Parjanya

Parjanya (sanskr. पर्जन्य, IAST: parjanya, „yomgʻir buluti“ maʼnosida) — Veda mifologiyasida momaqaldiroq va yomgʻir xudosi.

„Rig Veda“da unga 3 ta madhiya bagʻishlangan (RV V, 83; VII, 101; VII, 102), uning ismi esa 30 martaga yaqin tilga olingan. Parjanya timsolining chuqur arxaizmi uning zaif timsoli, shuningdek, baʼzan bulutning oʻzidan farqlanmasligi bilan koʻrsatiladi. Hind-Yevropa nuqtai nazaridan, Parjanyaning tasviri va nomi slavyan Perun, Boltiqboʻyi Perkunasi, Xett Pirvasi bilan bogʻliq.

Parjanyaning yomgʻir va momaqaldiroq bilan bogʻliqligi uning tez-tez momaqaldiroq va chaqmoq chaqishi bilan birga paydo boʻlishi, hoʻkizdek baland ovozda boʻkirishi, yomgʻir oqimlarida hukmronlik qilishi, olamlarni sugʻorishi, aravasi suvga toʻlaligidan dalolat beradi. Momaqaldiroq bilan u Rakshasalar va yovuzlarni yengadi, daraxtlarni sindiradi va hamma Parjanyaning bu qurolidan qoʻrqadi. Undan tez-tez himoya qilishni (PB V.83.5), mustahkamlashni, saxiylikni soʻrashadi. Shuningdek, Parjanya shamol xudosi Vata bilan chambarchas bogʻliq boʻlib, ularning nomlari koʻpincha Rigvedik madhiyalarida ham, Atharva-vedada ham juftlik sifatida tilga olinadi. Baʼzan bu xudo bilan birga Marutlar ham chaqiriladi. Bu tomondan, atmosfera xudosi sifatida Parjanya Indraga juda yaqin va keyingi adabiyotlarda uning nomi baʼzan Indraga biriktirilgan. „Rig Veda“da Parjanyaning Brixaspati (RV X.98.1) va Agni (RV VI.52.16) bilan aloqasi haqida ham eslatib oʻtilgan.

Parjanyaning „atmosfera“ vazifasining eng muhim natijasi uning unumdorlik bilan mustahkam bogʻliqligidir. Unda tiriklar va oʻliklarning hayotiy ruhi mavjud, u oʻz urugʻlari bilan yerni jonlantiradi (yomgʻir timsoli), u urugʻini nafaqat oʻsimliklarga, balki sigirlarga, chopqir otlarga, ayollarga ham joylashtiradi (RV VII.102.2). Parjanya koʻpincha buqa yoki buyvolga qiyoslanadi, bu esa samarali kuchni anglatadi. Uning oʻzi oʻz tanasini yaratadi, barcha mavjudotlar unga suyanadi. Yer Parjanyaning xotini, u esa Somaning otasi. Katta akasi Pushan.

Vedalardan keyingi davrda Parjanya asta-sekin oʻz ahamiyatini yoʻqotadi va bulutlar va yomgʻirga buyruq beruvchi xudo sifatida 12 Aditya dan biriga aylanadi. „Vishnu-Purana“da u Kartika oyining himoyachisi hisoblanadi.