|
|religion =
}}
'''Mendeleyev Dmitriy Ivanovich''' ([[1834]].27.1 (8.2), [[Tobolsk]] — [[1907]].20.1 (2.2), Peterburg (hoz. [[Sankt-Peterburg]])) — [[rus]] [[kimyogar]] olimi[[olim]]i va pedagogi[[pedagog]]i. Peterburgdagi Bosh pedagogika instituti fizikamatematika f-tining [[tabiiy fanlar|tabiiyot fanlar]] boʻlimini tugatgan (1855). 1856 y.da Peterburg untida magistrlik[[magistr]]lik dissertatsiyasini[[dissertatsiya]]sini yoklaydi. 1859—61 y.larda Gelderberg sh.ga ilmiy xizmat safariga yuboriladi. M. bu yerda Gelderberg untining R. V. Bunzen boshchiligidagi lab.da[[laboratoriya]]sida ishlaydi. 1861 y.da „Organik„[[Organik kimyo“kimyo]]“ [[darslik|darsligi]] [[chop]] etiladi. 1865 y.da d-rlik[[doktor]]lik dissertatsiyasini[[dissertatsiya]]sini yoqlaydi va Peterburg untining prof.[[professor]]i, 1876 y.dan Peterburg [[Fanlar akademiyasi|FA]] [[muxbir]] aʼzosi[[aʼzo]]si qilib saylanadi. 1893 y.da M.ning tashabbusi[[tashabbus]]i bilan Oʻlchov va [[tarozi]] namunalari[[namuna]]lari deposi[[depo]]si Tarozi[[Oʻlchov va oʻlchovlartarozilar bosh palatasigapalatasi]]ga aylantiriladi. M. umrining[[umr]]ining oxirigacha shu ishda boshqaruvchi ([[direktor]]) boʻlib ishlaydi.
M.ning [[ilmiy faoliyatifaoliyat]]i keng va koʻp qirrali[[qirra]]li boʻlib, eng asosiylari [[kimyo]], kimyo texnologiya[[kimyotexnologiya]], [[fizika]], [[metrologiya]], [[meteorologiya]], [[iqtisod]] va b.ga oid. [[Kimyoviy elementlar davriy qonuniningsistemasi|Kimyoviy elementlar davriy qonuni]]ning [[kashf]] qilinishi — M.ning buyuk xizmatidir (q. [[Mendeleyev davriy sistemasi]]). M. eritmalarning[[eritmalar]]ning kimyoviy („gidrat“„[[gidrat]]“) nazariyasini[[nazariya]]sini ishlab chikdichiqdi, kritik trani<sup>([[kritik temperatura]]?)</sup> [[kashf]] qildi (1860). Bir [[mol]] [[ideal gaz]] uchun [[bosim]], [[hajm]] va t-ra[[temperatura]] orasidagi bogʻliqlikni ifodalovchi holat tenglamasini[[tenglama]]sini ([[Mendeleyev - Klapeyron tenglamasi|Klapeyron — Mendeleyev tenglamasi]]<sup>(qaysi biri toʻgʻriroq?)</sup>) hisoblab topdi (1874). Koʻmirni[[Koʻmir]]ni [[yer]] ostida gazga[[gaz]]ga aylantirish gʻoyasini[[gʻoya]]sini ilgari surdi (1888). [[Tutunsiz poroxningporox]]ning [[yangi]] tarkibini[[tarkib]]ini topdi (1890) va uni i.ch.ni yoʻlga qoʻydi.
[[Moskva kimyotexnologiya instituti]] va [[Tobolsk pedagogika instituti]] M. nomiga qoʻyilgan. Shim.[[Shimoliy Muz okeanidagiokeani]]dagi [[suv]] osti tizmasi, Kunashir orolidagi[[orol]]idagi (Kuril o.lari) soʻnmagan [[vulkan]], Oydagi[[Oy]]dagi [[krater]], [[mendeleyevit minerali]] M. sharafiga atalgan.
[[1955]] y.da [[Amerika]] olimlari[[olim]]lari (G. Siborg va b.) [[sintez]] qilgan [[Mendeleviy|101-element ]]ni M. sharafiga[[sharaf]]iga [[mendeleviy|mendeleyeviy]] ([[Mendeleviy|Md]]) deb atadilar.
== Manbalar ==
* СочиненияSochineniya, T., 1—25. L.—M, 1937— 54.
== Adabiyot ==
* Makarenya A. A., Filimonova I. N., Karpilo N. G., ДD. ИI.МенделеевMendeleev вv воспоминанияхvospominaniyax современниковsovremennikov, 2 nashr, M., 1973.
{{stub}}
{{OʻzME}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->
[[Turkum:Kimyogarlar]]
| 