Mir Mohsun Navvob
Mir Mohsun Navvob ((ozarbayjoncha: Mir Möhsün Nəvvab), 1833–1918 Shusha, hozirgi Ozarbayjon) eski anʼanaviy fan, sanʼat va adabiyot maktabining soʻnggi vakili sifatida Ozarbayjon madaniyati tarixida muhim oʻrin tutadi[1]. Navvob o‘z davrining serqirra insoni hisoblanadi. U shoir, rassom, musiqa tarixchisi, astronom, duradgor, kimyogar va matematik sifatida tanilgan.
| Mir Möhsün Nəvvab | |
|---|---|
 Mir Mohsun Navvob tasviri | |
| Tavalludi |
1833-yil |
| Vafoti |
1918-yil Shusha, Transkavkaz Demokratik Federativ Respublikasi |
| Ijod qilgan tillari | Ozarbayjon tili |
| Fuqaroligi | Rossiya Imperiyasi va Ozarbayjon Demokratik Respublikasi |
| Janr | Lirik shoir, xattot, rassom |
Navvob 1833-yilda Shushada tug‘ilib, umrini shu shaharda o‘tkazgan[2]. Uning hayoti va ijodi Ozarbayjon madaniyati va umumiy turmush tarzidagi eski va yangi, anʼanaviy va zamonaviy tendensiyalarning burilish nuqtasida boʻlgan tarixiy davrni aks ettiradi. Navvob sanʼatda anʼanaparvar boʻlib qolgan boʻlsa-da, u Qorabogʻning ijtimoiy hayotidagi ilgʻor shaxslardan biri hisoblanib, Qorabogʻda savodxonlik, madaniyat va sanʼatning yuksalishi uchun mehnat qilgan.
Navvob Shushada mashhur xattot boʻlgan. Qorabog‘ shoirlarining sheʼrlarini nashr ettirib, mahalliy aholi orasida tarqatgan. Navvob Ozarbayjonda “Majolis-i Faramushon ” (“Unutilganlar jamiyati”) nomli ikkinchi adabiy jamiyatni va birinchi musiqa jamiyati “Majolis-i Xonande” (“Qoʻshiqchilar jamiyati”)ni tuzgan.
Navvob fan va sanʼatning turli sohalariga bagʻishlangan 20 dan ortiq kitoblar yozgan. U 82 xil maqom (Ozarbayjonda mashhur boʻlgan asl improvizatsiya klassik xalq musiqasi) va oʻsha davrda Qorabogʻda ijro etilgan qoʻshiqlarni oʻzida jamlagan “Vuzuh al-argam” (“Raqamlar izohi”) nomli asar muallifi hamdir[3]. Shuningdek, u bu maqom turlarining kelib chiqishi va ularni ijro etish qoidalari haqida ham ma’lumot bergan. Navvob “Tezkirey-i-Navvob” kitobining muallifi bo‘lib, mazkur kitobda o‘sha davrdagi yuzlab Qorabog‘ shoir va yozuvchilari haqida ma’lumot berilgan.
Shuningdek, Mir Mohsun Navvob 1905–1907-yillardagi arman-tatar qirgʻinlari haqidagi guvohlarning koʻrsatmalari asosida “Tavarix-i razm u shurish-i taʼifa-yi aramana bā musalmānān-i Qafqaz ” nomli (“Armaniston musulmonlariga qarshi janglar va gʻalayonlar xronikasi”) asarni yozgan. Bu kitob taxminan 1906-yilda yozib tugatilgan. U har ikki tomon uchun muammoning asosiy manbai arman millatchilari ekanini taʼkidlagan, shunga qaramay, asosan Sotsial-demokrat Hunchak partiyasini aydor deb hisoblagan[4].
Navvob isteʼdodli rassom ham edi. U oʻz qoʻlyozmalarini rang-barang suratlar va portretlar bilan bezagan. Shuningdek, binolarning ichki qismini turli bezaklar bilan ziynatlagan. 1992-yilgi Shusha jangi oldidan bu devor bezaklarining bir qismi, u yashagan uy, u dars bergan maktab va Shushadagi Yuxari Govhar ogʻa masjidining minoralari saqlanib qolingan. Navvob 1918-yilda Shusha qalʼasida vafot etgan.
Yana qarang tahrir
Manbalar tahrir
- ↑ „MİR MÖHSÜN NƏVVAB VƏ ONUN ELMİ İRSİ“ (Azerbaijani). xezer.libmks.az. 2014-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 29-iyun.
- ↑ „Qarabağ ədəbiyyatı: xronoqraf > XIX əsr > Mir Möhsün Nəvvab“ (Azerbaijani). azerbaycanli.org. 2018-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 29-iyun.
- ↑ Miklashevskaya, Nadejda „4“,. Soviet Encyclopedia, 1954 — 102–108 bet.
- ↑ Rahimi Bahmany, Leila, „1905–1906-cı illərdə erməni-müsəlman davası“, Christian-Muslim Relations 1500 - 1900 (inglizcha), Brill, qaraldi: 2023-12-30