Qishloq institutlari

Qishloq institutlari (turkcha : Köy Enstitüleri) Turkiyada oʻsha paytda taʼlim vaziri boʻlgan Hasan Ali Yujel boshchiligidagi loyihaga muvofiq tashkil etilgan qishloq maktablari guruhi edi. Loyiha 1940-yil 17-aprelda oʻqituvchilar tayyorlash maqsadida boshlangan . Ular urushdan keyingi Turkiya davlatida qishloqlarni rivojlantirish loyihalarining tamal toshlari edi. Oʻsha paytda turk qishloqlarida taʼlim muassasalari koʻp boʻlmagan, institutlar qishloq aholisini oʻqitishga yordam bergan. Qishloq institutlari har bir qishloq o‘qituvchilarining ehtiyojlarini qondirish uchun tashkil etilgan. Ular qisqa umr koʻrishlariga qaramay, mamlakatda boshlangʻich maktablar sonini koʻpaytirdilar. Ularni bosh vazir İsmet İnoʻnu va boshlangʻich taʼlim bosh direktori Ismoil Hakki Tonguch qoʻllab-quvvatladi .

Asosiy va umumiy maʼlumot

Talabalar qishloqlardagi eng muvaffaqiyatli o‘quvchilar orasidan tanlab olinib, taʼlim olgandan so‘ng yana shu qishloqlarda o‘qituvchi bo‘lib ishlashgan, chunki o‘qituvchilar tayyorlash maktablarida tahsil olgan talabalar uchun u yerga borib oʻqituvchi sifatida ishlash majburiy boʻlgan. Holbuki, Turkiya Respublikasining ilk davrlarida savodxonlik darajasi 5 foizgacha past boʻlgan va jami aholining 80% qishloqlarda yashagan. Halil Fikret Kanad ismli pedagog uzoq vaqt ushbu loyiha ustida ishlagan va qishloqlarda koʻngilli oʻqituvchilarni tayyorlash gʻoyasini qoʻllab-quvvatlagan. 

1940 yildan boshlab dehqonchilikka yaroqli dalalarda qishloq institutlari tashkil etila boshlandi. Turkiyaning 21 ta turli mintaqalarida tashkil etilgan bu maktablarda oʻqituvchilar qishloq aholisiga ham oʻqish va yozishni hamda zamonaviy qishloq xoʻjaligi usullarini oʻrgatardi. Faqat kitoblarga asoslangan taʼlim oʻrniga, ular odamlarni kerakli joyda mashq qilish orqali oʻrgatishdi. Shu maqsadda barcha maktablarning oʻz dalalari, fermalari, ustaxonalari va hayvonlari bor edi. Maktablar yopilgunga qadar koʻplab dalalar qishloq xoʻjaligi uchun foydali boʻlib, bu sohalarda mahsulot ishlab chiqarish koʻpaydi. Bu maktablarda taʼlim olayotganlar tomonidan ko‘plab omborxonalar, yangi yo‘llar, binolar qurildi. Ular yopilgan 1954 yilga qadar 1308 nafar ayol va 15943 nafar erkak, yaʼni jami 17251 kishi oʻqituvchilik kasbini egallagan. 

Kurslar

Maktablar ekin maydonlari yaqinida qurilgan, chunki bu institutlarning maqsadlaridan biri odamlarga qishloq xoʻjaligining yangi usullarini oʻrgatishdir. Qishloq institutlaridagi taʼlim amaliy (qishloq xoʻjaligi, qurilish, hunarmandchilik va hokazo) va klassik (matematika, tabiiy fan, adabiyot, tarix va boshqalar) darslarni oʻz ichiga olgan. Bu institutlarni tamomlagan o‘qituvchi nafaqat boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi, balki asalarichilik, baliqchilik, duradgorlik kabi ko‘plab sohalar bo‘yicha amaliy bilimlarga ham ega boʻlardi. Hatto bu maktablarning binolari ham qishloq ahli ko‘magida u yerga yuborilgan o‘qituvchilar tomonidan qurilgan. Ularning kun tartibiga ertalabgi gimnastika, kitobxonlik soatlari va dehqonchilik kiradi. Har bir talaba har yili 25ta kitob o‘qib, cholg‘u asbobini chalishni o‘rganishi kerak. Shuningdek, ularda haftalik yigʻilishlar oʻtkazildi, unda talabalar oʻqituvchilar va maktab maʼmuriyatini erkin tanqid qilishlari mumkin edi. Bu institutlar amalda oʻrganishning yaxshi va nodir namunalariga aylandi va shu jihatdan ular koʻplab tadqiqotlar obektiga aylandi. 

Nihoya

Ularning xizmati oxirida yigirmata qishloq instituti va boshqalar uchun oʻqituvchilar tayyorlaydigan bitta Yuqori qishloq instituti mavjud edi. Ular 25000 ga yaqin bitiruvchilarni chiqardi. 

Ularning katta foydalariga qaramay, jamiyatning koʻp qismlari bu maktablarga qarshi edi. Konservatorlar maktab-internatda qoʻshma taʼlimga qarshi chiqdilar. Qishloqdagi ota-onalarni qizlarini u yerda oʻqishga koʻndirish juda qiyin edi. Oʻsha paytda kuchli boʻlgan antikommunistik va antisotsialistik harakatlar maktablarga hujum qilib, ularning jamiyatdagi obroʻsini pasaytirdi. Maktab kutubxonalarida soʻl kitoblar ham bor edi va talabalar turli siyosiy fikrlarni oʻqishlari kerak edi. Qishloqlarni boshqaradigan koʻplab oqsoqollarni oliy maʼlumotli oʻqituvchilarning qaytib kelishi bezovta qildi. Ular nafaqat boshlangʻich maktablarni tashkil etishdi, balki qishloq aholisiga ham ilm, ham qishloq xoʻjaligini oʻrgatishdi. 

1945 yilda Qishloq institutlari CHPning konservativ qanoti va yangi tashkil etilgan DP tomonidan shiddatli hujumlarga duchor boʻla boshladi . Qishloq institutlari buzgʻunchi, itoatsiz, anʼanaga qarshi avlodni tarbiyalashda va marksistik aqidaparastlik oʻchogʻi boʻlishda ayblandi. Bu hujumlar, asosan, parlament ichidagi va tashqarisidagi yirik yer egalari va ularning matbuotdagi soʻzlovchilari tomonidan uyushtirildi .

Jamiyat, muxolif partiya va boʻlajak saylovlarning kuchli bosimi tufayli hukumat baribir saylovlarda yutqazgan boʻlsa ham ularni yopishga majbur boʻldi. Qishloq institutlari Demokratik partiya hukumati (1950 yilda saylangan) tomonidan dunyoviylikka qarshi guruhlarga imtiyoz sifatida muntazam oʻqituvchilar tayyorlash maktablariga aylantirildi .

Yana qarang

• Halkevleri

Manbalar

• Can Dündar. Köy Enstitüleri (tr). İmge, 2000. ISBN 9789755331669

Qoʻshimcha oʻqish uchun

• A Vexliard, K Aytac (1964). "The Village Institutes in Turkey". Comparative Education Review 8 (1): 41. doi:10.1086/445031. https://archive.org/details/sim_comparative-education-review_1964-06_8_1/page/41. 
• Frank A. Stone (1974). "Rural Revitalization and the Village Institutes in Turkey: Sponsors and Critics". Comparative Education Review 18 (3): 419–429. doi:10.1086/445797. https://archive.org/details/sim_comparative-education-review_1974-10_18_3/page/419. 
• Omer Yılmaz (1977). "Schools for Developing Countries: The Turkish Village Institutes". Educational Planning 3 (4): 72–80. 
• M. Asim Karaomerlioglu (1998). "The Village Institutes Experience in Turkey". British Journal of Middle Eastern Studies 25 (1): 47–73. doi:10.1080/13530199808705654. 

Havolalar

• Pol Stirlingning Turk qishlogʻi kitobining toʻliq matni (Wayback Machine saytida 2017-05-01 sanasida arxivlangan) 275-278-betlarga qarang