Glottoxronologiya: Versiyalar orasidagi farq

'''Glottoxronologiya''' — Glottoxronologiya soʻzi asli yunoncha '''γλῶττα''' ''(glotta)'' «til» '''χρóνος''' ''(xronos)'' «davr» '''λόγος''' ''(logos)'' «ta’limot» soʻzlaridan yasalgan boʻlib, ''til davri ta’limoti'' demakdir. Bu qiyosiy-tarixiy tilshunoslikning farazlarga asoslangan uslubi hisoblanib, qardosh tillarning deyarli bir xil lugʻat tarkibining oʻzgarish tezligi asosida taxminiy boʻlingan vaqtini aniqlashdan iborat nazariyadir. Bu faraz amerikalik tilshunos [[Svodesh_Morris|Morris Svodesh]] tomonidan (1955 yilda) taklif etilgan. Bu uslubni olim kimyoda ma’lum boʻlgan [[Radiouglerod_tahlil|Radiouglerod tahlil]] uslubi orqali organik moddalarning yoshini aniqlash usulidan andaza olgan holda ishlab chiqqan. Tilshunoslikda bu uslub '''«leksik yarimboʻlinish»''' deb ataladi. Ushbu uslub umumiy bobo tildan tarqalgan ikki yoki undan ortiq tillarni har birida mavjud soʻzlarning almashinuv miqdorini hisoblash orqali davr vaqtini aniqlash imkonini beradi. Soʻngra ushbu tillarning paydo boʻlishining taxminiy vaqti hisoblab chiqiladi. Bizga ma’lumki, qardosh tillar vaqt oʻtishi mobaynida bir-birlaridan uzoqlasha boradilar. Agar ikkala tildagi farq darajasi ancha katta boʻlsa, ularning ancha oldin ajralganini anglash mumkin. Glottoxronologiya esa oʻsha umumiy tasavvurni muayyan shaklini koʻrsatishga harakat qiladi.<br>

Glottoxronologiya asosida tillarning lugʻat tarkibidagi nisbiy oʻzgarishlarning bir nechtasi e’tirof etilgan: <br>
'''1)''' ''geografik, tarixiy, ijtimoiy-madaniy vazifalariga bogʻliq boʻlmagan istalgan tilda uchratsa boʻladigan bir qancha soʻzlar;'' <br>
'''2)''' ''leksika doirasida shunchaki tasodifiy tarzda oʻzgarishga uchragan tushunchalarni anglatuvchi soʻzlar.'' Bu kabi taxminiy va ehtimoliy oʻzgarishlar barcha tillarda ozmi koʻpmi kuzatiladi. Bunday xususiyat orqali bir qancha xulosalarga kelish mumkin. Glottoxronologiya asoschisi '''M. Svodesh''' umuminsoniy tushunchalarni ifoda etuvchi shunday soʻzlar roʻyxatini ishlab chiqqan. Ming yil yoki undan oldin ma’lum boʻlgan soʻzlar Svodesh roʻyxati boʻyicha taxminan '''19%''' oʻzgarishga uchraydi. Oʻzgarishga uchragan deb hisoblanayotgan soʻz tilda umumiy tushunchani ifodalab keladi. Bunday soʻzlar hamisha ham tilda yoʻqolmaydi. Ular boshqa ma’noda yoki hatto oʻz ma’nosida saqlanishi mumkin, biroq boshqa soʻz bilan ba’zan ma’nodosh boʻlib qolishi mumkin.<br>