Perxta

Perxta (Perexta, Berxta, Berta, nemischa: Frau Perchta, Pechtrababajagen  — „Yalmogʻiz kampir Pextra“, chex. Perechta, Morav. Sperechta, slovencha: Pehtra baba) — afsonaviy mavjudot va uni Rojdestvo va Maslenitsa davrlarida tasvirlaydigan maskarad kostyumli qahramon. Janubiy nemislar, avstriyaliklar, shveysariyaliklar, shuningdek, slavyanlar, asosan chexlar va slovenlarga maʼlum.

Anʼanalari

Perxta taqiqlarga rioya qilish bilan bogʻliq, ayniqsa roʻza tutishda yigiruvda.

Bu qahramon, uning ismi kabi, nemis anʼanalariga tegishli deb hisoblanadi. Perxta (Berta) qishki quyosh turishini oʻzida mujassam etgan qahramonning nomi (Qadimgi Chexiya Gebauer lugʻatida Berchta, Perchta Bertha ismining variantlari sifatida berilgan, qadimgi nemischadan Perahtd, Berchte, uning oʻz maʼnosi „yorqin, yorugʻ, goʻzal, ulugʻvor“). Dastlab, u Holdaga oʻxshash ezgu maʼbuda hisoblangan (nemischa: Holda ). Keyinchalik ularning funksiyalari boʻlindi va Perxta yovuz tabiat va qoʻrqinchli funksiyani „oldi“.

Perxta oq kiyimdagi ayol ruhi hisoblangan. Uning kuni Oʻn ikkinchi tun (ingl. yoki Chilla oqshomi. Qadimgi taʼriflarda uning katta „gʻozlarnikiga oʻxshash“ oyogʻi boʻlgan. Oʻsha kuni kechqurun ular boʻtqa yoki chuchvara va baliq pishirganlar.

Bavariya va Avstriya folklorida, Svyatki vaqtida (ayniqsa, Oʻn ikkinchi kechada) Perxta uyma-uy kezib yuradi va oʻtgan yili bolalar tirishqoq va mehnatsevar boʻlgani yoki yoʻqligini bilishni xohlaydi, degan ishonch saqlanib qolgan. Agar ular shunday boʻlgan boʻlsa, ertalab ular poyabzal yoki chelakda kumush tanga topishlari mumkin edi. Agar ular dangasa boʻlgan boʻlsa, u ularning qorinlarini ochib, somon va toshlar bilan toʻldirishi mumkin edi. Ayniqsa, qizlar butun zigʻir yoki junni yigirishgan boʻlsa, unga yoqardi.

Gollandiyada maʼbuda yeyish uchun biror narsa izlab yovuz ruhlar bilan oʻralgan Yolga (keyingi variant, Rojdestvodga) uchishi haqida afsona saqlanib qolgan. U esa oʻziga ovqat topish uchun qilichi bilan odamlarning qornini kesib tashlaydi. Ammo agar bu vaqtda yogʻli ovqat isteʼmol qilsa, Perxtaning qilichi uning qurbonlaridan sirgʻalib tushib ketadi.

Italiyada Perxtaning muqobili Befana boʻlib, u 6-yanvar arafasida Italiyaning barcha bolalarnikiga agar ular oʻzlarini yil davomida yaxshi tutgan boʻlsa, paypoqlariga konfetlar, yomon tutgan boʻlsalar, koʻmir qoʻyish uchun tashrif buyuradi.

Yana qarang

• Befana
• Yalmogʻiz kampir
• Rojdestvo axlati
• Pre-Christian Alpine traditions
• Knecht Ruprecht
• Krampus
• Kiyinish

Adabiyotlar

• Перхта / Валенцова М. М. // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 2009. — Т. 4: П (Переправа через воду) — С (Сито). — С. 18-20. — ISBN 5-7133-0703-4, 978-5-7133-1312-8.
• Берхта // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Frazer, Sir James George. The Golden Bough. A Study in Magic and Religion. IX. Part 6. „The Scapegoat“. — London: MacMillian & Co (Facsimili Elibron Classics, 2005), 1920. — ISBN 1-4021-8348-8.

Havolalar

• Хольда (dic.academic.ru)
• Перхта и другие зимние богини (belissena.livejournal.com)
• Herbert Vivian The Perchten Dancers of Salzburg Austria Tyrol Pinzgau (Wayback Machine saytida 27-aprel 2018-yil sanasida arxivlangan)
• Georg Graber Von Stephanstag bis Dreikönig in Kärnten