Nurjahon begim: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
kTahrir izohi yoʻq |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 55:
==Saltanat boshqaruvi==
So‘nggi vaqtlarda Jahongirshoh bot-bot kasal bo‘lib, davlat ishlariga qaramay qo‘yadi. Ana shunday paytlarda Nurjahon begim saltanat ishlarini boshqarib turadi. Nurjahon begimning saltanat ishlaridagi faoliyati va uning tutgan mavqei Jahongirshohning o‘g‘illariga, ayniqsa [[Shoh Jahon| shahzoda Xurram]] (Shahobiddin Shoh Jahon)ga yoqmasdi.
Jahongirshoh salomatligi yomonlasha boshlagach, [[1616|1616 yilda]] [[Shaxzoda Parvez|shahzoda Parvez]] (Jahongirshohning ikkinchi o‘g‘li)ni taxtga valiahd etib tayinlaydi. Jahongirshohning to‘rtinchi o‘g‘li [[Shaxzoda Shahriyor|shahzoda Shahriyor]] irodasiz va qatiyatsiz kishi edi. Nurjahon begim qo‘g‘irchoq sifat shahzoda Shahriyorni taxtga valiahd etish maqsadida o‘zining
Shahzoda Xurram o‘z otasi Jahongirshohdan ham, valiahd akasi shahzoda Parvezdan ham, ukasi shahzoda Shahriyor va uning homiysi malika Nurjahon begimdan ham xafa edi. Otasidan so‘ng taxtga o‘tirishga harakat qilarkan, bu yo‘lda asosiy g‘ov deb Nurjahon begimni bilardi. 1622 yilda Nurjahon begimning otasi vazir E’timod-ud Davlat vafot etgach, Nurjahon begim bnlan shahzoda Xurram orasida ayovsiz ziddiyat kuchaydi. Bu davrda kasalmand Jahongirshoh saltanat ishlariga qaramay qo‘ygan, binobarin, davlatni boshqarish asosan Nurjahon begim qo‘lida qolgan edi.▼
▲Shahzoda Xurram o‘z otasi Jahongirshohdan ham, valiahd akasi shahzoda Parvezdan ham, ukasi shahzoda Shahriyor va uning homiysi malika Nurjahon begimdan ham xafa edi. Otasidan so‘ng taxtga o‘tirishga harakat qilarkan, bu yo‘lda asosiy g‘ov deb Nurjahon begimni bilardi. 1622 yilda Nurjahon begimning otasi vazir E’timod-ud Davlat vafot etgach, Nurjahon begim
Shahzoda Xurram o‘z kelajagi haqida taraddudlanib, 1622 yilda otasi Jahongirshoh tomonidan o‘z qaramog‘iga topshirilgan nogiron (ko‘r qilingan) akasi — shahzoda Xusravni pinhona bo‘g‘ib o‘ldirtiradi, otasi Jahongirshohga esa «sanchiq azobidan vafot etdi», deb xabar yuboradi. Shu zaylda saroy ichida guruhbozlik avj olib, kundan-kun saltanatdan putur keta boshlaydi. Ana shuiday qulay vaziyatni ko‘pdan beri kutib turgan Eron hukmdori Shoh Abbos to‘satdan Qandahorni qamal qiladi va qirq kunlik qamaldan so‘ng shaharni qo‘lga kiritadi. Jahongirshoh shaharni qaytarib olish maqsadida shahzoda Xurram boshchiligida katta qo‘shin to‘plab, Qandahorga yubormoqchi bo‘ladi. Lekin shahzoda Xurram saroydagi notinch vaziyatda taxtdan uzoqlashishii istamay, Qandahorga borishdan voz kechadi va tez kunda otasi Jahongirshohga qarshi qo‘zg‘olon ko‘taradi. Qo‘zg‘olon bostiriladi. Ammo saroydagi guruhbozlik, maxfiy fitnalar mamlakatning ichki va tashqi mavqeiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.▼
▲Shahzoda Xurram o‘z kelajagi haqida taraddudlanib, [[1622|1622 yilda]] otasi Jahongirshoh tomonidan o‘z qaramog‘iga topshirilgan nogiron (ko‘r qilingan) akasi — [[Shaxzoda Xusrav|shahzoda Xusravni]] pinhona bo‘g‘ib o‘ldirtiradi, otasi Jahongirshohga esa «sanchiq azobidan vafot etdi», deb xabar yuboradi. Shu zaylda saroy ichida guruhbozlik avj olib, kundan-kun saltanatdan putur keta boshlaydi. Ana shuiday qulay vaziyatni ko‘pdan beri kutib turgan Eron hukmdori [[Shoh Abbos]] to‘satdan [[Qandahor|Qandahorni]] qamal qiladi va qirq kunlik qamaldan so‘ng shaharni qo‘lga kiritadi. Jahongirshoh shaharni qaytarib olish maqsadida shahzoda Xurram boshchiligida katta qo‘shin to‘plab, Qandahorga yubormoqchi bo‘ladi. Lekin shahzoda Xurram saroydagi notinch vaziyatda taxtdan uzoqlashishii istamay, Qandahorga borishdan voz kechadi va tez kunda otasi Jahongirshohga qarshi qo‘zg‘olon ko‘taradi. Qo‘zg‘olon bostiriladi. Ammo saroydagi guruhbozlik, maxfiy fitnalar mamlakatning ichki va tashqi mavqeiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Saltanatni vaqtincha Nurjahon begim boshqarardi. U o‘z niyatlarini amalga oshirish maqsadida Jahongirshohga sodiq lashkarboshi Mahobatxonni saroydan chetlatib, Bengaliyaga jo‘natadi va mol-mulkini ro‘yxatga oldiradi. Bundan norozi bo‘lgan Mahobatxon saltanatga qarshi bosh ko‘taradi. Shu voqeadan sal vaqt o‘tgach, Jahongirshoh Nurjahon begim bilan birga poytaxtdan Qobulga qarab safarga chiqadi. Mahobatxov rajputli qo‘shini bilan yo‘lga chiqib, Shoh qofilasini (karvon) o‘rab oladi. Mahobatxonning barcha shartlari Jahongirshoh tarafidan nochor qabul qilinadi. Nurjahon begim Mahobatxonga qarshilik ko‘rsatmoqchi bo‘ladi, lekin kuchlar teng emasligiga ko‘zi yetgach, makr-xiyla yo‘lini qidiradi. Shoh karvoni Mahobatxon nazorati ostida Qobulga qarab yo‘l oladi. Qobulga kirilgach, Nurjahon begim Jahongirshohni Mahobatxon soqchilari qo‘lidan qutqarib oladi va Kobul qo‘shinini Mahobatxonga qarshi qo‘yadi. Endi Mahobatxon uchun kochishdan boshqa chora qolmaydi. U Qobuldan qochib Dekanga boradi va shahzoda Xurramga qo‘shiladi.▼
▲Saltanatni vaqtincha Nurjahon begim boshqarardi. U o‘z niyatlarini amalga oshirish maqsadida Jahongirshohga sodiq lashkarboshi [[Mahobatxon|Mahobatxonni]] saroydan chetlatib, Bengaliyaga jo‘natadi va mol-mulkini ro‘yxatga oldiradi. Bundan norozi bo‘lgan Mahobatxon saltanatga qarshi bosh ko‘taradi. Shu voqeadan sal vaqt o‘tgach, Jahongirshoh Nurjahon begim bilan birga poytaxtdan Qobulga qarab safarga chiqadi.
Ammo bu vaqtda shahzoda Xurramning ahvoli og‘irlashib, Eronga qochib o‘tish fikrida yurardi. Biroq, 1626 yil oktyabr oyida akasi valiahd shahzoda Parvezning to‘satdan vafot etishi uning so‘ngan umidlarini yana jonlantirib yuboradi. 1627 yili Jahongirshoh Kashmir bo‘ylab sayohatga chiqadi. Sayohatdan qaytayotib, xastalanib yo‘lda vafot etadi va Lohurda dafn etiladi. Bu xabarni eshitgan shahzoda Xurram taxtni egallash uchun Dekandan Agraga yo‘l oladi.▼
▲Ammo bu vaqtda shahzoda Xurramning ahvoli og‘irlashib, Eronga qochib o‘tish fikrida yurardi. Biroq, [[1626|1626 yil]] oktyabr oyida akasi valiahd shahzoda Parvezning to‘satdan vafot etishi uning so‘ngan umidlarini yana jonlantirib yuboradi. [[1627|1627 yili]] Jahongirshoh [[Kashmir]] bo‘ylab sayohatga chiqadi. Sayohatdan qaytayotib, xastalanib yo‘lda vafot etadi va [[Lohur|Lohurda]] dafn etiladi. Bu xabarni eshitgan shahzoda Xurram taxtni egallash uchun Dekandan Agraga yo‘l oladi.
Shahzoda Xurram Agraga yetib kelgunga qadar uning qaynotasi Osafxon muvaqqat ravishda marhum shahzoda Husravning o‘g‘li Dovar Baxshni taxtga o‘tqazadi. Shahzoda Shahriyorni ushlatib, ko‘ziga mil torttirib, ko‘r qiladi. Kuyovi shahzoda Xurramning Agraga yaqinlashgani xabarini eshitgan Osafxon taxt sohibi qo‘g‘irchoq Dovar Baxshni turli-tuman vasvasalar bilan qo‘rqitib, taxtdan voz kechishi va o‘zini panaga olishini maslahat beradi. Dovar Baxsh taxtni tashlab qochadi va Eron shohi huzuriga panoh istab boradi.
Shahzoda Xurram [[1628|1628 yil]] fevral oyida [[Agra|Agraga]] kirib, aytarlik qarshiliksiz taxtga o‘tiradi. U saltanatni o‘z tasarrufiga kiritgach, o‘zini «Shoh Jahon» nomi bilan atashnn buyuradi. Niyatlariga yeta olmagan malika Nurjahon begim [[1645|1645 yilda]] vafot etadi va qabri Lohurning Shoh Dara qabristoniga qo‘yiladi. «Tazkirat ul-havotin|Tazkirat ul-havotin»da]] yozilishicha, Nurjahon begimning qabr toshiga o‘zi bitgan quyidagi bayt yozilgan ekan:
na charog‘i,na guli,
na sadoyi bulbuli.
▲Bar mazori mo g‘aribon na charog‘i,
▲na guli, na par parvona yobi, na sadoyi bulbuli.
''Mazmuni:'' Biz g‘ariblarning mozorimizda, na chiroq, na gul, na bulbul sadosiyu, na biror parvonani topmaysan.
| |||