Nosix va mansux

Nosix va mansux (arab. o‘chiruvchi va o‘chirilgan; nosix mansuxni yo‘qotgani yoki hukmini o‘zgartirgani) - istilohda - avvalgi hukmini keyingisi bilan bekor qiluvchi hadis nosix va bekor bo‘lgani mansux deyiladi. Hadislarning nosix va mansuxini aniqlash nihoyatda mashaqqatli muhim fandir. Bu quyidagi qoidalarga asosan bilinadi:

1. Rasululloh (s.a.v.)ning avval aytgan hadislarini keyingisi bilan almashtirganlarini ochiq bayon qilishlari orqali. Masalan, Burayda (r.a.) hadisida Rasululloh (s.a.v.) «Men sizlarni qabrlarni ziyorat qilishdan qaytargan edim, endi ularni ziyorat qilaveringlar, chunki, qabrlar oxiratni eslatadi», deganlar.

2. Sahobiyning so‘zi orqali. Sahobiy, Rasululloh (s.a.v.)ning falon ishlari, falon ishlaridan keyin sodir bo‘lgan, deydi. Masalan, Jobir (r.a.)ning Rasululloh (s.a.v.)ning so‘nggi ikki buyruqlaridan biri - o‘t tekkan narsadan tahorat qilinmaslikka buyurishlari bo‘ldi, degan hadisi. Ya’ni olovda pishgan narsadan yeb, tahorat qilib bo‘lmasligini aytganlar.

3. Tarixni aniqlash, ya’ni hadislarning aytilgan vaqtini: qaysi biri avval, qaysi biri keyin ekanligini bilish orqali. Masalan, Imom Abu Dovud rivoyat qilgan hadisda Rasululloh (s.a.v.): Qon oldirish va qon quyish ro‘zani ketkazadi, deganlar. Boshqa Imom Buxoriy rivoyat qilgan hadisda Rasululloh (s.a.v.)ning ehromda va ro‘zadorlik holatda qon oldirganliklarini Abdulloh ibn Abbos aytgan. Birinchi hadis Makka fathida aytilgan. Ikkinchisi esa vidolashuv haji vaqtida aytilgan.

4.Ijmoning ko‘rsatishi bilan. Masalan, Imom Dorimiy rivoyat qilgan hadisda: «Kim mast qilguvchi ichimlik ichsa uni darralanglar, agar to‘rtinchi marta ichsa o‘ldiringlar» degan. Imom Navaviy bu hadisni ijmo nasx qilganini aytgan. Ammo ijmo nasx ham, mansux ham qilmaydi, balki nosixni ko’rsatadi. Nosix va mansux bo‘yicha Ahmad ibn Hanbalning «an-Nosix va-l-mansux» asari mavjud.

Adabiyotlar

• Najmiddinov J., Karimov J., Turdiyeva D.. Dinshunoslik. Qomusiy lugʻat. Imom Buxoriy xalqaro markazi nashriyoti, 2017 — 480 bet. ISBN 978-9943-5105-3-1.