Olmon-Usmonli ittifoq shartnomasi

Olmon-Usmonli ittifoq shartnomasi — maxfiy ravishda tuzilgan ittifoq shartnomasi. Birinchi jahon urushi davrida Usmonli maʼmuriyatiga Germaniyaning taʼsiri kuchaygan paytda tuzilgan va Usmonli imperiyasini rasmiy ravishda Germaniya tomonida urushga qatnashgan. Shartnoma 1914-yil 2-avgustda Istanbulda imzolangan. Shartnomani Usmonlilar tomonidan Sait Halim Posho, Germaniya tomonidan esa Germaniya elchisi Baron fon Vangenxaym imzoladi. Said Halim Poshoning Yenikoʻydagi saroyi bu shartnomaga mezbonlik qildi. Shu kuni umummilliy safarbarlik va harbiy holat eʼlon qilindi.

Bitimning ahamiyati

Shartnomaga koʻra, Usmonlilar va Germaniya Avstriya va Serbiya oʻrtasidagi urushda betaraf qoladilar. Agar Rossiya Germaniyaga qarshi hujum qilsa, Usmonlilar imperiyasi ham urushga kirishadi, agar Usmonlilar imperiyasiga hujum boʻlsa, Germaniya Usmonlilar imperiyasiga yordam beradi. 1914-yil 2-avgustda Usmonli imperiyasi va Germaniya oʻrtasida yashirin shartnoma imzolanib, ittifoqni rasmiylashtirdilar, shu tariqa ikki davlat Birinchi jahon urushida ittifoqchi boʻldi.

Sulton Reshit va Kayzer Vilgelm II

Shartnoma moddalari

1. Bitim ishtirokchilari Avstriya-Vengriya va Serbiya oʻrtasidagi hozirgi ziddiyatda betaraf qolish majburiyatini oladilar.

2. Agar Rossiya faol harbiy qadamlar bilan aralashib, Avstriya-Vengriya orqali Germaniyaga qarshi chiqsa, Usmonli imperiyasi ham Rossiyaga qarshilik qiladi.

3. Germaniya urush holatida harbiy missiyasini Usmonli davlatiga qoldiradi. Usmonlilar Harbiy Vaziri bilan [Germaniya] Harbiy missiya boshligʻi oʻrtasida zudlik bilan kuchga kirgan avvalgi kelishuvlarga koʻra, Usmonli davlati ushbu harbiy missiyaning Usmonli qoʻshinining umumiy qoʻmondonligida samarali ta’sirga ega boʻlishini kafolatlaydi.

4. Tahdid tugʻilganda va zarurat tugʻilganda Germaniya Usmonlilar imperiyasi yerlarini qurolli kuchlar bilan himoya qilishni oʻz zimmasiga oladi.

5. Ushbu kelishuv ikki davlatni hozirgi ziddiyatdan kelib chiqishi mumkin bo'lgan xalqaro nizolardan himoya qilish uchun tuzilgan; U tayinlangan vakolatli vakillar tomonidan imzolangan paytdan boshlab kuchga kiradi va 1918-yil 31-dekabrgacha mavjud bo'lgan barcha qarorlar bilan majburiydir.

6. Agar shartnomani imzolagan tomonlardan biri shartnomaning amal qilish muddati tugashiga olti oy qolganda bekor qilinishi haqida xabar bermasa, shartnoma yana besh yilga uzaytiriladi.

Kelishuv boʻyicha muzokaralar 7-iyulda boshlangan va maqolalardagi ifodalardan ham tushunilishi mumkinki, maqolalar Rossiyaning 31-iyulda umumiy safarbarlik eʼlon qilishi va Germaniyaning 1-avgustda Rossiyaga urush eʼlon qilishidan oldin tuzilgan. Garchi avvaldan tuzilib, 2-avgustda(urush boshlangach) bandlarga oʻzgartirishlarsiz imzolangan.

Adabiyotlar

• Beckett, F.W. „Turkey’s Momentous Moment“ History Today (June 2013) 63#6 pp 47-53 pn October 1914.
• Erickson, Edward J. Gallipoli & the Middle East 1914-1918: From the Dardanelles to Mesopotamia (Amber Books Ltd, 2014).
• Johnson, Rob. The Great War and the Middle East (Oxford UP, 2016).
• Miller, Geoffrey. „Turkey Enters the War and British Actions“. December 1999.
• Silberstein, Gerard E. „The Central Powers and the Second Turkish Alliance, 1915.“ Slavic Review 24.1 (1965): 77-89. in JSTOR
• Strachan, Hew. The First World War: Volume I: To Arms. Vol. 1. Oxford University Press, 2003) pp 644-93.
• Ulrichsen, Kristian Coates. The First World War in the Middle East (Hurst, 2014).