Operatsiya (psixologiya)

Operatsiya (inglizcha oreration) — vazifa bilan bogʻliq boʻlgan inson faoliyatining tarkibiy qismi (maqsadga erishish uchun ob’ektiv-sub’ekt shartlar).

A. N. Leontiev operatsiyani harakatni amalga oshirish usuli deb hisoblagan. Harakat bilan bogʻliq boʻlgan maqsad turli sharoitlarda amalga oshirilishi mumkin: boshqacha aytganda, bir harakat turli operatsiyalar orqali amalga oshirilishi mumkin. Xuddi shu operatsiyani turli harakatlarga kiritish mumkin.

Harakat oʻz yoʻnalishini oʻzgartirib, yangi maqsadga erishishni taʼminlaydigan boshqa harakatni amalga oshirish shartiga aylanadi. Aksariyat operatsiyalar natijasi va ijtimoiy jihatdan ishlab chiqilgan harakat usullarini oʻzlashtirish natijasi boʻlib, koʻpincha harakat vositalarida qayd etiladi (masalan, hisoblash operatsiyalari schyotlarda qayd etiladi). Ongli operatsiya dastlab ongli maqsadli harakat sifatida shakllanadi (bu harakat ham, aqliy operatsiyalar uchun ham amal qiladi), lekin har bir operatsiya ongli emas. Bundan tashqari, koʻpincha operatsiya - bu harakatni amalga oshirishning ongsiz usuli.

Operatsiyalar nisbatan mustaqil harakatlar boʻlib, ularning mazmuni u joylashgan sharoitga mos keladi. Faoliyat va harakatdan farqli oʻlaroq, operatsiyalar ob'ektiv vaziyat sharoitlari bilan izohlanadi, ular operatsiya mazmunini belgilaydigan turli xil ijtimoiy rivojlangan xatti-harakatlar modellarini oʻz ichiga oladi.

Operatsiyaning barqaror yoʻnalishli xususiyati operatsion sozlash bilan belgilanadi.Operatsiyalar ikki xil boʻlib, ular:

1) moslashish, taqlid qilish orqali; ular ongsiz va hatto maxsus harakatlar bilan ham ongga chaqirib boʻlmaydi;

2) ularni avtomatlashtirish orqali harakatlardan; ular ong chegarasida va ongli boʻlishi mumkin.

Har qanday murakkab harakat muayyan harakatlar va ularga boʻysunadigan muayyan operatsiyalardan iborat. Harakatlar va operatsiyalar qatlamlarining chegarasi yuviladi: yuqoriga qarab harakatlanish - muayyan harakatlarni operatsiyalarga aylantirish - faoliyat birliklarining koʻpayishi; pastga harakat - operatsiyalardan harakatlarga - faoliyatning parchalanishi.

Operatsiyaning kelib chiqishiga qarab quyidagilar mavjud:

moslashuvchan va ongli.

J. Piaget bolada harakat, tezlik, son, vaqt va makon tushunchalarini shakllantirishdagi operatsiyalarning genezisini tasvirlab berdi.

J. Piagetning fikrigaga koʻra, operatsiyalar ichkilashtirilgan, qaytariluvchi va izchil harakat tuzilmalariga muvofiqlashtirilgan boʻlib, fikrlashning psixologik mexanizmlari sifatida ishlaydi. Operator tuzilmalarining rivojlanishi oʻz-oʻzini tartibga solish qonunining taʼsiriga bogʻliq. Tuzilmalarning oʻzi yaxlitlik qonuniga boʻysunadi.