Buxoro shahrini arxeologik jihatdan faol õrganish ishlari 70-8070—80-yillarga tõģri keladi. Õzbekiston FA Arxeologiya institutitining maxsus arxeologik jamoasi (A. R. Muhammadjonov, I. Ahrorov, J. Mirzaahmedov, Sh. Odilov) va Õzbekiston Madaniyat vazirligining Meʼmoriy yodgorliklarni taʼmirlash va asrash in-ti otryadi (Ye. G. Nekrasova boshchiligida) tomonidan olib borilgan tadqiqotlar natijasida hozirgi Buxuro viloyati hududida miloddan avvalgi 4-3-ming yilliklardayoq ovchilik va baliqchilik bilan shuģullangan, toshdan turli qurol va buyumlar yasash mahoratlari yuksak darajaga yetgan neolit davriga mansub qabilalar yashagani aniqlandi. Milolddan avvalgi 2-ming yillikning 2-yarmida Zarafshon daryosi õzaniga yaqin yerlarga, ayniqsa uning qad. tarmoqlari (Vobkentdaryo, Mohondaryo, Gujayli va boshqalar) havzalariga chorvadordehqon qabilalar kelib joylashib, ular botqoq yerlarda dehqonchilik qilish bilan birga yaylovlarda chorvachilik bilan ham mashģul bõlganlar. Arxeologlar Qorakõl tumanidagi Zamonbobo degan joydan mazkur qabilalar manzilgohlaridan birining qoldiqlarini topib õrgandilar. Shu bois bu madaniyat fanda Zamonbobo madaniyati deb ataldi. Miloddan avvalgi 1-ming yillikda Buxoro vohasida astasekin sunʼiy suģorish tarmoqlari va mustahkamlangan qishloqlar vujudga kela boshlaydi. Zarafshon daryosining kad. tarmoģi — Shoxrud bõylaridagi dastlabki qishloqlarning, jumladan hozirgi Buxoro shahri õrnida bõlgan qishloqning barpo bõlishi aynan ana shu davrga tõģri keladi. 70-yillarda Buxoroning eski shahar qismida olib borilgan arxeologik qazishmalar natijasida Buxoroni arxeologik jihatdan õrganish tarixida birinchi marta materik qatlamga qadar yetib borishga va madaniy qatlamlanish chuqurligi 20 m dan ortiq ekanligini aniqlashga muvaffaq bõlindi. [[Mir Arab madrasasi]] yaqinidagi arxeologik qazishma choģida materik qatlam ustida tõq jigarrang torf qatlami (40-7040—70 sm) borligi, uning ichida esa yovvoyi va xonaki hayvonlar suyaklari qoldiqlari hamda sopol idish va buyumlar parchalari kõp ekanligi maʼlum bõldi. Torf qatlami Madrasa tomon tobora qalinlashib borib, bino ostiga kelganda qalinligi 7,5 m ga yetgan. Bu esa qadimda Buxoro hududidan Zarafshon daryosi tarmoqlaridan biri — ilk õrta asr manbalarida qayd etilgan „Rudi zar“ („Oltin irmoq“) ning õtganligini isbotlaydi. Arxeologik tadqiqotlar keyinchalik qurib qolgan mazkur tarmoqning har ikki qirģoģi bõylab bir qancha mustahkamlangan qishloqlarning vujudga kelgani va ular Buxoroning eng qadimgi shahar õzagini tashkil qilganini tasdiqladi. Shahar õzagi 3 qism — „Oltin irmoq“ning õng qirģoģida joylashgan ark, yaʼni qalʼa hamda uning õng va sõl qirģoqlaridagi qishloqlardan iborat bõlgan. Bu yerdan topilgan kõplab ashyoviy dalillar, xususan sopol idish va buyumlar Buxoro tarixining turli davrlari (milolddan avvalgi 1-ming yillikning 3choragidan 20-asr boshlariga qadar) ga oid bõlib, ulardan 2 tasi milolddan avvalgi 5-asrga taalluqli ekanligi aniqlandi. Bundan tashqari, Buxoro arkida olib borilgan arxeologik qazishmalar vaqtida yana kõplab yangi va nodir ashyoviy dalillar topildiki, ular shaharning qadimgi tarixini õrganishda muhim ahamiyatga egadir. Bu yerda 13-1513—15,5 m, shuningdek 16,5-185—18,5 m chuqurlikdan 2 ta paxsa devor qoldiģi topildi. Ular Buxoroning qadimiy mudofaa devori harobalari bõlib, biri (miloldiy 4-5 asrlar) ning balandligi 2,5–35—3 m, ikkinchisi (miloddan avvalgi 4-34—3 asrlar) niki 2-22—2,5 m.
==== Shahar yoshi aniqlashga doir tadqiqotlar ====
