Fatalizm

Fatalizm — (lot. fatalis — taqdirga oid) — hamma voqealarning azaldan belgilab qoʻyilganligi toʻgʻrisidagi taʼlimot; mavx.um taqdirga (antik stoitsizm), "peshonaga yozilgan" tak,diri azalga (islom va boshqadinlar) va shahrik. ga ishonish. F. narsa va hodisalarning rivojlanishi, shu jumladan, insonning hayoti va oldindan belgilanganligi va binobarin, yangi imkoniyatlarning paydo boʻlishini inkor etadi. Falsafa tarixida F.ni iroda erkinligi qanday hal qilinganligiga qarab 3 asosiy turga ajratish mumkin: mifologik F. — irodani aqldan tashqarida, "qorongʻi taqdir" deb qaraydi; teologik F. — takdir xudo qudratiga bogʻliq, inson tugʻilishidan oldin uning kim boʻlishi, nimalar qilishi peshonasiga yozib qoʻyilgan deyiladi. Bu nazariya kalomnint eng muhim aqidalaridan hisoblanadi, u kalvinizm va yansenizmda oʻzining izchil ifodasini topgan; ratsionalistik F. (mexanistik determinizm bilan qoʻshiluvchi) — tasodifni va inson irodasi azaliy takdirning zarur sharti deb qaraydi.

Uning namoyandalari (pifagorchilar, Demokrit, Nitsshe va boshqalar) doiraviy aylanishning muayyan davrasida voqealar mutlaq takrorlanishini taʼkidlaydi.