RNK-vaksina

RNK vaksinasi, ribonuklein kislotasiga asoslangan vaksina — vaksina, uning faol qismi — ribonuklein kislotasi (odatda matritsa, mRNK), patogenga xos boʻlgan, oqsilni kodlovchi. RNKning oʻzidan tashqari, vaksina tarkibida RNKni buzilishdan himoya qiluvchi va RNKning hujayra ichiga kirib borishini taʼminlovchi lipid qobigʻi mavjud.

Vaksinali RNK hujayraga tushganda, oqsil sintezining hujayra mexanizmlari RNKda kodlangan oqsilni ishlab chiqaradi. Bu oqsil antigen vazifasini bajaradi: organizmning immun tizimi uni aniqlaydi va shu oqsilda oʻrganadi — organizmda immunitet hosil boʻladi. Keyinchalik, patogen organizmga tushganida, immunitet tizimi uni allaqachon maʼlum boʻlgan oqsil orqali taniydi va infeksiyani yoʻq qiladi, bu kasallikning rivojlanishiga yoʻl qoʻymaydi.

Umumiy tavsif

RNK vaksinalari barcha oqsil antigenlariga qarshi ishlab chiqilgan boʻlishi mumkin, chunki RNK vaksinasi bilan emlashdan soʻng, RNK matritsasidan translatsiya paytida oqsil hosil boʻladi. Oqsillar, masalan, viruslar, bakteriyalar yoki oʻsmalardan (oʻsimta antigeni) kelib chiqishi mumkin. Virusli yuqumli kasalliklarga qarshi immunizatsiya qilish uchun RNK vaksinalarini qoʻllash, reproduktiv patogenlar yoki ularning boʻlaklari, oʻlik vaksinalar singari, boshqa organizmga kiritilmaydi, faqat hujayralarga RNKni kiritadigan yordamchi moddaga ega mRNK antigenlari (transfeksiya reagenti). Agar transfeksiyalangan mRNK hujayralar kurashish kerak boʻlgan virusning ushbu komponentini vaqtincha ifodalasa, emlangan odamning immun himoyasi antigenni parchalashni, haqiqiy infeksiya holatida esa, uni tabiiy patogendan himoya qilishni oʻrganadi. Natija: xoʻjayin (odam yoki hayvon) immunitetga ega boʻladi.

Virusga qarshi mRNK-vaksinasini yaratish uchun virusning oʻzi kerak emas, uning ketma-ketlashtirilgan va rasshifrovka qilingan genomiga ega boʻlishi kifoya. Vaksina mRNK virus oqsilini (odatda virus hujayraga kirish uchun ishlatadigan sirt oqsili) kodlaydigan virus genomidan qisqa genetik ketma-ketlik asosida yaratiladi. Sintezlangan mRNK lipid nanozarrachaga joylashtiriladi, u vaksina mRNK ni hujayra ichiga yuboradi. Hujayra ichida mRNK hujayraning genetik mexanizmi bilan oʻzaro taʼsir qiladi va unda kodlangan virus oqsilini sintezlaydi. Keyin bu oqsil hujayra yuzasiga chiqadi, organizmning immun tizimi esa unga reaksiyaga kirisha boshlaydi, bu reaksiya davomida virusli oqsilga immun javob hosil boʻladi.

RNK vaksinalarining turlari

2018-yil uchun uch turdagi RNK vaksinalari yaratilgan, ularning barchasi RNK matritsasi asoslida:

1. Replikatsiya qilinmaydigan mRNK vaksinasi;
2. Oʻz-oʻzini replikatsiya qiluvchi mRNK vaksinasi;
3. Dendritik hujayrali replikatsiya qilinmaydigan mRNK vaksinasi.

Adabiyotlar

• Goryaev, A. A. DNK- i RNK-vaksini: sovremennoe sostoyanie, trebovaniya k kachestvu i osobennosti provedeniya doklinicheskix issledovaniy : [arx. 14-fevralya 2020] / A. A. Goryaev, M. V. Savkina, Yu. I. Obuxov // BIOpreparati. Profilaktika, diagnostika, lechenie : jurn. — 2019. — T. 19, № 2. — S. 72-80. — doi:10.30895/2221-996X-2019-19-2-72-80.
• Blackburn L. RNA vaccines: an introduction : policy briefing : [angl.] : [arx. 13-dekabrya 2020] / Laura Blackburn ; University of Cambridge. — PHG Foundation, 2018. — October. — 4 s.

Havolalar

• Разбираемся, как действуют мРНК вакцины : PP-PFE-RUS-0170 : [арх. 26 сентября 2020] // Phizer. — 2020. — 22 июня.