Ogdo Aksyonova
Ogdo Aksyonova – (haqiqiy ismi Evdokia Ogduo Aksyonova; 1936-yil 8-fevral, Boganida, 1995-yil 14-fevral, Dudinka) – sovet shoiri va Dolgan yozma adabiyotining asoschisi.
| Ogdo Aksyonova | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
1936-yil 8-fevral |
| Vafoti | 1995-yil 14-yanvar |
| Fuqaroligi | Dudinka, Rossiya |
| Taʼlimi | Melburn universiteti |
| Kasbi | Shoira |
Hayoti
tahrir1930-yillarning birinchi yarmida bu koʻchmanchi dolgan xalq oʻzining anʼanaviy jamiyatini sovetlashtirishga qarshi bosh koʻtargan va qatagʻonga uchragan. Ogdo Aksenova aynan shu qarama-qarshilik davridan keyin bugʻular yetishtiruvchi oilada tugʻilgan. U dastlab Norilsk maktab-internatida rus tilini oʻrgandi va rus adabiyotiga qiziqishi ortdi. Ogdo Aksyonova maktabda oʻqib yurgan paytlaridayoq sheʼr yozishni boshlagan[1]. „Pavel Chuprin“ hikoyasi uchun Ogdo 1956-yilda „Sovet Taymiri“ gazetasida mukofot olgan.
Popigai shahrida Ogdo madaniyat xodimi sohasida faoliyat yuritgan. 1967-yilda Ogdo „Shon-sharaf belgisi“ ordeni bilan taqdirlangan. Ogdo Aksyonova Valeriy Kravets „Polar haqiqat“ va mashhur „Worker“ jurnalida asarlarini nashr etgan .
1969-yilda Norilskdagi „Zapolyarnaya pravda“ gazetasida Valeriy Kravets tarjimasi bilan Aksyonovaning birinchi sheʼrlari nashr etilgan. Aksyonova sherlari „Polar Truth“da nashr etilgandan soʻng, Aksyonova darhol mashhur „Rabotnitsa“ jurnaliga sheʼrlarini nashr etishni taklif qilgan.
Keyinchalik Aksyonovaga sheʼr va ertaklarini „Doʻlgan“da nashr etish gʻoyasi keladi. Yakut noshirlari Dolgan tilining oʻziga xos xususiyatlarini hisobga olib, uning sherlari uchun kerakli shriftlarni tanlashga vaʼda berishgan. „Baraksan“ nomli kitob 1973-yilda nashr etilgan[2].
Aksyonova ikkinchi kitobini butunlay qoʻshiq materialiga asoslamoqchi boʻlgan va u kitobini „Dolganlarning qoʻshiqlari“ deb nomlagan. Krasnoyarsklik bastakor Leonid Maslennikov birinchi boʻlib Dolganlarning barcha ohanglarini notalarga qoʻygan.
1977-yilda Aksyonova Moskva oliy adabiy kurslariga oʻqishga kirgan.
Aksyonova Valentin Berestovaning taklifiga binoan, Moskva yozuvchisi Leonid Yaxnin bilan uchrashgan. Yaxnin Aksyonovaning bolalar uchun sheʼrlari va ertaklarini tarjima qilgan. Valentin Berestov gʻayrioddiy gʻayrat bilan ushbu duet materiallarini poytaxtning „Malysh“ nashriyotiga yuborgan. Natijada, bolalar uchun „Cloudberry“ kitobi nashr etgan.
Oliy adabiy kurslarda Aksyonova Dolgan yozuvi muammolariga jiddiy etibor bergan. 1978-yil mart oyida oʻzining birinchi tarjimoni Valeriy Kravetsga yozgan maktubida u boshqa xalqlar tajribasini hisobga olishni takidlagan. „Endi men alifbomiz ustida jiddiy ishlayapman“, deb yozgan edi Aksyonova[3].
Aksyonova 1978-yil oxiriga kelib oʻz alifbosining birinchi loyihasini tayyorlagan. Uning versiyasi asosan Novosibirsk filologlari tomonidan maqulangan.
1979-yilda Dolgan alifbosi tasdiqlangan. Bir yil oʻtgach, hukumat Dudinka maktablaridan birida Aksyonovaning qoʻlyozma astaridan foydalangan holda birinchi sinf oʻquvchilari uchun eksperimental mashgʻulotlarni tashkil etishga ruxsat bergan. 1983-yilda Krasnoyarsk matbaachilari Aksenovning Taymir tumanidagi oltita maktabda foydalanilgan rotaprint boʻyicha darsligining toʻrtinchi versiyasini nashr etganlar. 1990-yilda „Prosveshchenie“ nashriyoti Aksyonovaning „Dolgan“ asarining yettinchi versiyasini chop etgan.
1980-yillar davomida Aksyonova boshlangʻich maktablar uchun toʻrt ming soʻzdan iborat Dolgan tilining lug'atini tuzishda va yigirma ming soʻzni oʻz ichiga olgan akademik lugʻat uchun Tomsk olimlarining materiallarini tekshirishda ishtirok etgan.
Ogʻdo Aksyonova tuman radiosining milliy boʻlimida katta muharrir boʻlib ham ishlagan.
Umrining oxirida Aksyonova Dolganlarning anʼanaviy sheʼriyatiga qaytishga qaror qilgan.
Ogdo Aksyonova 1995-yil 14-yanvarga oʻtar kechasi vafot etgan[4].
Manbalar
tahrir- ↑ „ru:Аксёнова Огдо (Евдокия) Егоровна“ (Russian). Krasnoyarsk Krai Children's Library. 2012-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 8-oktyabr.
- ↑ „Вопреки линии партии“ (ru). Литературная Россия (2015-yil 22-fevral). Qaraldi: 2024-yil 4-iyul.
- ↑ „85-летие Огдо Аксеновой“ (ru-RU). Таймырский телеграф. Qaraldi: 2024-yil 4-iyul.
- ↑ „КГБУК ТДНТ“ (Russian). www.tdnt.org. Qaraldi: 2024-yil 4-iyul.