Xiva: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq |
k clean up, replaced: km2 → km² using AWB |
||
Qator 1:
'''Xiva''' — shaharning qadimgi qismidagi juda koʻp arxitektura yodgorliklariga boy boʻlgan Ichan-Qal’a sharqning ekzotik shahar timsolini oʻzida saqlab qolgan afsonaviy shahardir.
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Xiva''' — Xorazm viloyatidagi shahar. Xiva tumani markazi. Oʻzbekistonning shim.gʻarbida, viloyatning jan.da, Amudaryoning chap sohilida, daryodan 40
da, 91 m balandlikda joylashgan. Shahar yonidan Polvonyop (qad. Xeykaniq) kanali oʻtgan. Yaqin t.y. stansiyasi — Urganch (30
X. — Oʻzbekistonning qad. shaharlaridan biri. Arxeologik maʼlumotlarga koʻra, shahar mil. av. 5-a.da barpo etilgan. Uning nomi shaharning qad. qismida joylashgan Xivaq (Xeyvaq) qudugi bilan bogʻliq. Baʼzi tadqiqotchilar shahar nomini xorazmiy tiliga yaqin boʻlgan qad. osetin tilidagi "Xiauv" — qalʼa soʻzidan, boshqalari bu atamani antik davrdan X. hududidan okib oʻtgan Xeykaniq (hoz. Polvonyop) kanalining oʻzgartirilgan (Xeykaniq—Xeyvaniq—Xeyvaq—Xeva— Xiva) nomidan kelib chiqqan deydilar. Xorazmlik tarixchisolnomachi Xudoyberdi Qoʻshmuhammad oʻzining 1831 y.da yozgan "Dili Gʻaroyib" asarida Xorazmning qad. shaharlarini nommanom sanar ekan, "Bu mamlakatning yana bir qalʼasi — Qalʼai Ramldir. Bu qalʼaga Som ibn Nuh asos solgan boʻlib, u hozirgi Xivaq nomi ila mashhurdir" deydi.
Qator 25 ⟶ 24:
ga toʻgʻri keladi. Kulolchilik charxida tayyorlangan sopol buyumlar majmuasi, shuningdek, paxsa devor qoldiklari shu davrga mansubdir. Mil. av. 5-a. oxirida Xorazm Eronning siyosiy tazyiqidan xalos boʻlgach, X.da shahar sistemasining asosiy elementlari shakllana boshladi.
Mil. av. 4—3-a.larda qalʼa atrofi 2 qavatli qalin devor bilan oʻrab olindi. Devor oldin paxsa, uning ustiga xom gʻisht terilib, bunyod etilgan. Gʻishtlarning aksariyatiga tamga bosilgan. Devor orasida (ichida) eni 2 m li yoʻlak boʻlgan. Devor boʻylab, har
Devor ichi va yoʻlaklardan topilgan sopol buyumlar mil. av. 4—3-a.larga taallukli. Boʻyin qismi ingichka, nozik kilib ishlangan xum va xumchalarning sirtiga och pushti rangda gul naqshi solingan. Yana bir nodir topilma — koʻzachaning sher kallasi shaklidagi dastasidir. Qad. qalʼa devori va yoʻlaklar X. oʻsha davrda vohada yirik shaharlardan biri sifatida Xeykaniq (Polvonyop) kanali sohillari hamda sohilga yaqin hududlarni nazorat qilib turganligini tasdiqlovchi dalildir.
Qator 31 ⟶ 30:
X. dastlab agrarhunarmand shahar sifatida rivojlandi. Mil. av. 2-a.da X.ning katta qismi qum ostida qolgach, aholi shaharni tark etdi. Ichan qalʼa devorlari vayron boʻldi.
Mil. boshlarida shaharda hayot yana tiklana boshladi. Qalʼa devorining gʻarbiy qismida ark bunyod etildi. 1—3a.larda (Kushonlar davri) X. Ichan qalʼa devorlari tashqarisidan qalin gʻishtin devor bilan mustahkamlandi, natijada shahar devori qalinligi 7,
Arxeologik tadqiqotlarning koʻrsatishicha, mil. 4—5-a.larda shaharni yana qum bosgan. 6—8-a.larda X. qayta tiklana boshladi. X. xududida zamindorlarning dastlabki koʻshklari paydo boʻla boshladi. Ichan qalʼada shunday koʻshklardan 2 tasi topilgan.
Qator 41 ⟶ 40:
larda shahar jadal taraqqiy eta bordi. Quyi Volga, Oʻrta va Yaqin Sharq shaharlari bilan savdo aloqalari oʻrnatildi.
X. 16-a.ning 2-yarmidan Xorazmning poytaxtiga aylangach, har tomonlama rivojlandi. Meʼmoriy qiyofasi ham oʻzgara bordi. Shahardan oʻzaro koʻndalang kesishgan 2 ta katta koʻcha va 4 darvoza (Otadarvoza, Polvondarvoza, Bogʻchadarvoza, Toshdarvoza) orqali Dishan qalʼa (rabod) ga chiqiladi. Ichan qalʼa devorining uz. 2200 m, bal.
X.ning rabod qismi Dishan qalʼa 1842 y. Olloqulixon davrida (1825— 42) baland devor bilan oʻrab olingan. Oʻsha davrda Ichan qalʼada 33 mahalla (machitqavm) va Dishan qalʼada 34 mahalla boʻlgan. Mahallalar nomi shu yerda yashayotgan aholining kasbkori (Chitkarlik, Elakchilik, Kulollar, Misgarlik, Gʻassollar) yoki shaxs lavozimi (Otamurod qushbegi, Yoqub mehtar, Yusuf yasovulboshi) bilan atalgan. Shaharda 109 kattakichik koʻcha, 79 masjid va 120 qorixona boʻlgan. X.da 19-a. oʻrtalarida 20 ming kishi yashagan. Shahar, asosan, 19-a.ning 2-yarmidan kengaya bordi.
Qator 93 ⟶ 92:
[[Image:Khiva Узбекистан panorama2.JPG|thumb|500px]]
{{uzgeo-stub}}▼
{{wikify}}
{{Oʻzbekiston shaharlari}}
{{Xorazm viloyati}}
{{OʻzME}}▼
[[Turkum:Oʻzbekiston: Shaharlar]]
▲{{OʻzME}}
▲{{uzgeo-stub}}
| |||