilgan yordam tufayli amalga oshdi. Bosh Assambleya qaram mamlakatlar va davlatlarga mustaqillik berish to`g`risidatoʻgʻrisida Deklaratsiya qabul qilgan 1960 yildan buyon 60 ga yaqin sobiq qaram hududlarda yashayotgan xalqlar mustaqillikka erishdilar va Birlashgan Millatlar Tashkilotining to`latoʻla huquqli a`zolarigaaʼzolariga aylandilar. Assambleya o`zoʻz oldiga 2000 yilgacha kolonializmdan xalos bo`lishboʻlish maqsadini qo`yganqoʻygan.

O`ttizOʻttiz yildan ortiq muddat davomida Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan olib borilgan muayyan operatsiyalar majmui tufayli aparteid singari butun dunyoga ma`lummaʼlum bo`lganboʻlgan Janubiy Afrikadagi irqiy segregatsiya tizimiga barham berildi. 1994 yili Birlashgan Millatlar Tashkiloti missiyasi kuzatuvchilari ishtirokida bu mamlakatda barcha irqlar vakillari uchun ochiq bo`lganboʻlgan birinchi saylovlar o`tkazildioʻtkazildi.

Birlashlan Millatlar Tashkiloti tashkil topgan kunlaridanoq barcha xalqlar tinchligini barqaror etish va barcha shakllardagi irqchilikka qarshi kurashish ustida ish olib boradi. Bosh Assambleya qaroriga muvofik 2001 yilda Janubiy Afrikada irqchilik, irqiy kamsitishlar, ksenofobiya va shu kabilarga toqat qilib bo`lmaslikboʻlmaslik masalalariga bag`ishlanganbagʻishlangan konferensiya o`tkaziladioʻtkaziladi.

=== BMT insonparvarlik yordami ko`rsatishkoʻrsatish borasida nimalar qilmoqda? ===

Ijtimoiy haloqatlar har bir joyda va har qanday vaqtda yuz berishi mumkin. Biroq ularning sababi suv bosish yoki qurg`oqchilikqurgʻoqchilik, zilzila, fuqarolar mojarosi, bir so`zsoʻz bilan aytganda - nima bo`lmasinboʻlmasin, - har doim u odamlarning qurbon bo`lishigaboʻlishiga, xalqlarning aralashib ketishiga, butun-butun jamoalarning o`zoʻz yashash imkoniyatlarini o`zoʻz kuchlari bilan ta`minlaytaʼminlay olmay qolishlariga olib keladi va juda katta qiyinchiliklar tug`diraditugʻdiradi.

Shunday faloqat paytlarida Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimining tashkilotlari jabrlanganlarga - asosan bolalar, ayollar va qariyalarga oziq-ovqatlar va dori-darmonlar bilan yordamlashadi, ularga boshpana beradi va moddiy-texnik jihatdan qo`llabqoʻllab-quvvatlaydi. Muhtojlarga beriladigan bunday yordamlar uchun mablag`larningmablagʻlarning milliard dollarini Birlashgan Millatlar Tashkiloti xalqaro donorlardan topdi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti sa`ysaʼy-harakatlari tufayli 1999 yilda qariyb 26 million kishiga favqulodda insonparvarlik yordami ko`rsatishkoʻrsatish haqidagi chaqiriqqa javoban 1,4 milliardga yaqin AQSH dollari yig`ildiyigʻildi. 1997-1998 yillarda Birlashgan Millatlar Tashkiloti 77 tabiiy ofat va ekologik haloqat oqibatlarini bartaraf etishga ko`maklashishkoʻmaklashish uchun 51 a`zoaʼzo-mamlakatga yordam berdi.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti insonparvarlik yordamlari berish bilan keng ko`lamdakoʻlamda moddiy-texnika ta`minotitaʼminoti va joylarda xavfsizlikni ta`minlashtaʼminlash muammolarini hal etishga erishadi. Talofat ko`rgankoʻrgan rayonlarga yetib borishning o`zioʻzi ham ko`pinchakoʻpincha mushkul bo`libboʻlib, gohida juda murakkab to`siqlartoʻsiqlar orqali o`tishoʻtish zarur bo`ladiboʻladi. Keyingi yillarda ko`pginakoʻpgina tangliklar inson huquqlariga amal qilmaslik tufayli murakkablashmoqda. Insonparvarlik yordami ko`rsatayotgankoʻrsatayotgan xodimlarni muhtojlikda qolganlar huzuriga qo`ymaydilarqoʻymaydilar, janjallashayotgan tomonlar ataylab tinch yashayotgan aholi va yordam olib borayotganlarga qarab o`toʻt ochadilar.

1992 yildan keyingi davr mobaynida dunyoning turli rayonlarida insonparvarlik operatsiyalari olib borayotganlarning orasida Birlashgan Millatlar Tashkiloti fuqaro bo`lganboʻlgan xodimlarining 180 nafardan ortig`iortigʻi halok bo`ldiboʻldi va 178 nafari garovga olindi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining inson huquqlari bo`yichaboʻyicha Oliy komissari jabrlangan aholi himoya qilinayotganda yuzaga kelgan kelishmovchiliklar sharoitida insonlar huquqlari buzilishining yashirin xavf-xatarlariga ham e`tiboreʼtibor bilan qaragan holda Birlashgan Millatlar Tashkilotining favqulodda holatlar munosabati bilan joylarda olib borayotgan faoliyatida yana ham katta rol o`ynaydioʻynaydi.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti ijtimoiy bo`hronlarniboʻhronlarni bartaraf etish bo`yichaboʻyicha o`zoʻz harakatini barcha asosiy insonparvarlik bo`linmalariniboʻlinmalarini birlashtruvchi va Birlashgan Millatlar Tashkilotining favqulodda yordamlar Koordinatori raisligida faoliyat ko`rsatuvchikoʻrsatuvchi komitet orqali muvofiqlashtirib turadi. Bu komitet tarkibiga Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bolalar jamg`armasijamgʻarmasi (YUNISEF), Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot dasturi, Jahon oziq-ovqat dasturi va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Qochoqlar ishlari bo`yichaboʻyicha Oliy komissar Boshqarmasi kabilar kiradi. Uning tarkibida, shuningdek, Butunjahon sog`liqnisogʻliqni saqlash tashkiloti, Birlashgan Millatlarning Oziq-ovqat va qishloq xo`jalikxoʻjalik tashkilotlari, Xalqaro Qizil Xoch kabi yirik hukumatlararo va nohukumat insonparvarlik tashkilotlari mavjud.

Favqulodda yordamlar Koordinatori insonparvarlik yordamini ishlab chiqish siyosati va insonparvarlik masalalariga e`tibornieʼtiborni tortish, jumladan, o`qoʻq otish qurollarini tarqatish oqibatlari yoki sanksiyalarning insonparvarlik qudratidan jamoatchilik xabardorlik darajasini oshirishga yordamlashish borasidagi ishlar uchun javob beradi.

Urushlardan, ta`qibtaʼqib etishlardan yoki inson huquqlarini poymol etilishidan qochib ketish bilan himoyalanib yurgan kishilarga - qochoqlar va ko`chirilgankoʻchirilgan shaxslarga Qochoqlar ishi bo`yichaboʻyicha Oliy komissar Boshqarmasi yordam ko`rsatadikoʻrsatadi. 1998 yili Qochoqlar ishlari bo`yichaboʻyicha Oliy komissar Boshqarmasi diqqat-e`tiboridaeʼtiborida 22 million kishi bor edi. Uning birmuncha yirik operatsiyalari 2,6 million Afg`onAfgʻon qochoqlari bo`lganboʻlgan G`arbiyGʻarbiy Osiyoda, bir million kishi yordamga muhtoj bo`lganboʻlgan sobiq Yugoslaviyada va yarim millionga yaqin qochoq to`plangantoʻplangan Afrikaning Buyuk ko`llarkoʻllar rayonida amalga oshirilmoqda. Oziq-ovqat bilan favqulodda ko`makkoʻmak berish ishlariga bu boradagi yordam bo`yichaboʻyicha jahon talabining yildan yilga uchdan ikki qismini qondirib kelayotgan Jahon oziq-ovqat dasturi javob beradi.1999 yili Butunjahon oziq-ovqat dasturi jahon bo`yichaboʻyicha 82 mamlakatdagi 86 milliondan ortiq odamlarni oziq-ovqat bilan ta`minlashgataʼminlashga yordam berdi.

Keyingi 10 yil mobaynidagi urushlar va fuqarolarning turli janjallari natijasida 1 millionga yaqin bolalar o`zoʻz ota-onalaridan ajralib qoldilar, 12 millioni esa boshpanasiz qoldi va 10 millioni og`irogʻir ruhiy jarohat oldilar. YUNISEF bu bolalarning talablarini qondirish, ularni oziq-ovqat, ichimlik suvi va turar joy bilan ta`minlashtaʼminlash uchun barcha choralarni ishga solmoqda. Bundan tashqari, bolalarni harbiy to`qnashuvlartoʻqnashuvlar sharoitida himoya etish, ularga eng zarur sharoitlarni yaratib berish sa`ysaʼy-harakatlaridan kelib chiqib, YUNISEF "tinchlik mintaqasidagi kabi bolalar" konsepsiyasini ishlab chiqdi va "tinch turmush kunlari" hamda "tinchlik koridorlari"ni e`loneʼlon qildi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining insonparvarlik sohasidagi faoliyatining yana bir tarmog`itarmogʻi tabiiy ofatlarni bartaraf etish va buning uchun tayyor turishni ta`minlashdantaʼminlashdan iboratdir. Masalan, 1998 yili Birlashgan Millatlar Tashkilotining taraqqiyot dasturi tabiiy ofatlar yuz bergan sharoitda ishlarni tashkil etish va 11 mamlakatda ularning oqibatlarini bartaraf qilish dasto’rinidastoʻrini ta`sistaʼsis etdi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot dasturi bevosita tabiiy ofatlar yuz bergan sharoitida mahalliy hudud doirasida favqulodda yordam berish borasidagi ishlarni koordinatsiyalash bilan shug`ullanadishugʻullanadi.

Shu bilan birgalikda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot dasturi favqulodda yordamni tiklanish va uzoq yillar davomida rivojlanish uchun berishiga harakat qiladi. Uzoq muddatlar mobaynida tabiiy ofatlar girdobida qolgan yoki mojarolarini endigina bartaraf etgan mamlakatlarda insonparvarlik yordamiga, asosan, taraqqiyot, siyosiy va moliyaviy ko`makkoʻmak bilan bir qatorda tinch qurilishni ta`minlashtaʼminlash borasidagi umumiy chora-tadbirlar elementlarining biri sifatida qaraladi.

Falastin qochoqlariga yordam berish ishlarini 1949 yildan buyon Birlashgan Millatlar Tashkilotining Falastin qochoqlariga yordam va Ishlarni tashkil etish bo`yichaboʻyicha Yaqin Sharq agentligi olib bormoqda. Bugungi kunda agentlik ro`yxatgaroʻyxatga olingan 3 milliondan ortiq falastin qochoqlariga sog`liqnisogʻliqni saqlash, maorif, favqulodda yordam va ijtimoiy xizmat sohalarida asosiy ko`makkoʻmak berib keladilar. 1993 yildan boshlab Birlashgan Millatlar Tashkilotining Koordinatori - Birlashgan Millatlar Tashkiloti yo`liyoʻli bilan G`azoGʻazo va G`arbiyGʻarbiy sohildagi Falastin aholisiga taraqqiyot sohasida beriladigan barcha yordamlar ustidan nazorat olib boradi.

=== Iroq bo`yichaboʻyicha Dastur Boshqarmasi ===

1966 yilda muvaqqat chora sifatida Bosh kotib Iroq bo`yichaboʻyicha Dastur Boshqarmasini ta`sistaʼsis etgan edi. Iroq tomonidan Xavfsizlik Kengashining bu mamlakatga nisbatan sanksiya joriy etgan qator rezolyutsiyalari bajarilguniga qadar Boshqarma o`ziningoʻzining "neft o`rnigaoʻrniga oziq-ovqat" dasturi asosida Iroq aholisining insonparvarlik talablarini qondirib turadi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining markaziy vazifalaridan biri yanada yaxshiroq hayot tarzini, ish bilan to`liqtoʻliq bandlikni, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot va rivojlanish uchun sharoitlarni ta`minlashdantaʼminlashdan iboratdir. Bu vazifa ijrosi bilan Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimining 70 foiz faoliyati mashg`uldirmashgʻuldir. Ushbu faoliyat asosida - qashshoqlikni bartaraf etish va hamma joyda insonlar farovonligi darajasini oshirish - butun dunyoda mustahkam tinchlikni ta`minlashtaʼminlash sharoitini yaratish yo`lidagiyoʻlidagi zarur qadamlarga ishonch yotadi.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti taraqqiyot ishini rag`batlantirishragʻbatlantirish borasida noyob afzalliklarga ega. Uning faoliyat doirasi butun dunyoni qamrab oladi, keng ko`lamlikoʻlamli mandati esa ijtimoiy, iqtisodiy va favqulodda ehtiyojlarni qondirishni ko`zdakoʻzda tutadi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti allakimlarning tor doiradagi milliy yoki tadbirkorlik manfaatlarininggina ifodachisi emas. Muhim strategik qarorlarni tayyorlashda barcha mamlakatlar, boy va kambag`allarkambagʻallar qatnashadilar.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti taraqqiyot manfaatlari yo`lidagiyoʻlidagi sa`ysaʼy-harakatlar borasidagi xalqaro konsensusni ishlab chiqishda hal qiluvchi rol o`ynaydioʻynaydi. 1960 yildan boshlab Bosh Assambleya Taraqqiyotning qator o`nyilliklaroʻnyilliklar xalqaro strategiyasi doirasidagi birinchi darajali ishlari va vazifalarining kun tartibiga qo`yilishqoʻyilish tarzini aniqlashga yordam bermoqda. Bu o`nyilliklaroʻnyilliklar dasturi diqqat-e`tiboridaeʼtiborida aniq masalalar turibdi, unda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning barcha yo`nalishlariyoʻnalishlari bo`yichaboʻyicha taraqqiyotga erishish zaruriyati shubhasiz ta`kidlanaditaʼkidlanadi. Rivojlanishning to`rtinchitoʻrtinchi o`nyilligioʻnyilligi (1991-2000 yillar) doirasida quyidagi to`rttoʻrt soha: qashshoqlik va ochlik, inson resurslari va institutsional (belgilangan qoida va tartiblar asosidagi) rivojlanish, xalq va atrof muhit kabilarga ustuvorlik beriladi.

Qator butunjahon konferensiyalari o`tkazishoʻtkazish tufayli maorif (1990 yil), atrof muhit va rivojlanish (1992 yil), inson huquqlari (1993 yil), xalq, taraqqiyot va tabiiy ofatlar xavfining kamayishi (1994 yil), ijtimoiy taraqqiyot (1995 yil), xotin-qizlar mavqeini yaxshilash (1995 yil), aholi punktlari (1966 yil) va oziq-ovqat xavfsizligi (1996 yil) kabi qator sohalardagi global muammolarni hal etishning amaliy yo`llariyoʻllari belgilab olindi. Hozirgi vaqtda Birlashgan Millatlar Tashkiloti a`zoaʼzo-mamlakatlar bilan yaqin hamkorlikda shu konferensiyalarda qabul etilgan qarorlarni amalga oshirish bilan shug`ullanmoqdashugʻullanmoqda.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti barqaror rivojlanishni tashkil etish, ayollar mavqeini yaxshilash, inson huquqlariga amal qilish, atrof muhitni muhofaza etish va oqilona boshqarish kabi rivojlanish sohasidagi qator yangi muhim vazifalarni ishlab chiqish, shuningdek, ularni amalga oshirish dasto’rinidastoʻrini yaratish uchun javob berdi.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimi - shu jumlaga kiradigan Tashkilotning o`zioʻzi, uning ixtisoslashtirilgan muassasalari, dasturlari va jamg`armalarijamgʻarmalari ijtimoiy-iqtisodiy yutuqlarni qo`lgaqoʻlga kiritishga yordam berishda ko`pqirralikoʻpqirrali faoliyat olib bormoqda. Ixtisoslashtirilgan muassasalar (oxirgi berilgan ro`yxatgaroʻyxatga qarang) mandati ijtimoiy-iqtisodiy faoliyatning qariyb barcha jabhalarini qamrab oladi. Bu muassasalar dunyoning barcha mamlakatlariga texnik yordam ko`rsatadikoʻrsatadi va ularga boshqa shakllarda amaliy yordam beradi. Ular Birlashgan Millatlar Tashkiloti bilan hamkorlikda faoliyat ko`rsatibkoʻrsatib siyosatni ishlab chiqishga, rahbarlik tamoyillarini aniqlashga, yordamlar tashkil etish va mablag`mablagʻ jalb qilishga ko`maklashadikoʻmaklashadi.

Masalan, Butunjahon banki taraqqiyot maqsadlari uchun har yili 25 milliard AQSH dollaridan ortiqroq yordamajratadi. Rivojlanayotgan mamlakatlar bunday yordamlardan o`zoʻz iqtisodiyotlarini mustahkamlash va bozorlarini kengaytirish uchun foydalanadilar. Qarzlar faqat hukumatlarga beriladi, biroq barqaror o`sishoʻsish darajasiga erishish maqsadida Bank mahalliy jamoalar, ilmiy ishlab chiqarish birlashmalaridan, shuningdek, Xalqaro moliyaviy korporatsiyalar orqali xususiy sektordagi korxonalardan ham foydalanishlari mumkin.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti bilan ixtisoslashtirilgan muassasalar o`rtasidagioʻrtasidagi muomalalarni yaqindan muvofiqlashtirish - tarkibiga Bosh kotib, ixtisoslashtirilgan muassasalar rahbarlari va atom energiyasi bo`yichaboʻyicha Xalqaro agentlik kiradigan koordinatsiya bo`yichaboʻyicha Ma`muriyMaʼmuriy komitet orqali ta`minlanaditaʼminlanadi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Dasturlari va Jamg`armalariJamgʻarmalari o`zoʻz faoliyatlarini - Birlashgan Millatlar Tashkilotining iqtisodiy va ijtimoiy sohalardagi mandatini bajarayotgan Bosh Assambleya hamda Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengash rahbarligida olib boradilar. Bu organlar o`rtasidagioʻrtasidagi hamkorlikning samaradorligini oshirish uchun Bosh kotib 1977 yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti tezkor jamg`armalarijamgʻarmalari va dasturlarining vakillari tarkibida Birlashgan Millatlar Tashkilotining taraqqiyot masalalari bo`yichaboʻyicha Guruhini tashkil etdi.

Ijtimoiy va iqtisodiy sohada taraqqiyotni barqaror etish sa`ysaʼy-harakatlarining eng oldingi saflarida Birlashgan Millatlar Tashkilotining taraqqiyot dasturi bormoqda. Birlashgan Millatlar Tashkilotining inson potensiali barqaror rivojlanishi uchun yordam mablag`larimablagʻlari - subsidiy berish bo`yichaboʻyicha ko`ptomonlikoʻptomonli yirik mexanizmi bo`libboʻlib qolgan bu tashkilot o`zoʻz sa`ysaʼy-harakatlarini texnik hamkorlik va qashshoqlikni tugatish tomonga yo`naltirganyoʻnaltirgan holda 174 mamlakat va hududlarda faoliyat olib bormoqda.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bolalar jamg`armasijamgʻarmasi (YUNISEF) Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimining - bolalarning hayot kechirishi, muhofazasi va rivojlanishini ta`minlashtaʼminlash bo`yichaboʻyicha uzoq muddatli, kelajakdagi vazifalarni hal etish bilan shug`ullanadiganshugʻullanadigan yetakchi tashkiloti hisoblanadi. Qariyb 150 mamlakatda amalga oshirilayotgan YUNISEF dasturi diqqat markazida emlash, birinchi meditsina-sanitariya xizmati, oqvatlanish va boshlang`ichboshlangʻich ta`limtaʼlim kabi masalalar turadi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining ko`plabkoʻplab boshqa dasturlari taraqqiyot borasidagi o`zoʻz ishlarini hukumat va nohukumat tashkilotlari bilan hamkorlikda olib boradi. Jahon Oziq-ovqat dasturi - asl mohiyati favqulodda yordamdan, shuningdek Taraqqiyot dasturidan iborat bo`libboʻlib, dunyodagi oziq-ovqatlar bilan yordam ko`rsatadigankoʻrsatadigan eng yirik xalqaro tashkilotdir. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Aholishunoslik jamg`armasijamgʻarmasi (YUNFPA) ham xalqlar va elatlarga yordam beradigan yirik xalqaro muassasadir. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Atrof muhit dasturi (YUNEP) dunyoning hamma burchaklarida tabiatdan foydalanishning eng ilg`orilgʻor usullarini joriy etishga ko`maklashadikoʻmaklashadi, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Aholi punktlari markazi (Xabitat) esa turmush sharoiti salomatliklariga tahdid solayotgan kishilarga yordam ko`rsatadikoʻrsatadi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Savdo va taraqqiyot bo`yichaboʻyicha konferensiyasi (YUNKTAD) dunyo ekonomikasida rivojlangan mamlakatlar rolini e`tirofeʼtirof etgan holda xalqaro savdoni rivojlantirishga yordam beradi. YUNKTAD shuningdek, Jenevadagi xalqaro savdo bo`yichaboʻyicha Markaz orqali taraqqiy etgan mamlakatlardan eksport qilib kelishga yordam beradigan, mustaqil faoliyat ko`rsatadigankoʻrsatadigan Butunjahon savdo tashkiloti bilan hamkorlik qiladi.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimidagi muassasa va tashkilotlar o`zlariningoʻzlarining kompetensiyalaridagi barcha sohalarni qamrab olgan holda har qanday yolg`izyolgʻiz harakat qilgan mamlakatning qurbi yetmaydigan murakkab muammolarni hal etish uchun o`zoʻz kuch-qudratlarini yana ham yaxshiroq jipslashtirmoqda.

Masalan, butun dunyoda 50 million kishi kasallikka chalingan epidemiya - OITSga qarshi kurashish maqsadini ko`zdakoʻzda tutgan Birlashgan dasturni amalga oshirishda Birashgan Millatlar Tashkilotining olti muassasa va dasturining mutaxassislari ishtirok etmoqdalar. Xarajatlari 25 milliard AQSH dollarini tashkil etadigan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Afrika bo`yichaboʻyicha 10 yilga mo`ljallanganmoʻljallangan maxsus Umumtizim tashabbusi asosiy ta`limtaʼlim, meditsina xizmati va shu mintaqada oziq-ovqat xavfsizligini ta`minlashtaʼminlash maqsadidagi umumiy dasto’rinidastoʻrini amalga oshirish ishiga Birlashgan Millatlar Tashkilotining deyarli barcha bo`linmalariniboʻlinmalarini jalb etadi. BMTning taraqqiyot dasturi, YUNEP va Butunjaxon banki tomonidan boshqariladigan 2 milliard AQSH dollariga teng zahiraga ega bo`lganboʻlgan Global ekologik jamg`armajamgʻarma taraqqiy etayotgan mamlakatlarga atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi ularning dasturlarini amalga oshirishga yordam beradi.

1998 yili YUNISEF, BMTning taraqqiyot dasturi, Butujahon banki va Butunjahon sog`liqnisogʻliqni saqlash tashkiloti o`zoʻz sa`ysaʼy-harakatlarini birlashtirib har yili 1 milliondan ortiqroq odamning yostig`iniyostigʻini quritayotgan kasallik - bezgakka qarshi kurash bo`yichaboʻyicha yangi kompaniyani amalga oshirishga kirishdilar.

1998 yili YUNISEF, BMTning taraqqiyot dasturi, Butunjahon banki va Butunjahon sog`liknisogʻlikni saqlash tashkilotilar yili 1 milliondan ortiq odamni nobud etayotgan bezgakka qarshi yangi kampaniya e`loneʼlon qilish uchun kuchlarini birlashtirdilar. Emlash ishlarini kengaytirish va OITSga, bezgakka va silga qarshi yangi vaksinalar yaratish borasidagi tashabbuslar, YUNISEF, Butunjahon sog`liqnisogʻliqni saqlash tashkiloti va Butunjahon banki singari, tadbirkorlik sohasi bilimdonlarini, filantropik tashkilotlarning va hukumatlarning ham qo`llabqoʻllab- quvvatlashlariga sazovor bo`ldiboʻldi. Bu kabi hamkorlikka xalqaro tashkilotlar, hukumatlar, akademik institutlar, jamg`armalarjamgʻarmalar, nohukumat tashkilotlari va yana ham kengroq mikyosda xususiy sektor jalb etilmoqda.

Kofi Annan 1997 yil BMT Bosh kotibi lavozimida vazifasini bajarishga kirishishi bilan BMT faoliyatini yanada yaxshilashga va o`zidanoʻzidan oldingi rahbarlar boshlagan islohotlarning to`latoʻla amalga oshishiga yo`naltirilganyoʻnaltirilgan tezkor choralar ko`rishgakoʻrishga kirishdi. Dastlabki olti oyda Bosh kotib xodimlarning vazifalari o`rtasidagioʻrtasidagi o`zarooʻzaro takror holatlarga barham berib, muvofiqlashtirish va hisobot berishni yaxshilash maqsadida, BMT tarmoqlaridagi tashkiliy tizimni birlashtirdi va Tashkilotning yetakchi rahbarlari mahkamasini tuzdi. Bu islohotlar BMTning eng asosiy qismi - uning xodimlari ishini yaxshilashga yo`naltirilganyoʻnaltirilgan edi.

So`nggiSoʻnggi yillarda Bosh kotib tinchlikni saqlash bo`yichaboʻyicha operatsiyalarni isloh qilish jarayoniga rahbarlik qilib, inson huquqlari himoyasi BMT faoliyatining barcha asosiy sohalariga kiritildi. Fuqarolik jamiyati va xususiy sektorning rivojlanish va xalqaro faoliyat masalalariga yangicha ta`siritaʼsiri e`tiborgaeʼtiborga olingan holda, mazkur sohalar bilan hamkorlikning yangi shakllari yo`lgayoʻlga qo`yildiqoʻyildi.

2000 yili davlat va hukumat rahbarlari yig`ilishlariyigʻilishlari tarixidagi eng katta - ming yillikning epoxal Sammiti o`tkazildioʻtkazildi. Yangi asrda jahon miqyosida amalga oshirilajak qator maqsad va vazifalar aniq belgilab qo`yilganqoʻyilgan misli ko`rilmagankoʻrilmagan kelishuv - BMT Ming yillik deklaratsiyasiga imzo chekilishi Sammitning eng yirik natijasi bo`ldiboʻldi.

Islohot jarayoni shunchaki o`zgartishlaroʻzgartishlar majmuidangina iborat emas: islohotlar sabab mazkur xalqaro organ faoliyatidan keng ochiqlik, batartiblik, yangilanish va ishonch madaniyati joy oldi. Bu jarayon yigirma birinchi asrda ham BMT faoliyatidagi serqirralikni saqlab qolish va tahdidlariga munosib javob berish uchun Birlashgan Millatlar tashkilotini sezilarli darajada o`zgartirishoʻzgartirish uchun imkon yaratdi.

Bosh kotibning BMT tashkiliy tizimini oqilona tashkil etishga qaratilgan ilk qadami uning bu lavozimdagi birinchi muhlatining dastlabki oyidayoq - 1997 yil yanvarida amalga oshirildi. BMTning o`ttiztaoʻttizta departamenti, jamg`armajamgʻarma va dasturi sohalar bo`yichaboʻyicha to`rttatoʻrtta tarmoq: tinchlik va xavfsizlik, gumanitar masalalar, rivojlanish, iqtisodiy va ijtimoiy masalalar bo`yichaboʻyicha guruhlarga birlashtirildi. Bu guruhlarning ishini muvofiqlashtirish uchun ijroiy qo`mitaqoʻmita tashkil etildi (ijroi qo`mitaqoʻmita a`zolariningaʼzolarining ro`yxatigaroʻyxatiga qarang). Bir paytning o`zidaoʻzida 1996 yilida bo`shboʻsh turgan mingga yaqin lavozim butunlay bekor qilindi.

Keyinchalik ijroi qo`mitalarqoʻmitalar yetakchi rahbarlar guruhlari orqali Bosh kotib devoni bilan to`g`ridantoʻgʻridan-to`g`ritoʻgʻri bog`lanadiganbogʻlanadigan bo`ldiboʻldi. Guruhlar "mahkamasi"ga BMTning barcha departament, jamg`armajamgʻarma va dasturlari rahbarlari kiradi.

Tashkiliy tizimni soddalashtirish uchta departamentni Iqtisodiy va ijtimoiy masalalar bo`yichaboʻyicha departamentga birlashtirish hamda BMT Jinoyatchilikning oldini olish va jinoyatni oqilona sudlash bo`yichaboʻyicha bo`limiboʻlimi bilan BMT Giyohvandlikni nazorat qilish bo`yichaboʻyicha dasto’rinidastoʻrini Giyohvandlik va jinoyatchilik bo`yichaboʻyicha boshqarmaga birlashtirish orqali amalga oshirildi. Inson huquqlari bo`yichaboʻyicha markaz Inson huquqlari bo`yichaboʻyicha Oliy komissar Boshqarmasi tarkibiga kirdi. Inson huquqlari bo`yichaboʻyicha idoraning yiriklashishi bilan bir vaqtda yetakchi rahbarlar guruhlari va ijroi qo`mitalarqoʻmitalar yordamida inson huquqlarini himoya qilish faoliyatini tinchlik o`rnatishoʻrnatish va rivojlantirish faoliyati, shuningdek, BMT ishining boshqa sohalariga kiritishga qaratilgan choralar ko`rildikoʻrildi. Yiriklashtirish mamalakatlar darajasini ham chetlab o`tmadioʻtmadi.

BMTning "mamlakatlar bo`yichaboʻyicha guruhlari" rivojlanayotgan, iqtisodiyoti o`tishoʻtish jarayonida hamda krizis holatida bo`lganboʻlgan 134 davlatda BMT jamg`armalarijamgʻarmalari, dasturlari va maxsus muassasalari ishini amalga oshiradi. 1997 yilgacha ularning har biri asosan alohida idoraga ega edi. "Mamlakatlar bo`yichaboʻyicha guruhlar"ga mablag`nimablagʻni tejash va hamkorliklikdagi ishning yanada samarador bo`lishiniboʻlishini ta`minlashtaʼminlash, eng muhimi, ushbu davlatlarda BMTning yagona qiyofasini yaratish maqsadida idoralar va xizmat ko`rsatuvchilardankoʻrsatuvchilardan birgalikda foydalanishga iloji boricha tezkorlik bilan o`tishoʻtish topshirildi.

Rivojlanayotgan mamlakatlarning har birida BMTning hozir uchta va undan ortiq tashkiloti faoliyat ko`rsatayotgankoʻrsatayotgan 50 dan ortiq umumiy Uyi mavjud. Bundan tashqari, bugun BMTning Internetga umumiy bog`lanishbogʻlanish va umumiy xizmat ko`rsatuvchilarkoʻrsatuvchilar xizmatidan foydalanish imkoniga ega 30 dan ortiq BMT virtual Uyi faoliyat ko`rsatmoqdakoʻrsatmoqda. BMT "mamlakatlar bo`yichaboʻyicha guruhlari" bunday yiriklashtirish tufayli yuz minglab dollarning tejalishi haqida ma`lumotmaʼlumot berdi.

Ayni paytda, 1997 yili Bosh kotib BMT rezident-muvofiqlashtiruvchilarga, mamlakatlardagi ishlar rejasini muvofiqlashtirish va har bir mamlakatda BMT faoliyatini "yagona bayroq ostida" olib borish maqsadida, yanada keng vakolatlar berdi. Koordinatsiyani yengillashtirish va BMT yordamining ushbu ko`makkoʻmak berilayotgan davlatlar strategiyasi va prioritetlari bilan yanada kengroq moslanishiga erishish maqsadida yana ikkita qo`shimchaqoʻshimcha yo`lyoʻl ochildi: mazkur mamlakat talablarini o`rganuvchioʻrganuvchi Mamlakat ahvolini umumiy baholash va rivojlanish hamda BMT konferentsiyalarida qo`yilganqoʻyilgan vazifalarni bajarishni qo`llabqoʻllab-quvvatlash bo`yichaboʻyicha mamlaktlarga ko`maklashishkoʻmaklashish ishlarini BMT muassalari o`rtasidaoʻrtasida taqsimlovchi BMTning Rivojlanish yo`lidayoʻlida yordam ko`rsatishkoʻrsatish bo`yichaboʻyicha andazaviy dasturi. 2002 yil iyuliga kelib 106 mamlakatning ahvolini baholash nihoyasiga yetdi, 32 mamlakatning ahvolini baholash jarayoni davom etib (ulardan bir nechtasi qaytadan baholanadi), 69 ta rivojlanish yo`lidayoʻlida yordam ko`rsatishkoʻrsatish bo`yichaboʻyicha andazaviy dasturi tuzilgan, yana 26 tasi tuzilish jarayonida edi.

VICh-OITSga qarshi kampaniya muayyan mamlakat darajasidagi hamkorlikning yaqqol namunasidir. Kishilik tarixidagi eng qiyin epidemiya, deb atash mumkin bo`lganboʻlgan bu o`latgaoʻlatga qarshi muvaffaqiyatli kurashish, o`ziningoʻzining madaniy, ijtimoiy, tijoriy va texnologik jihatlariga ko`rakoʻra, BMTning bir-ikkita emas, balki, ko`plabkoʻplab muassasalari ishtirokini, shuningdek, jamoat tashkilotlari yordami va mahalliy firmalariyu transnatsional farmatsevtika kompaniyalari bilan hamkorlikkacha bo`lganboʻlgan ko`pkoʻp qirrali yondashuvni ko`zdakoʻzda tutadi, albatta.

VICh-OITSga qarshi birlashtirilgan dastur (YuNEYDS) o`zoʻz faoliyatini 1996 yili BMTning olti muassasasi - BMT Taraqqiyot bo`yichaboʻyicha dasturi, BMT Ta`limTaʼlim, fan va madaniyat bo`yichaboʻyicha tashkiloti, BMT Aholishunoslik bo`yichaboʻyicha jamg`armasijamgʻarmasi, BMT Bolalar jamg`armasijamgʻarmasi, Jahon sog`liqnisogʻliqni saqlash tashkiloti va Jahon banki qo`shmaqoʻshma loyihasi sifatida boshladi. Shu o`tganoʻtgan davr mobaynida bu asosiy guruhga Xalqaro mehnat tashkiloti va BMTning Giyohvandlik moddalarini nazorat qilish va jinoyatchilikning oldini olish bo`yichaboʻyicha boshqarmasi ham qo`shildiqoʻshildi, BMT boshqa organlarining ko`pchiligikoʻpchiligi BMTning VICh-OITSga oid guruhiga muayyan mamlakatlar miqyosida birlashgan strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirish borasida qo`shildiqoʻshildi. 2001 yili BMT tizimida yanada yuqori tashkiliy miqyosda - OITSga qarshi kurash bo`yichaboʻyicha byudjet va BMTning 29 jamg`armajamgʻarma, dastur va muassasasi ish rejasini birlashtirgan BMTning OITS bo`yichaboʻyicha birlashgan rejasi tuzildi.

BMT tizimi muassasalari faoliyatini jonlantirishga qaratilgan asosiy tadbir 1944 yili Bretton-Vudsda asos solingan institutlar bilan aloqani rivojlantirish bo`ldiboʻldi. Bir tarafdan Birlashgan Millatlar Tashkiloti, ikkinchi tomondan Jahon banki va Xalqaro valyuta jamg`armasijamgʻarmasi o`rtasidagioʻrtasidagi hamkorlik Ikkinchi jahon urushidan keyingi davr ko`pkoʻp qirrali faoliyat asoschilari tomonidan rejalashtirilgan darajaga yetmagan edi. 1998 yildan boshlab BMT Iqtisodiy va ijtimoiy kengashi Bretton-Vuds institutlari moliya vazirlari bilan turkum yillik uchrashuvlar o`tkazdioʻtkazdi. Bu muhim burilishlar 2002 yili Monterreda (Meksika) BMT tomonidan Jahon banki va Xalqaro valyuta jamg`armasijamgʻarmasi hamda Jahon savdo tashkilotining faol ishtirokida tashkil etilgan Taraqqiyotni mablag`mablagʻ bilan ta`minlashtaʼminlash bo`yichaboʻyicha xalqaro konferentsiyada erishilgan yutuqlar uchun muhim omil bo`ldiboʻldi.

=== Tinchlik o`rnatishoʻrnatish faoliyati ===

1999 yilning so`ngidasoʻngida Bosh kotib BMTga a`zoaʼzo davlatlar va xalqaro fuqaro xizmatchilarni xalqaro hamjamiyatning 1994 yil Ruandadagi genotsidning va 1995 yili Srebrenitsa qulashining oldini olish borasidagi o’rinishlarioʻrinishlari besamar ketganligini e`tirofeʼtirof etishga chaqirdi. Bundan keyingi tinchlik o`rnatishoʻrnatish operatsiyalarini o`tkazishoʻtkazish bo`yichaboʻyicha amaliy va amalga oshirilishi mumkin takliflarni ishlab chiqish uchun maxsus tanlab olingan ekspertlar kengashi chaqirildi va 2000 yil avgustida, Ming yillik sammiti arafasida BMTga a`zoaʼzo davlatlarga mazkur kengash raisi Laxdara Braximi nomi bilan atalgan "Braximi Ma`ruzasiMaʼruzasi" jo`natildijoʻnatildi.

Kengash xalqaro hamjamiyat tomonidan ba`zibaʼzi tinchlikni ta`minlashtaʼminlash operatsiyalari, shunchaki, "mendan ketguncha, egasiga yetguncha" qabilida, hatto, adolatli ishni amalga oshirishga irodasi bo`lmagandaboʻlmaganda ham yoki qanday tadbirlar amalga oshirilishi zarurligi haqida kelishib olinmasdan turib, amalga oshirilgan, degan fikrga keldi. To`g`risiniToʻgʻrisini aytganda, Braximi Ma`ruzasiMaʼruzasi chala-yarim choralardan voz kechib, istakni haqiqat o`rnidaoʻrnida ko`rishdankoʻrishdan aniq va keng miqyosda qo`llabqoʻllab-quvvatlanadigan amaliy rejalarga o`tishgaoʻtishga chorladi. Kengash, muvaffaqiyatli harakatlarga zamin yo`qyoʻq bo`lsaboʻlsa, yaxshisi, umuman hech qanday operatsiya o`tkazmaslikoʻtkazmaslik lozimligini; harakatlar amalga oshiriladigan bo`lsaboʻlsa, operatsiyalar yaxshi ta`minlangantaʼminlangan va kuchli madadga ega bo`lishiboʻlishi kerak, degan fikrni bildirdi.

Ma`ruzadaMaʼruzada ishonchli harbiy ishtirokka zarurat tug`ilsatugʻilsa, ko`pkoʻp sonli, yaxshi qurollangan va yaxshi o`rgatilganoʻrgatilgan qo`shinqoʻshin qo`llashqoʻllash lozimligi tavsiya etilgan. Kengash tinchlik o`rnatishoʻrnatish missiyalarini qo`llabqoʻllab-quvvatlash uchun mas`ul bosh qarorgohlardagi xodimlar sonini ko`paytirishkoʻpaytirish va BMTga a`zoaʼzo davlatlar, ayniqsa, Havfsizlik Kengashi a`zolariaʼzolari tomonidan siyosiy, moliyaviy va moddiy jaihatdan yanada kuchliroq qo`llabqoʻllab-quvvatlanishi lozimligini isbotlab berdi. Shu bilan birga, Kengash tinchlik o`rnatuvchilarningoʻrnatuvchilarning joylardagi va bosh qarorgohlarlardagi harakatlarini baholashning yanada qat`iyroqqatʼiyroq andazalarini belgilab berdi.

Bosh Assambleya Tinchlikni saqlash bo`yichaboʻyicha operatsiyalar departamenti xodimlari sonini 50 foizga oshirish va BMTning Brindizidagi (Italiya) Moddiy-texnik ta`minottaʼminot bazasini ta`minlashgataʼminlashga qariyb 150 million AQSh dollari ajratishni ma`qullabmaʼqullab, ma`ruzagamaʼruzaga o`ziningoʻzining iliq munosabatini bildirdi. Kotibiyat ma`muriymaʼmuriy va ta`minottaʼminot masalalarida yanada tezkorlikni ta`minlashtaʼminlash uchun joylarga yanada kengroq vakolatlar berdi.

2001 yil 11 sentyabr voqealari yuz berib, Afg`onistondaAfgʻonistonda Tolibon tuzumining qulashidan so`ngsoʻng xalqaro hamjamiyat Birlashgan Millatlar Tashkilotiga siyosiy kelishuvga erishishda vositachi bo`lishniboʻlishni so`rabsoʻrab, iltimos qildi. Bosh kotib nomi zikr etilgan ma`ruzadanmaʼruzadan so`ngsoʻng Laxdar Braximidan ilk bor yangi tinchlik o`rnatishoʻrnatish operatsiyasini rejalashtirish va amalga oshirish jarayoniga rahbarlik qilishini so`radisoʻradi. Bosh kotib, ushbu ma`ruzamaʼruza ruhi va mohiyatidan kelib chiqib, Xavfsizlik Kengashiga joylardagi vaziyatning rivojiga BMT qay yo`sindayoʻsinda yaxshiroq ta`sirtaʼsir ko`rsatishikoʻrsatishi zarurligi haqida xolis tavsiyalar berdi. U, "zangori kaskalarni" jo`natishjoʻnatish o`rnigaoʻrniga, BMTga asosiy siyosiy rol berilib, bu davlatdagi siyosiy, gumanitar va rivojlanish harakatlarini birlashtirish uchun BMTning Afg`onistongaAfgʻonistonga ko`makkoʻmak bo`yichaboʻyicha ixcham missiyasini (BMTAKM) tuzishni taklif qildi. Bonn kelishuvini amalga oshirishdagi muvaffaqiyatli vositachilik, xavfli darajaga yetayotgan gumanitar haloqatning yengillashishi hamda Afg`onistonAfgʻoniston muvaqqat ma`muriyatiningmaʼmuriyatining tashkil etilishi bunday yondashuvning samarasidan dalolatdir.

Yangi tinchlik o`rnatishoʻrnatish strategiyasi va doktrinasi 2002 yil 20 mayda Sharqiy Timor mustaqilligi e`loneʼlon qilinishi bilan muvaffaqiyatli yakunlangan BMTning Sharqiy Timordagi Muvaqqat ma`muriyatimaʼmuriyati (BMTShTMM) va shu kabi may oyida osoyishtalikda saylov o`tkaziliboʻtkazilib, yangi hukumat tuzilgan Syerra-Leonda qo`llanildiqoʻllanildi. BMTning Syerra-Leonni qo`llabqoʻllab-quvvatlash missiyasi bunday burilish uchun zamin yaratish hamda 47 000 nafardan ortiq qo`zg`olonchiniqoʻzgʻolonchini qurolsizlantirish va demobilizatsiya qilishda ko`makkoʻmak berdi.

2002 yil 1 mayidan boshlab xodimlarni tanlash, joylashtirish va mansabini ko`tarishningkoʻtarishning yangi tizimi joriy etildi. Bunda ularning muayyan lavozimda ishlagan muddati va qaysi tashkilotdan kelganligiga emas, ko`rsatgankoʻrsatgan xizmati va lavozimiga munosibligiga ko`proqkoʻproq e`tiboreʼtibor beriladigan bo`ldiboʻldi. Dasturlar rahbarlari, kadrlarga oid yangi mexanizm umumiy "paketi"ning bir qismi bo`lmishboʻlmish ushbu tizim doirasida hamda Bosh kotib bilan tuzilgan va ularning erishilajak natija uchun mas`uliyatini nazarda tutuvchi shartnoma asosida, xodimlarni o`zlarioʻzlari mustaqil ravishda tanlash vakolatiga ega bo`ladiboʻladi. Shu tariqa, o`zgartishlaroʻzgartishlar Bosh kotib tomonidan amalga oshirilayotgan qaror qabul qilishda mas`uliyatni quyi, hatto, operativ xodimlar darajasigacha oshirishga yo`naltirilganyoʻnaltirilgan o`zgartirishlaroʻzgartirishlar umumiy oqimida kechmoqda.

Bosh kotibning Bosh Assambleyaga 2000 yil avgustda taqdim etgan "Inson resurslarini boshqarishga oid islohot" (A-55-253) ma`ruzasidagimaʼruzasidagi soddalashtirilgan jarayonlar xodimlarni tanlash va joy-joyiga qo`yishqoʻyish davom etishi bilan izohlanadi. BMTning amalda o`zoʻz xodimlari orasida turli mamlakatlar fuqarolari vakillarining bo`lishigaboʻlishiga erishish hamda yuksak malakali xodimlardan voz kechmagan holda gender balansini yaxshilash tarafdori ekanligi xodimlarni ishga qabul qilish borasidagi qarorlar boshqa tashkilotlardagi kabi tez qabul qilinmasligini anglatadi. Lekin so`nggisoʻnggi yillarda ishga yollash jarayonining o`rtachaoʻrtacha cho`zilishichoʻzilishi 400 va undan ortiq kunni tashkil etdi. Bu esa haddan ziyod ko`pdirkoʻpdir. Yangi qabul qilingan tanlov tizimida ishga qabul qilish jarayoni qariyb 90 kunni tashkil etishi belgilab qo`yilganqoʻyilgan.Inson resurslari boshqarmasi, bundan tashqari, xodimlarning mansabini ko`tarishgakoʻtarishga oid masalani uzog`iuzogʻi bilan ikki hafta ichida tasdiqlashi va amalga oshirishi lozim.

Barcha bo`shboʻsh o`rinlaroʻrinlar haqidagi ma`lumotlarmaʼlumotlar BMT veb-saytiga joylashtirayotgani tufayli jarayon yanada ochiqroq kechadi. Bosh kotibning inson resurslarini boshqarish masalalariga oid ma`ruzasidamaʼruzasida Kotibiyatning 7469 doimiy xodimining mobilligi masalasiga ham alohida e`tiboreʼtibor qaratilgan edi. Turli malakali xodimlardan tashkil topgan yanada universal fuqarolik xizmatini tashkil etish maqsadida xodimlarning muayyan lavozimni egallab turish muddati chegaralanadi; bosh qarorgohlardan uzoqda joylashgan joylarda ishlovchilar alohida rag`batlantiriladiragʻbatlantiriladi; bundan tashqari, xodimlarni o`qitishgaoʻqitishga oid qo`shimchaqoʻshimcha dasturlar kiritiladi va mavjudlarining darajasi yanada yaxshilanadi.

Boshqa tarafdan esa BMT boshqaruv zvenosi xodimlari hozir inson resurslarini boshqarish sohasidagi tezkor o`quvoʻquv kurslaridan o`tishlarioʻtishlari lozim. Bu esa kadrlar bilan ishlash sifatini oshirishni ko`zdakoʻzda tutib birinchi bor amalga oshirilayotgan ishga qo`shilajakqoʻshilajak muhim hissadir. Bundan tashqari, xodimlarni attestatsiyadan o`tkazishningoʻtkazishning yangi tizimi joriy etilyapti.

2001 yil oxirida ichki odilona sudlash tizimini mustahkamlash maqsadida diskriminatsiya va boshqa arzlar bo`yichaboʻyicha masalalarni ko`ribkoʻrib chiqish bilan shug`ullanibshugʻullanib kelgan guruh o`rnigaoʻrniga, ishlab chiqarishga oid mojarolarni hal etishda vositachilik vazifasini amalga oshiruvchi ombudsmen boshqarmasi tuzildi. Bosh kotib ilk ombudsmen lavozimiga Patritsiya Dyurrantni tayinladi. Uning vazifasiga yarashtiruv tadbirlarini o`tkazishoʻtkazish, norasmiy vositachilik, tomonlar o`rtasidagioʻrtasidagi bahslarni yechish va arzlarni hal etishning rasmiy jarayongacha yetib bormasligining oldini olishda har qanday boshqa ma`qulmaʼqul keluvchi usullardan foydalanish kiradi.

So`nggiSoʻnggi o`noʻn yilliklar mobaynida BMT xodimlariga bo`layotganboʻlayotgan tahdidlar soni ortayotgani Bosh kotib tomonidan xodimlar xavfsizligini ta`minlashtaʼminlash borasida tezkor choralar ko`rilishinikoʻrilishini taqoza etdi. 2000 yili u BMTning barcha bo`limlariboʻlimlari uchun joylarda xavfsizlikni ta`minlashgataʼminlashga doir zarur rejalashtirish, xodimlarni o`qitishoʻqitish, aloqa vositalari va jihozlarning asosiy andazalari darajasini joriy etish orqali ikki yillik BMT xavfsizlik tizimini mustahkamlash dasto’rinidastoʻrini o`tkazishoʻtkazish to`g`risidagitoʻgʻrisidagi farmoyishni qabul qildi. 2002 yil iyunidan buyon yuzga yaqin xavfsizlik xizmati xodimi tayyorlanib, joylarga yuborildi.

1990 yillarda rivojlangan davlatlardan rivojlanayotgan davlatlarga berilayotgan rasmiy (hukumat ko`magikoʻmagi va qarzlar) hamda xususiy (savdo-sanoat kompaniyalari mablag`larimablagʻlari, hissadorlik kapitali shaklida mablag`mablagʻ ajratish) moliyaviy mablag`mablagʻ manbalari o`rtasidagioʻrtasidagi nisbatda misli ko`rilmagankoʻrilmagan o`zgarishlaroʻzgarishlar ro`yroʻy berdi. Bu borada 1981-1990 yillarda rasmiy mablag`mablagʻ ajratish barcha mablag`larningmablagʻlarning o`rtaoʻrta 60% ni, xususiy manbalardan ajratmalar esa 40% ni tashkil etgan bo`lsaboʻlsa, 1991-95 yillarda xususiy sarmoya 80% gacha o`sganoʻsgan, rasmiy sarmoyaning hissasi esa 20% gacha pasayib ketgan edi.

Bosh kotib Kofi Annan, rivojlanish istiqbolini asosan xususiy sektor belgilab berayotganini hisobga olib, ishni savdo va sarmoyalar o`sishioʻsishi borasidagi faollikni yanada rag`batlantirishgaragʻbatlantirishga qaratilgan tadbirlarni amalga oshirishdan boshladi. 1997 yilda u globallashtirish afzalliklaridan birinchilar qatorida manfaat ko`rakoʻra boshlagan korporatsiyalarni "jahon fuqarosi" sifatidagi mas`uliyatni ham zimmasiga olishga chaqirdi. Keyinchalik ularga Global shartnoma imzolash taklif etildi. Mazkur hujjatga binoan unga imzo chekkan ishbilarmon tizimlar BMTning inson huquqlari, mehnat standartlari va atrof muhitga oid muhim qadriyatlarini targ`ibtargʻib etishga qaratilgan faoliyatni amalga oshirishi lozim. 2000 yilning iyulida Bosh kotib bilan Global shartnomaga bag`ishlabbagʻishlab o`tkazilganoʻtkazilgan birinchi uchrashuvda taniqli fuqarolik jamiyati va xalqaro mehnat tashkilotlarining ellikdan ortiq rahbari ishtirok etdi. Unda kompaniyalar rahbarlari Bosh kotib tomonidan ilgari surilgan g`oyagʻoya o`zoʻz kompaniyalari rahbariyati tomonidan ma`qullanganinimaʼqullanganini ma`lummaʼlum qildi. Shundan buyon nomi zikr etilgan Shartnomani imzolagan firma va korxonalar soni 300dan oshib ketdi.

Ayni paytda, BMT faoliyati turli xastalik, qashshoqlik va haloqatlar oqibatini tugatishga qaratilgan fuqarolik jamiyati tashkilotlari bilan yaqindan hamkorlikni davom ettirdi. Ular bilan amaliy aloqalar yanada mustahkamlanib, nodavlat tashkilotlarning (NDT) hukumatlararo jarayonlardagi ishtiroki yo`lgayoʻlga qo`yildiqoʻyildi. Ba`ziBaʼzi davlatlar hukumati hozir bunday tashkilotlarni vakillarini o`ziningoʻzining Bosh Assambleya doimiy sessiyalarida ishtirok etuvchi delegatsiyalari tarkibiga kiritmoqda, xalqaro konferentsiya va maxsus sessiyalarda esa bunday tajriba o`ziningoʻzining yanada keng ifodasini topmoqda. Fuqarolik jamiyatiga oid tashkilotlar rahbarlari va ekspertlar umumjahon konferentsiyalariga tayyorgarlikka bag`ishlanganbagʻishlangan uchrashuvlar va konferentsiyalarda kechadigan muzokaralarda o`zoʻz fikr-mulohazalarini yanada faolroq aytishga kirishgan.

Fuqarolik jamiyatlari guruhlari, BMT bilan tobora mustahkamlanib borayotgan aloqalaridan foydalanib, o`ziningoʻzining xalqaro hayotdagi mavq`eini yanada oshirib, voqealar rivojidagi ta`sirinitaʼsirini tag`intagʻin ham ko`tarishikoʻtarishi mumkin. Rivojlanayotgan davlatlarning o`zoʻz qarzini to`lashinitoʻlashini yengillashtirishga oid xalqaro rejaning tuzilishiga sababchi bo`lganboʻlgan 2000 yil yubiley kampaniyasi va piyodalarga qarshi minalarni ta`qiqlashgataʼqiqlashga qaratilgan besh yillik xalqaro kampaniyadan keyin hukumatlar tegishli konventsiyani imzolaganliklari shundan dalolatdir.

Fuqarolik jamiyati tashkilotlari inson huquqlari normalarini jahon miqyosida keng yoyish harakatida va Xalqaro jinoyat sudini tuzishda muhim rol o`ynadioʻynadi. BMTning fuqarolik jamiyati va xususiy sektor bilan o`zarooʻzaro hamkorlikka yangidan keng quchoq ochishi tufayli boshqa sohalarda ham katta muvaffaqiyatlarga erishildi. 2000 yili beshta yetakchi farmatsevtika kompaniyasi OITS tarqalishidan katta talofot ko`rayotgankoʻrayotgan rivojlanayotgan mamlakatlarni mazkur kasallikka qarshi antiretroviral dori-darmon bilan ko`proqkoʻproq ta`minlashtaʼminlash strategiyasini ishlab chiqish masalasida BMT muassasalari bilan muloqotga jalb qilindi. Fuqarolik jamiyati tashkilotlari farmatsevtika kompaniyalariga ko`rsatgankoʻrsatgan ta`sirtaʼsir va Bosh kotibning bu masalani soha kompaniyalari bilan muhokama etish chog`idagichogʻidagi qat`iyatiqatʼiyati qator mamlakatlarda dori-darmon narxining keskin tushishiga olib keldi. Bunda dori-darmonning yuqori sifatli, mo`ljallanganmoʻljallangan manzilga aniq yetib borishi va arzon dori-darmondan foydalanish uchun zarur bo`ladiganboʻladigan asosiy klinik infratizimning ta`minlanishitaʼminlanishi borasida zarur choralar ko`rildikoʻrildi.

Bosh Assambleyaning 2001 yil iyunida VICh-OITS bo`yichaboʻyicha o`tganoʻtgan maxsus sessiyasi arafasida amalga oshirilgan yana bir tadbir - hozir OITS, bezgak va sil kasalligi bo`yichaboʻyicha global jamg`armajamgʻarma, deb ataluvchi jamg`armaningjamgʻarmaning tashkil etilishi bo`ldiboʻldi. Jamg`armaningJamgʻarmaning tashabbuskori bo`lganboʻlgan Bosh kotib Kofi Annan uning, avvalo, davlat muassasalari va fuqarolik jamiyati tashkilotlari hamda xususiy sektor o`rtasidaoʻrtasida o`zigaoʻziga xos ko`prikkoʻprik bo`lishiniboʻlishini nazarda tutgan.

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga doir yaqinda tashkil etilgan maxsus guruhdagi oliy texnologiyalar sohasida faoliyat yurituvchi texnik ekspertlar, fuqarolik jamiyati tashkilotlari yetakchilari va kompaniyalar rahbarlari mazkur sohalar bo`yichaboʻyicha dunyo mamlakatlari o`rtasidagioʻrtasidagi mavjud uzilishlarga barham berish ishiga o`zoʻz hissasini qo`shmoqdaqoʻshmoqda.

1997 yili Ted Terner BMT o`zoʻz oldiga qo`yganqoʻygan maqsadlarga erishishida ko`makkoʻmak ko`rsatishkoʻrsatish uchun 1 milliard AQSh dollari miqdorida mablag`mablagʻ ajratajagini ma`lummaʼlum qildi. Buning natijasi o`laroqoʻlaroq 1998 yilning martida Xalqaro hamkorlik jamg`armasijamgʻarmasi (BMTXHJ) tuzildi. BMTning T. Terner xayr-ehsoni hisobidan tuzilgan Jamg`armaJamgʻarma- jamoat hayriya tashkiloti sifatida 2002 yilda talay ishlarni amalga oshirdi. Jumladan, Jamg`armaJamgʻarma o`zoʻz dasturlarida bolalar sog`lig`inisogʻligʻini saqlash, aholishunoslik, ayollar, atrof muhit, tinchlik, xavfsizlik va inson huquqlarini himoya qilish borasidagi loyihalarni qo`llabqoʻllab-quvvatlash uchun 484 million dollar ajratishni ko`zdakoʻzda tutdi. Jamg`armaJamgʻarma korporatsiyalar, fondlar va sahovatparvar tashkilotlar bilan mavjud munosabatlarni mustahkamlab, yangilari bilan hamkorlik aloqalarini o`rnatmoqdaoʻrnatmoqda, xususiy sektorga hamkorlikning yangi jabhalarini taklif etmoqda.

2000 yil sentyabrdagi Ming yillik sammitida qabul qilingan Ming yillik deklaratsiyasida belgilab olingan rivojlanish yo`lidagiyoʻlidagi maqsadlarda 147 davlat va hukumat rahbarlari hamda 191 mamlakat vakillari rejalarni global tarzda qo`llashqoʻllash borasida misli ko`rilmagankoʻrilmagan kengqamrovli maqsadlar majmuini tasdiqladi. Ming yillik deklartsiyasida tinchlik va xavfsizlik, atrof muhitni muhofaza qilish, inson huquqlari, zulmsiz boshqaruv va Afrikaning maxsus ehtiyojlarini ta`minlashgataʼminlashga qaratilgan kurashga oid maqsad va boshqaruv printsiplari belgilab berilgan. Rivojlanish borasida qashshoqlikni kamaytirish, kasalliklar, ocharchilik, savodsizlik va genderga oid kamsitishlarga qarshi kurashga qaratilgan muayyan vazifalar qo`yilganqoʻyilgan. Ularni amalga oshirish muddatlari aniq belgilangan: ko`pchilikkoʻpchilik vazifalar 2015 yilning oxirigacha amalga oshishi kerak. Ming yillik deklaratsiyasida belgilab olingan rivojlanish yo`lidagiyoʻlidagi maqsadlar hozir milliy, regional va xalqaro miqyosdagi ijtimoiy va iqtisodiy rejalashtirishda o`zigaoʻziga xos hisob nuqtasi sifatida keng qo`llanilmoqdaqoʻllanilmoqda; mazkur maqsadlar fuqarolik jamiyati, hukumatlar va faoliyati ko`pqirralikoʻpqirrali tashkilotlarni birlashtiruvchi umumiy g`oyagʻoya sifatida xizmat qilyapti.

Kofi Annan Bosh kotib lavozimiga ikkinchi marta saylanganidan so`ngsoʻng Ming yillik deklaratsiyasida beligila berilgan vazifalarni amalga oshirishni Kotibiyat o`zoʻz faoliyatining bosh maqsadi sifatida qabul qilishi lozimligi haqida ko`rsatmakoʻrsatma berdi. Kotibiyat xalqaro hamjamiyatning bu boradagi faolligini qo`llabqoʻllab-quvvatlashga oid xatti-harakatlarini kuchaytirdi. Ming yillik deklaratsiyasida belgilangan rivojlanish yo`lidagiyoʻlidagi maqsadlarini amalga oshirish borasida qanday ishlar amalga oshirilishi lozim va ularning ijrosi uchun kimlar mas`ulligi qayd etilgan va barcha amal qilishi lozim bo`lganboʻlgan yo`nalishlarniyoʻnalishlarni aniqlash 2000 yilning sentyabrida boshlangan edi. Bir yil o`tgachoʻtgach, rivojlanish yo`lidagiyoʻlidagi maqsadlarining bajarilish jarayoniga oid dastlabki yillik hisobot chop etildi. Unda rivojlanishga oid sakkiz sohasi bo`yichaboʻyicha jahon miqyosida va muayyan mintaqalarda erishilgan ijobiy natijalar yoki boy berilgan imkoniyatlardan dalolat beruvchi asosiy tendentsiyalar o`zoʻz ifodasini topgan edi. Amalga oshirilgan ishlar haqidagi bunday hisobotlar 2015 yilgacha har yili chop etib boriladi.