Quyon (hayvon)

Quyon — tovushqonlar oilasiga mansub sut emizuvchi hayvon. Uy Q.larining ajdodi yovvoyi Quyonlarlar hisoblanadi. Madagaskar oroli, Janubiy Amerikaning janubiy viloyatlari va Antarktidadan tashqari Yer yuzining hamma qismida tarqalgan. Uy Quyonlari yovvoyilariga qaraganda ancha yirik, gavdasi uz. 70 sm gacha (yovvoyilari 44 sm gacha). Quyon serpusht, tez yetiladi, goʻsht va moʻyna, tivit olish uchun urchitiladi. Yil mobaynida koʻpaya oladi. Urgʻochisi 3—4 oyligida jinsiy yetiladi, 5—6 oyligida qochiriladi. 28—32 kunda bolalaydi. Yiliga bir Q. 3—6 marta, har safar 5—8 (baʼzan 15 va undan ortiq) bola tugʻadi. Nasldor q. bolalari 30—45 kunlik vazni 800—900 g boʻlganda onasidan ajratiladi. Tez yetiladigan zotlar 65— 70 kunlik vazni 1,8–2 kg, kech yetiladiganlari 90—120 kunlik vazni 2,8–4 kg boʻlganda soʻyiladi. Goʻsht chiqimi 47—60%. Kuzgi tullashdan keyingi qishki terisi eng sifatli hisoblanadi. Jahonda 60 dan ortiq zoti bor. Jun qoplamiga koʻra moʻynali va tivitli zotlarga boʻlinadi. Quyon 7— 10 yil yashaydi. Xoʻjalikda foydalanish’ davri 2—3 yil. Asosan, koʻkat, ildizmevalar, sabzi-karam silosi, mayin xashak; don-dun, omuxta yem va boshqa konsentratlar, goʻsht-suyak va baliq uni; mineral qoʻshimchalar — suyak uni, osh tuzi va boʻr bilan boqiladi, xonadonlarda boqilganda oziq-ovqat chiqitlari ham beriladi. Quyon tez yetiladi va koʻpayadi, shu bois undan qisqa vaqt ichida koʻplab parhez goʻsht olish mumkin. Yiliga bola ona quyon hisobiga 70–80 kg goʻsht va 25-35 dona moʻyna olish mumkin. Quyon goʻshti tarkibida oqsil koʻp, xolesterin kam boʻlganligi tufayli bolalar, homilador va emizikli ayollar, shuningdek, oshqozoni kasallangan va yurak-tomir kasalligiga chalingan kishilar uchun juda foydalidir. Eng muhimi, bir kilogramm quyon goʻshti yetishtirish shuncha qoʻy yoki qoramol goʻshti yetishtirishga nisbatan kam xarajatlidir.

Quyon sakrab sakrab 10 yil yashaydi

Quyondan juda mayin va nozik tivit olinadi, undan sharf, roʻmol, sviter, beretka, paypoq va boshqalar toʻqiladi. Shuningdek, quyon terisidan qoʻlqop, sumka, yengil oyoq kiyim ham tayyorlanadi.

Quyon zotlari: hozirda respublikamizda oq velikan, kulrang velikan, Rossiya morderi, shinshila, kapalaksimon, olmaxonsimon, kumushsimon, qora qoʻngʻir, vena zangori, flandr, reks, paltava, burgund, kaliforniya, nzb, nzch va boshqa zotli quyonlar boqilmoqda.

Parvarishlash. Quyon boqiladigan joy zax va nam boʻlmasligi kerak. Quyon boqib, koʻp daromad olish uchun birinchi navbatda serpusht ona quyonlar sonini koʻpaytirish lozim. Shundagina mahsulot (goʻsht, tivit, moʻyna) ning tannarxi arzonga tushadi va sifati yaxshilanadi. Quyon bolalari 60-65 kungacha onalarini emizib boqiladi va vazni 1,8-2,2 kg. ga yetishi bilan goʻshtga soʻyiladi. Quyonning 1 kg semirishi uchun oʻrta hisobda 3,0-3,5 kg oziqa birligi sarflanadi. Semirtirilgan quyonlarning goʻsht chiqimi 50-60 foizni tashkil etadi.

Goʻshtga soʻyiladigan quyonlarning tirik vazni oʻrta hisobda 3–4 kg boʻladi. Yangi tuqqan quyon kuniga 4-5 marta oziqlanadi. Asosan koʻk ozuqalar, jumladan, koʻk beda, makkajoʻxori, bugʻdoy, qoqioʻt, qoʻypichak, poliz ekinlarining bargi, daraxt shoxlari, olma, tol va tok novdalarini xush koʻrib yeydi. Quyonlarga suyak uni, boʻr ishlatilgan ohak, kartoshka, sabzi, lavlagi, noʻxat doni, arpa doni va qoʻshimcha ravishda ovqatiga makroelementlar qoʻshib beriladi. Quyonlarga beriladigan ozuqalarning 70 foizini konsentrat ozuqalar tashkil qiladi. Quyonlar suli, arpani ham iste’mol qiladi. Arpa quyonlarga namlangan yoki shirali ozuqalarga aralashtirilgan holda yediriladi. Boʻgʻoz quyonlar parvarishiga alohida e’tibor berish talab etiladi. Ularning ratsionini tinchlik davridagiga nisbatan boʻgʻozlik davrining boshida 30 foiz, oxirida esa 70 foiz koʻpaytirish kerak. Quyonlardan olinadigan mahsulotlarning sifati va salmogʻi ularni saqlash sharoitiga bogʻliqdir. Quyonlarni kataklarda saqlash zarur. Chunki kataklarda saqlangan quyonlarda kasallik kam uchraydi va mikroiqlim yaxshi boʻladi. Har bir katakning maydoni 0,5-0,7 m2 dan kam boʻlmasligi kerak. Katakning oʻrtasida oxur boʻlishi zarur. Suv idishlari har bir quyonga alohida boʻladi. Ayrim hollarda quyonlar simtoʻrlar bilan oʻralgan holda ham boqiladi. Uy quyonlari 5-12 yilgacha yashaydi.