Surxondaryo (daryo): Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k removed Category:Oʻzbekiston:Geografiya; added Category:Oʻzbekiston geografiyasi using HotCat |
k qisqartmalarni toʻliqlash (via JWB) |
||
Qator 2:
{{Maʼnolari|Surxondaryo (maʼnolari)}}
'''Surxondaryo''' — [[Surxondaryo viloyati]]dagi dare, [[Amudaryo]]ning oxirgi oʻng irmogʻi. [[Qorovultepa]] qishlogʻidan bir oz yuqoriroqda [[Toʻpolondaryo]] bilan [[Qoratogʻdaryo]]ning qoʻshilishidan hosil boʻladi. [[Boysuntogʻ|Boysun]] va [[Bobotogʻ]] tizmalari oraligʻidan
S. Boysun togʻlari bilan Bobotogʻ oraligʻida eni 30 km keladigan keng [[Surxon-sherobod vodiysi|SurxonSherobod vodiysi]] boʻylab oqadi. S. oʻzani hamma qismida tez yemiriluvchan yumshoq jinslardan tuzilgan. Shu sababdan S.ning oʻzani teztez oʻzgarib turadi. Quyi qismida daryo keng qayir boʻylab "daydib" oqadi, natijada eski oʻzan va ular orasidagi orollar yoʻqolib, yangilari paydo boʻladi. Qirgʻoqlari yemirilishi va oʻpirilib tushishi sababli koʻp joylarda tik jarlik shaklini olgan.
S qormuzlik suvlaridan toʻyinadi. May—iyunda sersuv,
S.ning oʻrtacha koʻp yillik suv sarfi uning boshlanish qismida (Qorovultepa qishlogʻi yonida) 76,7m³/sek., 2,42 mlrd. m³, quyi oqimida (Manguzar qishlogʻi yonida) esa 68,2 m³/sek, yoki yiliga 2 mlrd. m³. Qorovultepa bilan Manguzar qishloqlari oraligʻida (164 km) S. va irmoqlarining suvi koʻplab sugʻorishga olinadi. Shu ikki qishloq oraligʻida daryoga sizot suvlari (taxminan 20–25 m³/sek.) va partov suvlar kelib qoʻshiladi.
S.ning eng koʻp suv sarfi Qorovultepa yonida koʻpincha 250–350 m³/sek., Manguzar qishlogʻi yonida esa 350–450 m³/sek. oʻrtasida boʻladi. Lekin, ayrim yillari eng kup suv sarfi juda katta boʻlishi mumkin. Mac, 1931
S. juda loyqa daryolardan. Boshlanish qismida uning har 1 m³ suvida oʻrtacha hisobda 0,9 kg loyqa oqiziq boʻladi. Daryo oʻzani tez yemirilganidan suvning loykaligi daryoning etagi tomon keskin orta boradi va Manguzar qishlogʻi yonida 1 m³ suvdagi loyqa oqiziq 2,9 kg ga yetadi. Loyqa oqiziqlarning oʻrtacha yillik miqdori Qorovultepa qishlogʻi yonida yiliga qariyb 1980 ming t, Manguzar qishlogʻi yonida esa 6030 ming t ga teng . S. suvidan toʻlaroq foydalanish va yangi yerlarni oʻzlashtirish maqsadida S. vodiysida suv omborlari va kanallar qurilgan. S. havzasida ishlab turgan irrigatsiya tarmoklarining umumiy uz. 3164 km, kollektorzovurlar esa 1360 km. Shulardan eng yiriklari: [[Zang kanali|Zang]]
{{OʻzME}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->
|