Radioterapiya

Radioterapiya, radiatsiya terapiyasi, radiatsiya onkologiyasi — ionlashtiruvchi nurlanish bilan davolash (rentgen nurlari, gamma-nurlanish, beta-nurlanish, neytron nurlanishi, tibbiy tezlatgichdan elementar zarrachalar nurlari). Asosan xavfli oʻsmalarni davolash uchun ishlatiladi.

Tos aʼzolarining radioterapiyasi. Aniq pozitsiyani tuzatish uchun lazerlar va oyoq prokladkalari qoʻllanadi.

YuNESKOning 4 xonali tasnifi boʻyicha fan kodi (inglizcha) – 3201.12 (boʻlim – tibbiyot)

Usul mohiyati

Radiatsiya terapiyasining maqsadi patologik markazni tashkil etuvchi hujayralarni, masalan, oʻsimtani yoʻq qilishdir. Hujayralar oʻlimining asosiy sababi, bu toʻgʻridan-toʻgʻri parchalanishni anglatmaydi(nekroz, apoptoz), lekin inaktivatsiya (boʻlinishni toʻxtatish), ularning DNKsi buzilishi hisoblanadi. DNKning shikastlanishi toʻgʻridan-toʻgʻri DNK atomlarining ionlanishi natijasida molekulyar bogʻlanishlarning yoʻq qilinishi natijasida ham, bilvosita hujayra sitoplazmasining asosiy komponenti boʻlgan suvning radiolizi natijasida ham boʻlishi mumkin. Ionlashtiruvchi nurlanish peroksid va erkin radikallarni hosil qilish uchun suv molekulalari bilan oʻzaro taʼsir qiladibu DNKga taʼsir qiladi. Bundan muhim natija shundan kelib chiqadiki, bu tajribada tasdiqlanganki, hujayra qanchalik faol boʻlinsa, nurlanishning unga zararli taʼsiri shunchalik kuchli boʻladi. Saraton hujayralari faol boʻlinadi va tez oʻsadi;

Odatda, suyak iligi hujayralari xuddi shunday faollikka ega. Shunga koʻra, agar saraton hujayralari atrofdagi toʻqimalarga qaraganda faolroq boʻlsa, u holda radiatsiyaning zararli taʼsiri ularga jiddiyroq zarar keltiradi. Bu oʻsimta hujayralarini va katta hajmdagi sogʻlom toʻqimalarni bir xil nurlantirish bilan radiatsiya terapiyasining samaradorligini aniqlaydi, masalan, mintaqaviy limfa tugunlarining profilaktik nurlanishi bilan.. Shu bilan birga, radiatsiya terapiyasi uchun zamonaviy tibbiy asboblar ionlashtiruvchi nurlanish dozasini fokuslash (patologik markazda bir nechta nurlarni kesib oʻtish orqali) va shunga mos ravishda sogʻlom toʻqimalarga yanada yumshoq taʼsir qilish tufayli terapevtik nisbatni sezilarli darajada oshirishi mumkin. Radiatsiyaga ayniqsa sezgir boʻlgan sogʻlom toʻqimalarni himoya qilish uchun (masalan, suyak iligi), kompensatorlar qoʻllanadi – bu toʻqimalarni nurlardan qoplaydigan shaffof boʻlmagan ekranlar.

Taʼsir turlari

Zarrachalar turiga koʻra ionlashtiruvchi nurlanishni ikki guruhga boʻlish mumkin – korpuskulyar:

• α-zarralar,
• β-zarralar,
• neytron (manba sifatida ²⁵²Cf izotopi yoki siklotronlardan foydalaniladi),
• proton,
• uglerod ionlari

va toʻlqin:

• rentgen nurlanishi,
• γ-nurlanish.

Koʻrsatkichlar

Radiatsiya terapiyasini tayinlashning eng keng tarqalgan sababi turli xil etiologiyali neoplazmalarning mavjudligi. Kosmetologiyada ekzotik dastur ham mavjud boʻlsada—keloid chandiqlarini plastik jarrohlikdan soʻng nurlantirish va yumshoq rentgen nurlari yordamida davolanadi. Radiatsiya terapiyasi plantar fasiitni davolashda ham muvaffaqiyatli qoʻllangan(„toʻpiq nayzasi“). Patologik jarayonning lokalizatsiyasiga qarab, taʼsir qilish turlari va nurlanish dozasi farqlanadi.

Qoʻllanilishi

Muolaja jarayoni

Qoʻllanilishda 3 usul mavjud: kontakt (nurlanish manbai inson toʻqimalari bilan aloqa qiladi), masofaviy (manba bemordan maʼlum masofada joylashgan) va radionuklid terapiyasi(radiofarmatsevtika bemorning qoniga AOK qilinadi). Kontaktli radiatsiya terapiyasi baʼzan brakiterapiya deb ataladi.

Kontaktli radiatsiya terapiyasi

Kontakt taʼsiri oʻsimta toʻqimalariga nurlanish manbasini toʻgʻridan- toʻgʻri qoʻllash orqali hosil boʻladi, operatsiya vaqtida yoki yuzaki joylashgan neoplazmalar bilan amalga oshiriladi. Shu munosabat bilan, bu usul, garchi atrofdagi toʻqimalarga kamroq zararli boʻlsa-da, juda kam qoʻllanadi. Interstitsial usul bilan simlar, ignalar, kapsulalar va toʻplar birikmalari koʻrinishidagi muhrlangan manbalar oʻsimta fokusini oʻz ichiga olgan toʻqimalarga kiritiladi. Bunday manbalar vaqtinchalik va doimiy implantatsiya hisoblanadi.

Tashqi nurli radiatsiya terapiyasi

Masofaviy taʼsir qilish bilan sogʻlom toʻqimalar taʼsir qilish markazi va nurlanish manbai oʻrtasida boʻlishi mumkin. Ular qanchalik koʻp boʻlsa, nurlanishning kerakli dozasini diqqat markaziga etkazish shunchalik qiyin boʻladi va terapiyaning koʻproq yon taʼsiri. Ammo, jiddiy yon taʼsirlarning mavjudligiga qaramay, bu usul eng keng tarqalgan. Bu foydalanish uchun eng koʻp qirrali va arzonligi bilan bogʻliq. Istiqbolli usul proton terapiyasidir. Usul oʻsimtani aniq nishonga olish va uni lokalizatsiyaning istalgan chuqurligida yoʻq qilish imkonini beradi. Atrofdagi toʻqimalar minimal zarar koʻradi, chunki deyarli butun nurlanish dozasi zarrachalar yoʻlining oxirgi millimetrlarida oʻsimtaga chiqariladi. Saraton kasalligini davolashda protonlarni keng qoʻllash uchun toʻsiqlardan biri talab qilinadigan siklotron yoki sinkrotsiklotron uskunasining hajmi va narxidir.

Radionuklid terapiyasi

Ushbu usulda radionuklid (mustaqil agregant sifatida yoki radiofarmatsevtikaning bir qismi sifatida) oʻsimta fokusli toʻqimalarda tanlab toʻplanadi. Bunday holda, ochiq manbalar qoʻllanadi, ularning eritmalari ogʻiz orqali tanaga, boʻshliqqa, oʻsimtaga yoki tomirga toʻgʻridan- toʻgʻri kiritiladi. Baʼzi radionuklidlarning asosan maʼlum toʻqimalarda toʻplanish qobiliyatiga misol boʻlishi mumkin: yod—qalqonsimon bezda, fosfor—suyak iligida, stronsiy—suyaklarda va boshqalar.

Nojoʻya taʼsiri

Nurlanish natijasida nafaqat oʻsimtaning oʻzi, balki uning atrofidagi toʻqimalar ham zararlanadi. Oʻsimtaning oʻzi ionlashtiruvchi nurlanish taʼsirida nobud boʻladi va parchalanish mahsulotlari qon oqimiga kiradi. Shunga asoslanib, nojoʻya taʼsirlarni ikki guruhga ajratish mumkin.

Mahalliy

Taʼsir qilish joyida radiatsiya kuyishlari paydo boʻlishi mumkin, qon tomirlarining moʻrtligi kuchayadi, kichik oʻchoqli qon ketishlar paydo boʻlishi mumkin, taʼsir qilishning kontakt usuli bilan nurlangan yuzaning yarasi kuzatiladi.

Umumiy

Radiatsiyaga nuri taʼsiri natijasida hujayralarning parchalanishi natijasida yuzaga keladi, bu radiatsiya reaktsiyalari deb ataladi. Bemorda zaiflik, charchoq, koʻngil aynishi, qusish, sochlar toʻkilib ketadi, tirnoqlar moʻrtlashadi, qon rasmi oʻzgaradi, gematopoez bostiriladi. Mutaxassislar orasida yana bir keng tarqalgan nojoʻya taʼsirlarni tasniflash – bu erta radiatsiya reaktsiyalari va kech radiatsiya asoratlariga boʻlinish. Ikki tur oʻrtasidagi shartli chegara—davolash kursi tugaganidan keyin 3 oylik muddat.

Adabiyotlar

• Shain A. A. Onkologiya. Tibbiyot talabalari uchun darslik. – tibbiy axborot agentligi – IIV, 2004. – 544 b.
• Odam va hayvonlarning radiobiologiyasi. Yarmonenko S. P., Vainson A.A: Oliy maktab, 2004. – 549 b. – ISBN 5-06-004265-0.
• Saratonni davolashning evolyutsiyasi: radioterapiya va kimyoterapiya. // Saraton tarixi. Per. ingliz tilidan. N. D. Firsova (2016).