Qizil va oq gullar urushi

Qizil va oq atir gullar urushi (1455—1485) — Angliya taxti uchun plantagenetlar sulolasining 2 yoʻnalishi: Lankasterlar (Genrix VI) va yorklar (Eduard IV, Richard III) oʻrtasidagi fuqarolar urushi hisoblanadi. "Qizil va oq atirgullar urushi" deya nomlanishiga asosiy sabab tomonlardan biri, ya'ni Lankasterlarning ramzi qizil, ikkinchisiniki, ya'ni Yorklarniki esa oq rangda boʻlganligidir. Lankasterlarni iqtisodiy qoloq Shimoliy va Uels baronlari, yorklarni iqtisodiy taraqqiy qilgan Janubiy Sharqning yirik zodagonlari, dvoryanlar hamda shaharlik boylar qoʻllab quvvatlashgan.

Urushda ikkala sulola asosiy vakillari oʻlimidan keyin taxtni tyudorlar sulolasi egallagan. Genrix VII Tyudor qirol boʻlib tyudorlar sulolasiga asos solgan. U yorklar vorisi Eduard IV ning qiziga uylanib, gerbida qizil va oq gullarni birlashtirgan.

Urushning sabablari.

Urushning sabablari Angliyadagi og'ir iqtisodiy vaziyat (yirik patrimonial iqtisodiyot inqirozi va uning rentabelligining pasayishi), yuz yillik urushda Angliyaning mag'lub bo'lishi (1453) bo'lib, bu feodallarni Fransiya erlarini talon-toroj qilish imkoniyatidan mahrum qildi; 1451 yilda Jek Ked isyonini bostirish (qarang Cad Jek qo'zg'oloni) va u bilan birga feodal anarxiyaga qarshi boʻlgan kuchlar. Lankaster asosan qoloq shimolning baronlariga, Uels va Irlandiyaga, Yorkilarga - Angliyaning iqtisodiy jihatdan ancha rivojlangan janubi-sharqidagi feodallarga tayanar edi. Savdo va hunarmandchilikning erkin rivojlanishi, feodal anarxiyani yo'q qilish va mustahkam hokimiyatni o'rnatishga qiziqqan o'rta zodagonlar, savdogarlar va boy shaharliklar Yorkni qo'llab-quvvatladilar.

Lancaster qiroli Genri VI zaif (1422-61) davrida mamlakatni bir necha yirik feodallardan iborat klik boshqargan, bu esa aholining qolgan qismida norozilik uyg'otdi. Ushbu norozilikdan foydalanib, York gersogi Richard Richard o'zining vassallarini atrofiga to'plab, ular bilan Londonga yo'l oldi. 1455 yil 22 mayda Sent-Albans jangida u Skarlet Roza izdoshlarini mag'lub etdi. Tez orada hokimiyatdan chetlashtirildi, u yana isyon ko'tarib, ingliz taxtiga boʻlgan da'volarini e'lon qildi. O'zining izdoshlari armiyasi bilan u Blor Xit (1459 yil 23 sentyabr) va Shimoliy Xempton (1460 yil 10 iyul) da dushman ustidan g'alaba qozondi; ikkinchisi paytida u shohni qo'lga oldi, shundan so'ng u yuqori palatani o'zini davlat himoyachisi va taxt vorisi sifatida tan olishga majbur qildi. Ammo Genrix VI ning rafiqasi qirolicha Margaret va uning izdoshlari Ueykfildda kutilmaganda unga hujum qilishdi (1460 yil 30-dekabr). Richard butunlay mag'lub bo'ldi va jangda yiqildi. Dushmanlar uning boshini yulib, qog'oz tojda York devoriga qo'yishdi. Uning o'g'li Edvard Uorvik grafining ko'magi bilan Mortimers Xoch (1461 yil 2 fevral) va Totton (1461 yil 29 mart) da Lankasterlar sulolasining tarafdorlarini mag'lub etdi. Genri VI taxtdan tushirildi; u va Margarita Shotlandiyaga qochib ketishdi. G'olib shoh Edvard IV bo'ldi.