Qadimgi okeanlar

Qidirbaeva Jaqsibike (munozara) 19:02, 29-Aprel 2023 (UTC)}}Pangea kontinetini oʻrab turuvchi super okean Panthalassa.

Qadimgi okeanlar — paleozoy erasidan oldin Yerda paydo boʻlgan, maydoni va chuqurligi boʻyicha eng katta suv ombori, sayyoramiz mega-relefining eng katta salbiy elementi, okean suvlari bilan toʻlgan ulkan chuqurlik hisoplanadi. Qadimgi okeanlarning kelib chiqishi va yoshi, shuningdek, hozirgilarning kelib chiqishi va yoshi deyarli bir xil, ammo ular birinchi navbatda er qobigʻining qalinligi, tuzilishi va tarkibida farqlanadi. Birinchi tartibli litosferaning asosiy tuzilish elementlari materiklar va okeanlardir. Materiklar va okeanlarni litosferaning va butun tektonosferaning asosiy tarkibiy birliklari sifatida hisobga olgan holda, ularning geologik va geofizik tushunchasi sof geografik tushunchadan farq qilishini yodda tutish kerak. Xuddi shu belgilariga koʻra — yer qobigʻi va butun litosferaning tuzilishi va tarkibi, shuningdek, tektonik rejim — bu birinchi tartibli birliklar boʻlib, ikkinchi darajali birliklar — harakatlanuvchi kamar va barqaror hududlarga boʻlinadi. Okeanlarda birinchisi oʻrta okean tizmalari, ikkinchisi tubsiz tekisliklar bilan ifodalanadi. Chuqur dengizda burgʻulash va chiziqli magnit anomaliyalarni xaritalash tufayli zamonaviy okean havzalarining yoshini belgilangan deb hisoblash mumkin.

Litosfera plitalari tektonikasining nazariyasi

Litosfera plitalari tektonikasining nazariyasi okeanlarning kelib chiqishini tushuntirib beradi. Faqat tarqatishini quyidagi maʼlumotlarga mos kelishi bilan tushuntirish mumkin:

1. 2-qavat bazaltlari va oʻrta okeanlar oʻqlaridan qitʼalar tomon ustki choʻkindilar yoshining muntazam ravishda oshishi;
2. choʻkindi qatlamining qalinligi va stratigrafik diapazoni bir xil yoʻnalishda tarqalish oʻqi boʻyicha nol qiymatdan koʻtarilishi;
3. yer qobigʻining yoshi ortib borishi bilan okean chuqurligining oshishi va choʻkindi qoplamining kesimida sayozroq, pelagik boʻlsa ham, chuqurroq choʻkindilarga oʻtish choʻkindi qatlamining tagida gidrotermlar tomonidan yoyilgan oʻqlarda yotqizilgan metall choʻkindilarning mavjudligi;
4. litosferaning oʻrta tizmasidan materikgacha qalinligi va zichligi oshishi;
5. xuddi shu yoʻnalishda magnit anomaliyalar intensivligining pasayishi;
6. bir xil yoʻnalishda issiqlik oqimining kattaligining pasayishi.

Adabiyotlar

• Н. В. Короновский, В. Е. Хаин, Н. А. Ясаманов. Историческая геология: учебник для студ. высш. учеб. заведений — 2-е изд., перераб. и доп. — М.: Издательский центр «Академия», 2006.