Holokost: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Qator 36:
===Statistika===
Urushdan keyingi ilk natijalariga koʻra, natsistlar qullik mehnatni ishlatishda, izolatsiya qilinganlarni, jazolanganlarni va yahudiylarni qirgʻin qilishda hamda boshqa aholi guruhlari uchun 7000 ortiq lagerlar va gettolar yaratilgan edi. 2000-yillarga kelib Vashingtondagi [[Holokost xotira muzeyi (AQSh)|Holokost xotira muzeyi]] 20 000 miqdor atrofida
Shoa qurbonli rasmiy soni 6 million [[Yevropa]] yahudiylaridir. <ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/269548/Holocaust «Holocaust»], [[Энциклопедия Британника]]
Asosan Yevropa yahudiylarining halokati statistikasi maʼlumotlar manbalarini qiyos qilish uchun urushdan oldingi va keyingi oʻtkazilgan fuqaro roʻyxatlaridan olingan. [[Holokost Ensiklopediyasi]] ([[Yad Vashem]] muzeyi nashriyoti) baholashi boʻyicha 3 millionga yaqin [[Polsha yahudiylarining tarixi| polyak yahudiylari]], sovet yahudiylari qirgʻin qilingan (Ensiklopediya SSSR va [[Boltiq davlatlari]]da alohida statistika berilgan), ukndan 140 ming yahudiylar — [[Litva]]da va 70 ming yahudiylar — [[Latviya]]da; 560 ming yahudiylar — [[Vengriya]]da, 280 ming yahudiylar — [[Ruminiya]]da, 140 ming yahudiylar — [[Germaniya]]da, 100 ming yahudiylar — [[Niderlandlar]]da, 80 ming yahudiylar — [[Chexiya]]da, 70 ming yahudiylar — [[Slovakiya]]da, 65 ming yahudiylar — [[Gretsiya]]da, 60 ming yahudiylar —
[[Yugoslaviya]]da. [[Belarus]]da esa 800 mingdan koʻp yahudiylar qirgʻin qilingan.
Ayrim hududlarda genotsidni aniq bilib boʻlmaydi (asosan [[Sharqiy Yevropa]]da), bu maʼlumotlar yoʻqligi sabab ayrim qiyinchliklarni tugʻdiradi, hamda davlatlatlarning chegaralari va "fuqaro" tushunchasi har xiligi sababidan.
Hatto [[Osvensim (konsetratsion lager)|Osvensim]]da qurbonlar aniq sonini aytib boʻlmaydi, hisob qilingan boʻlsa ham, har xil sonlarni aytishadilar: toʻrt milliom ([[Nyunberg jarayoni]] harbiy jinoyatchilar ustidan, [[1946]])<ref name="nurnberg"/>; ikkin-uch million (esesovlar [[Pery Broad| P. Broad]] va F. Entress maʼlumotlariga koʻra); 3,8 million (chexoslovak olimlar O. Kraus va E. Kulka maʼlumotlariga koʻra); bir milliom ([[Raul Hilberg]]); ikki million (Lyusi Davidovich va m. Gilbert); 1,1-1,5 million (F. Piper, [[Polsha]]); 1,4-1,5 million (G. Uellers, [[AQSh]] [[Yehuda Bauer]] [[Isroil]]).
Shuningdek qatl etilganlar aniq sonini aytib boʻlmaydi, sababi yahudiylar bilan birgalikda, koʻplab yahudiylar boʻlmagan odamlar qatl etilganlar. "Batamom qaror" qilingan mahfiylik meyorlari, statistik maʼlumotlar yetishmasligi (masalan, konsetratsion lagerdan qochgan yahudiylar soni, ularning bosib olgan hududlarda halok boʻlganlari, yoki yahudiy harbiy asirlar, irq maqomi boʻyicha oʻldirilganlar), hamda SSSRdagi koʻp yillik Yevropa yahudiylarini halokatini jim saqlash maʼlumotlarni aniqligiga qiyinlik tugʻdiradi.
[[1949]]-yili [[Dunyo yahudiy kongressi]] urushdan oldin va keying qilingan roʻyxatlarda yahudiylar sonini qiyoslash Halokatda 6 million kishi halok boʻlganini koʻrsatdi; bu son Nyunberg jarayonida eng bosh harbiy jinoyatchilar ustidan mahkamlangan<ref name="nurnberg"/>, [[Adolf Eichmann]] jarayoni, va Xalqaro majlislar qatnashuvchilari tomonidan bu Halokat tasdiqlangan ([[Parij]], [[1987]]), 4,2 milliondan (G, Reytlinger maʼlumoti boʻyicha) olti milliongacha (M. Maruss va boshqalar maʼlumot boʻyicha) qurbonlar soni hisoblangan edi.
Léon Poliakov urush vaqtidagi Germaniyaning maʼlumotlarini keltiradi, natsistlarning ilq siyosati demografik oqibati maʼlumotlari boʻyicha (taʼqib qilingan yahudiylarda tugʻilish pasayishi va bolalarning yoʻq qilinishi), u yahudiylarning yoʻq qilingan sonini 8 millionga baholaydi. Nemis olimi R. Rummel [[1992]]-yili demografik tadqiqlarini eʼlon qildi, u umumiy yahudiylarning sonini 4 mln. 204 ming kishidan 7 milliongacha baholadi, 5 mln 563 sonini ehrimol qilib. Ya. Robinzon hisoblashicha 5 mln. 821 ming yahudiylar halok boʻlgan.
[[Raul Hilberg]] bu sonni 5,1 million kishiga baholaydi ("Yevropa yahudiychiligini yoʻq qilish", [[1961]]). Bu hisoblar sobiq oʻlim lagerida qurbon boʻlganlar birinchi vaqtda ozod qilinganlar hisobga olinmagan, garchi ular u yerda qiynalgan va kasal boʻlgan boʻlsa ham<ref name="ЭЕЭ"> nomi ЭЕЭ|15341|Катастрофа. Нацистская политика уничтожения еврейского народа и этапы Катастрофы }}</ref>. [[Yehuda Bauer]] bu sonni 5,6-5,85 millioni keltiradi<ref>[http://www.chgs.umn.edu/museum/memorials/auschwitz/ Auschwitz Death Camp]</ref>.
====Holokostn davrga boʻlish====
=====Holokostning eng ahamiyatli hodisalari=====
* [[30-yanvar]] [[1933]]-yil — [[Adolf Gitler]] [[Uchinchi Reyx|Germaniya]] kansleri boʻlib tayinlandi.
* [[23-mart]] [[1933]]-yil — [[1933-yilgi Faoliyat qonuni|Faoliyat qonuni]] Germnaniyada natsional-sotsialistlar diktaturasini tasqidlaydilar
* [[15-sentabr]] [[1935]]-yil — Antiyahudiylar [[Nyunberg qonunlari]]ni qabul qilish.
* [[9-noyabr]] [[1938]]-yil — [[Billur kech]], ommabop antiyahudiylarni butun Germaniyada qirgʻin qilinishi.
* [[1-sentabr]] [[1939]]-yil — [[Ikkinchi jahon urushi]] boshlanishi, [[Polsha]]ga hujum qilinishi.
* [[20-may]] [[1940]]-yili — [[Osvensim (konsetratsion lager)| Osvensim]] qurulishini boshlash.
* [[22-iyun]] [[1941]]-yil — [[Germaniya]] [[SSSR]]ga hujum qilishi.
* [[20-yanvar]] [[1942]]-yil — [[Vanzey konferensiyasi]].
* Bahor 1942-yil — yahudiylarni ommabop Gʻarbiy va Oʻrta Yevropadan [[oʻlim lageri]]ga surgun qilinishi.
* [[19-aprel]] [[1943]]-yil — [[Varshava gettosi]]da qoʻzgʻolon.
* [[27-yanvar]] [[1945]]-yil — Sovet qoʻshinlari [[Osvensim (konsetratsion lager)ini ozod qilinishi.
* [[8-may]] [[1945]]-yil — Капитуляция Германии
* Oktabr 1945 — noyabr 1946 yillari — [[Nyunberg]]da harbiy jinoyatchilar ustidan sud qilinishi.
{{main|Holokost xronologiyasi}}
Yuqori lavozimdagi [[Schutzstaffel|SS]] [[Dieter Wisliceny]] koʻrsatishiga koʻra taʼqib qilish va yahudiylarni qigʻin qilish uchta basqichga boʻlingan: "1940-yildan oldin... — yahudiylar savolini Germaniyada hal qilish va bu bilan shugʻilanganlarni jeja asosida koʻchirtirish". Ikkinchi faza yahudiylarni hammasini konsetratsiya qilishdan boshlangan, yaʼni [[getto]] shaklida. Bu davr tahminan 1942-yilgacha davom etgan. Uchinchi davr "[[Batamom qaror|yahudiylar savolini toʻliq hal qilish]]" boʻlgan, yaʼni yahudiylar millatini rejalashtirib qirgʻin qilish, "batamom qaror" maʼnosida jisman yahudiylarni qigʻin qilishligini Vistsileni tasdiqlagan edi va u bu qarorni koʻrgan edi, [[Heinrich Himmler]] tomonidan qoʻl qoʻyilgan<ref>[http://nurnbergprozes.narod.ru/011/9.htm 9.htm Из стенограммы заседания Международного военного трибунала от 3 января 1946 г.]</ref>.
[[Qisqa yahudiy ensiklopediyasi]] Holokostni 4 bosqichga boʻladi:<ref name="ЭЕЭ" />
* Yanvar 1933 — avgust 1939 — Gitler Germaniya reyxkansleri boʻlishidan boshlanib va Polshaga hujum qilishdan oldin.
* Sentabr 1939 — iyun 1941 — Gʻarbiy Polshani reyx tarkibiga qoʻshish va "General-rubernatorlik"ni tuzilishi.
* Iyun 1941 — kuz 1943 — SSSRga hujum qilinishdan boshlanib va gettolarning uning hududida toʻliq yoʻq qilinishi, koʻp yahudiylarni Oʻrta va Sharqiy Yevropada qirgʻin qilinishi.
* Qish 1943 — may 1945 — yahudiylarni Gʻarbiy Yevropadan ommabop surgun qilinishi va urushning tugagunicha.
==== Yahudiylarni Germaniyada ahvoli 1933—1939 yillari====
{{main|Irqiy antisemetizm}}
{{main|Natsizmdan qochgan yahudiylar}}
1-aprel [[1933]-yildan boshlab taʻqib qilinishlar boshlandi va yahudiylarga baykot qoʻyildi, yani irqiy qonunlar qabul qilindi, ular yahudiylarni ishtan boshatishdan boshladi, kimki davlat yoki maʼlum kasbda ishlaganlarni. 15-sentabr [[1935]]-yil [[Nyunberg qonunlari]] tasdiqlagandan soʻng yahudiylarni huquqga tengligi Germaniyada nihoyasiga yetdi va yahudiylikni [[Irqiy antisemetizm|irq atamalarida belgilandi]].
Antiyahudiylik jazava Germaniyada tungi 9 va 10 noyabrda [[1938]]-yili ommabop qirgʻinlarga olib keldi, tarixga bu voqea "[[Billur tun]]" deb nom olgan (oynaning parchalari tufayli koʻchalar u bilan yoyilib tashlangan edi)
Bunaqa kamsitish siyosati yahudiylarga boʻlganidan tashqari, genotsid natsistlar hokimiyatga birdan kelganidan boshlangani yoʻq. Natsistlar mamlakatdan yahudiylarni siqib chiqarmoqchi edilar, ammo ular ketishga hech qayer yoʻq edi. Yevropa yahudiylari uchun, [[Chaim Weizmann]] mashhur soʻzlari boʻyicha (keyinchalik [[Isroil]]ning birinchi prezidenti), ''"dunyo ikkita lagerga boʻlingan: davlatlarga, yahudiylarni oʻzida koʻrgisi kelmagan, va davlatlarga, oʻzigi kiritgisi kelmagan"''<ref>Maqola|Muallif=[[:ru:Беркович, Евгений Михайлович]]|sarlahva=Жертва двух диктатур|link=http://www.e-slovo.ru/440/10pol1.htm|nashr=Еврейское слово|yil=2009|выпуск=22 (440)</ref>. [[1938]]-yili[[Evian konferensiyasi|Evianda boʻlib oʻtgan Xalqaro qochqinlar sovoliga oyid konferensiyada]] (Fransiya), AQSh prezidenti [[Franklin Ruzvelt]] tashabbusi bilan hal etilgan bu konferensiya muvaffaqiyatsiz oʻtgan. [[Dominika Respublikasi]]dan tashqari, 32 davlatdan bitasi ham oziga Germaniya va Avstriyadan qochqinchlarni qabul qilishga rozi boʻlmadi. Shuningdek [[Birlashgan Qirollik]] [[Birlashgan Qirollik Falastin mandati|Falastin]] hududiga migrantlarni kelishini cheklov qoʻygan edi.
[[1933]]—[[1939]] yillari Germaniyadan va Avstriyadan 330 ming yahudiylar qochgan edi. 110 000 yaqin yahudiylar Germaniya va Avstriyadan qoʻshni mamlakatlarga ketgan edi, ammo urush kezida ular taʼqib qilingan edi.
[[1939]]- yilning boshiq Gitler [[German Gering]]ʼga "4-yillik reja"ni topshirdi, unda yahudiylarni shu vaqt ichida koʻchirilishi kerak edi. Ikkinchi jahon urush boshlanishi nafaqat ularning sonini koʻpaytirdi (Gʻarbiy Polsha Germaniyaga qoʻshilgandan soʻng), hatto ularga legal emigratsiya qiyinlashdi.
[[1940]]—[[1941]] yilning boshida natsistlar yahudiylar savoli boʻyicha rejalar tuzadi: Kremlga yahudiylarni olishni taklif qilishadi, "[["Madagaskar" rejasi|Madagaskar]]" rejasini tashabbus qiladilar (hamm yahudiylarni [[Afrika]]ning qirgʻoqlariga janubiy shimoliga yuborilisnishi) va "Lyublin" rejasi (Gettolar Ikkinchi jahon urushi kezida)
== Manbalar ==
| |||