Mileva Olivera Lazarević (Serb kirillchasida : Деспина Оливера Лазаревић  ; 1372—1444-yillar), Despina Xatun nomi bilan ham tanilgan, serb malikasi va Usmonli sultonining turmush oʻrtogʻi edi. U serbiyalik Lazar va malika Milikaning kenja qizi edi. U Usmonli sultoni Boyazid I ning rafiqasi boʻlib, u 1389-yilda Kosovo jangidan soʻng Lazarevich va Usmonli sulolalari oʻrtasida tinchlik garovi sifatida turmushga chiqdi.

Mileva Olivera Lazarević
Hatun
Tugʻilishi 1372
Kruševac, Moravia Serbiyasi
Vafoti 1445
Serbiya
Turmush oʻrtogʻi Boyazid I
Otasi Lazar Hrebeljanović
Onasi Milica Nemanjić

Anqara jangidan (1402) keyin Olivera va Boyazidning Temur qoʻliga asir tushishi haqidagi hikoya xalq orasida, koʻpincha spektakl va operalarda tasvirlangan. Eng mashhuri Kristofer Marloning Tamburleyn (1587—1588) asari boʻlib, u asarda „Zabina“ deb nomlangan.

Hayoti tahrir

 
Tsar Lazar va uning oilasi (taxminan 1860) Pavle Čortanovich tomonidan. Olivera Despina chapdan birinchi bo'lib ko'rsatilgan.

Olivera taxminan 1372-yilda tugʻilgan, shahzoda Lazar va Serbiya malikasi Milikaning kenja qizi.[1] Uning onasi Buyuk shahzoda (Veliki Župan) Stefan Nemanyaning avlodi, Nemanjich sulolasining asoschisi va bir paytlar Serbiya imperatori Dushanning surgun qilingan toʻrtinchi amakivachchasi edi[2] Oliveraning toʻrtta opasi bor edi - Mara (serb despoti Djurađ Brankovichning onasi), Dragana, Teodora va Jelena (Zetaning soʻnggi hukmdori Balsha III ning onasi) va ikkita ukasi - serb despoti Stefan Lazarevich va Vuk[1][2].

 
Boyazid va Temur (taxminan 1700 yil).Andrea Selesti tomonidan chizilgan
 
Temur tomonidan qamoqqa olingan Sulton Boyazid va Olivera Despina, M. Turxon Tanning “Timurlenk” asaridan (1960) rasm.

1389-yildagi Kosovo jangidan keyin Olivera Sulton Boyazid I ning haramiga yuboriladi va u yerda 12 yil qoladi. U kanizaklaridan tashqari uning toʻrtta xotinidan biri boʻldi va turmushga chiqqaniga qaramay, u hech qachon Islomni qabul qilmagan[2]. U sultonga katta taʼsir koʻrsatdi, bu uning xalqi, mamlakati va oilasining notinch vaqtlarda omon qolishiga yordam berdi. 

1402-yil 20-iyulda Anqara jangida Olivera va Boyazid Temur tomonidan asirga olinadi[2][3]. Olivera 1403-yilda beva qoldi. Ragusanlik yilnomachi Mavro Orbini "Slavyanlar qirolligi"da (1601) yozganida, u Boyazidning vafotidan ikki kun oʻtib asirlikda vafot etgan deb yozadi, bu notoʻgʻri boʻlib chiqdi[2]. Serb askari va memuarchisi Konstantin Mixaylovich Temur Boyazidning oʻlimidan taʼsirlanib askarlarni, jumladan xotinini ham qoʻyib yuborganini taʼkidladi[2].

Ozodlikka chiqqanidan keyin u umrining qolgan qismini Belgraddagi akasi Stefan saroyida va Gerceg Novi shahridagi singlisi Yelena saroyida oʻtkazdi. U yerda u sanʼat va adabiyot homiysi boʻldi. Olivera 1444-yildan keyin vafot etdi.

Badiiy adabiyotda tahrir

Olivera va Boyazidning asirlikdagi voqealari xalq orasida koʻpincha spektakl va operalar orqali hikoya qilinadi.Eng muhimi, ingliz dramaturgi va Yelizaveta davri shoiri Kristofer Marloning Tamburleyn (1587—1588) asaridir.[3][2] Asarda u “Zabina” deb atalgan. Hikoyaga koʻra, Temur (Temur) Boyazidni (Bajazet) temir qafasda saqlagan, Zabina esa qul boʻlishga majbur boʻlgan[3][2]. Oxir-oqibat, ikkalasi ham oʻz joniga qasd qilishdi.[3][2] Oliverani oʻz ichiga olgan xuddi shu hikoya Jak Pradonning “ Tamerlan, ou la mort de Bajazet ” (1676), “ Bajazeth und Tamerlan ” (1690) va “Timur tatar” (1811) romanlarida ishlatilgan.

Manbalar tahrir

  1. 1,0 1,1 Veselinović & Ljušić 2001.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Keskin 2017.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 Senlen Guvenc 2007.