Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik
„Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik“ (inglizcha: The Politics of Muslim Cultural Reform) — 1998-yil tarixchi olim Adeeb Khalidning Kaliforniya universiteti nashriyoti — „University of California Press“ tomonidan nashr etilgan asari. Asar musulmon xalqlarni qiyosiy tadqiq etgan holda olib borilgan keng tadqiqot turkumining bir parchasidir[1].
 | |
| Muallif(lar) | Adeeb Khalid |
|---|---|
| Mamlakat |
 AQSh |
| Til | inglizcha |
| Qismlar | Comparative Studies on Muslim Societies |
| Janr(lar)i | Tarix |
| Nashr etilgan sanasi | 1998 |
| Nashriyot | University of California Press |
| Oʻzbek tilida nashr etilgan sanasi | 2024-yilda nashr etilishi kutilyapti |
| Sahifalar soni | 400 |
| ISBN | 978-0520213555 |
| Veb-sayt | Kitob veb sahifasi |
Mavzusi
tahrirXIX asrning oxirlari va XX asrning boshlarida inqilobiy yangilanish harakati Islom dunyosining turli hududlariga yoyildi. Odatda bu harakatga Yevropa va Rus mustamlakachiligining taʼsiri borligi aytiladi. Asar Adeeb Khalidning 1860—1920-yillar mobaynida, yaʼni Chor Rossiyasi mustamlakasi davrida Markaziy Osiyo va Turkiston oʻlkasi hamda uning markazi sanalgan Toshkent hududida Jadidchilik harakati rivoji toʻgʻrisida avval foydalanilmagan adabiy manbalar asosida hamda Oʻzbekiston, Rossiya, Britaniya va Fransiya arxiv materiallariga tayangan holda tayyorlangani bilan ahamiyatli[2][3].
Asar tarix sohasida mutaxassis boʻlmagan oʻquvchilar uchun XIX va XX asr boshlarida Oʻrta Osiyoning madaniy va ijtimoiy tarixi bilan tanishtirish xususiyatlariga ega. Mutaxassislar uchun esa bu tadqiqot Oʻrta Osiyoda millatparvarlik gʻoyasining ildizi va rivojlanishi haqidagi tasavvurini kengaytirishga imkon beradi. Xususan, asarda jadidchilikning musulmon dunyosidagi ilmiy bahslarning yanada keng quloch yoyilishiga turtki boʻlgani, Oʻrta Osiyodagi madaniy-intellektual rivojlanishni Usmoniylar imperiyasi, Eron, shuningdek, arab dunyosi va Janubiy Osiyodagi vaziyatga oʻxshash jarayonlarni boshidan oʻtkazgani taʼkidlangan[4][5].
Muallif Yevropa mustamlakachiligining musulmon dunyosidagi jadidchilik harakatiga oʻtkazgan taʼsirini tadqiq qilgan. U Oʻrta Osiyoni Rossiya imperiyasining chekka hududi, Musulmon dunyosining esa markazi sifatida koʻrsatgan. Shuningdek, muallif Turkiston dunyoning bir parchasi ekanligini taʼkidlab, bu hududning ahamiyati yuqori ekaniga urgʻu bergan.
Rossiya imperiyasining turli mustamlakalarida yashovchi musulmon xalqlari orasida, xususan, Qrim va Volga tatarlari orasida bir-biriga oʻxshab ketuvchi harakat vujudga kelgan. Adeeb Khalidning tadqiqoti Oʻrta Osiyo jadidchiligining oʻzgacha jihatlarini ochib berish bilan birga, boshqa harakatlar bilan qay tarzda aloqa oʻrnatganini ham tadqiq qilgan[6].
Tuzilishi
tahrirAsar yozuvchining shaxsiy fikrlari, tadqiqotning maqsadi va oʻquvchini tadqiqot vositalari bilan tanishtirib beruvchi kirish soʻzi bilan boshlanadi. Muallif Oʻrta Osiyodagi avloddan avlodga oʻtib kelayotgan islomiy taʼlim haqida qisqacha maʼlumot berib, Rossiyaning Oʻrta Osiyoni bosib olishi mahalliy aholining ijtimoiy va anʼanaviy hayot tarziga qanday taʼsir oʻtkazgani borasida qarashlarini ifoda etadi.
Asar jadidlarning harakati bilan bogʻliq bildirilgan fikr va kelingan xulosalarga oid soʻngsoʻz bilan tugaydi[2][3][5].
Fikrlar
tahrirBu tadqiqot Rossiya imperiyasiga qoʻshib olingan Turkiston aholisining hayot tarzi qay tarzda oʻzgargani bilan bogʻliq fikr mulohazalarning oʻrtaga tashlagan tadqiqotlardan biridir[7].
— Muriel Atkin, George Washington universiteti
Agar bu kitobni tanqid qilish kerak boʻlsa, markaziy osiyolik reformachilar barcha yoʻnalishlar-u jabhalar choʻqqisiga aynan islom davrida chiqqan degan qarashga qarshi boʻlgan boʻlardi[2].
— Shirin Akiner, London universiteti
Boshqa olimlar ham jadidchilik harakatini tadqiq qilgan, ammo hech kim bu tadqiqotga Adeeb Khalid kabi ilmiy va ijtimoiy tarix nuqtai nazardan keng yondashmagan.
Oʻzbek tiliga tarjimasi
tahrirAsar tarjimasi „Yoshlar uchun ming kitob“ loyihasi doirasida amalga oshirilishi rejalashtirildi. Kitobning mualliflik huquqlari sotib olinar ekan, asar muallifi Adeeb Khalid unda foydalanilgan iqtiboslarning oʻzbek va rus tilidagi asl matnlari bilan birga taqdim etishini maʼlum qilgan.
Nashrlari
tahrir- Qattiq muqovali: 1998 (Ilk nashri), University of California Press, 400 sahifa. ISBN 978-0520213555.
- Muqovasiz: 1999, University of California Press, 400 sahifa. ISBN 978-0520213562.
Manbalar
tahrir- ↑ „The Politics of Muslim Cultural Reform by Adeeb Khalid - Paperback - University of California Press“. University of California Press. Qaraldi: 2021-yil 13-fevral.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Akiner 2001.
- ↑ 3,0 3,1 Yapp 1999.
- ↑ Herzig 2001.
- ↑ 5,0 5,1 Foltz 2000.
- ↑ Smith-Peter 2003.
- ↑ Atkin 2001.
Adabiyotlar
tahrir- Abraham, A.J. (2002). "Review of The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia". Journal of Third World Studies 19 (1): 225–226. http://www.jstor.org/stable/45194026. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]
- Akiner, Shirin (2001). "Review of The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia". The American Historical Review 106 (2): 552. doi:10.2307/2651645. http://www.jstor.org/stable/2651645. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]
- Atkin, Muriel (2001). "Review of The Politics of Muslim Cultural Reform. Jadidism in Central Asia". International Journal of Middle East Studies 33 (2): 313–315. doi:10.1017/S0020743801322067. http://www.jstor.org/stable/259577. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]
- Becker, Seymour (2000). "Review of The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia". Slavic Review 59 (1): 210–211. doi:10.2307/2696933. http://www.jstor.org/stable/2696933. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]
- Bergne, Paul (2000). "Review of The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia". Journal of Islamic Studies 11 (1): 101–104. doi:10.1093/jis/11.1.101. http://www.jstor.org/stable/26198478. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]
- Breyfogle, Nicholas B. (2000). "Review of The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia". The Russian Review 59 (1): 138–140. http://www.jstor.org/stable/2679647. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]
- Crews, Robert (2000). "Review of The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia". Middle East Studies Association Bulletin 34 (2): 218–219. doi:10.1017/S0026318400040566. http://www.jstor.org/stable/23064143. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]
- Edgar, Adrienne (2000). "Review of Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia". Journal of the Royal Asiatic Society 10 (3): 405–408. doi:10.1017/S1356186300013146. http://www.jstor.org/stable/25188054. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]
- Foltz, Richard (2000). "Review of The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia". Journal of Asian History 34 (1): 77–78. http://www.jstor.org/stable/41933167. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]
- Gammer, Moshe (2002). "Review of The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia". Middle Eastern Studies 38 (4): 197–200. http://www.jstor.org/stable/4284265. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]
- Herzig, Edmund (2001). "Review of The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia". Social History 26 (2): 255–256. http://www.jstor.org/stable/4286786. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]
- Norris, H. T. (2000). "Review of The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London 63 (3): 441–443. doi:10.1017/S0041977X00008648. http://www.jstor.org/stable/1559512. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]
- Smith-Peter, Susan (2003). "Review of The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia". Russian History 30 (3): 350–351. http://www.jstor.org/stable/24660815. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]
- Yapp, M. E. (1999). "Review of The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia". The Slavonic and East European Review 77 (4): 770–771. http://www.jstor.org/stable/4212987. Qaraldi: 2021-02-12.Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda jadidchilik]]