Refat Appazov
Refat Fazilovich Appazov (qrimtatarcha: Refat Fazıl oğlu Appazov, 1920-yil 8-sentyabr, Simferopol — 2008-yil 18-aprel, Korolev, Moskva viloyati) — Qrim tatarlaridan boʻlgan sovet va rus olimi. Texnika fanlari doktori, professor, SSSR Davlat mukofoti laureati (1980)[1]. S. P. Korolev boshchiligida u SSSR kosmik dasturi boʻyicha OKB-1da ishlagan.
| Refat Appazov | |
|---|---|
| Tavalludi |
8-sentyabr 1920-yil Simferopol |
| Vafoti |
18-aprel 2008-yil (87 yoshda) Korolev |
| Fuqaroligi |
 SSSR →  Rossiya |
| Sohasi | Muhandis |
| Ish joylari | Bauman nomidagi Moskva davlat texnika universiteti |
| Mukofotlari |
  |
Hayoti
tahrirRefat Appazov 1920-yil 8-sentyabrda Simferopolda Qrim tatarlari oilasida tugʻilgan[2]. Dastlab u tatar sakkiz yillik maktabida oʻqigan, keyin esa Yalta rus oʻn yillik maktabiga oʻtgan. 1939-yilda maktabni tugatib, Moskva oliy texnika universitetiga oʻqishga kirdi[3]. Ulugʻ Vatan urushi yillarida u bir yarim yilni Izjevskdagi institutda oʻtkazdi, u yerda oʻqish bilan bir qatorda fabrikada frezer boʻlib ishladi. Qrim tatarlarini deportatsiya qilish paytida Appazov vatanidan uzoqda edi, shuning uchun bu unga taʼsir qilmadi.
1946-yilda u oʻqishni tugatdi va Moskva yaqinidagi Kaliningradga (hozirgi Korolev) Raketasozlik ilmiy-tadqiqot institutiga aylantirilgan sobiq artilleriya zavodiga ishga yuborildi. U nemis V-2 raketalarini oʻrganish uchun Germaniyaga xizmat safari bilan borgan va u yerda OKB-1 bosh konstruktori S. P. Korolev bilan uchrashgan. Uning rahbarligida SSSR kosmik dasturida ishlagan. 1961-yildan 1988-yilgacha NPO Energiada ballistika boʻlimi boshligʻi edi. 1959—1993-yillarda Moskva aviatsiya institutida dars bergan[4].
U R-1 ballistik raketasi, birinchi Sovet yadroviy raketasi, Yerning birinchi sunʼiy yoʻldoshi va birinchi qitʼalararo raketani yaratishda ishtirok etgan. U insonning kosmosga birinchi parvoziga tayyorgarlik koʻrishda ishtirok etdi, birinchi aloqa sunʼiy yoʻldoshlarida, Oy, Venera va Marsga parvozlar loyihalarida, boshqariladigan va transport kosmik kemalarida, Energia-Buran dasturida ishladi.
1987-yildan Qrim-tatar milliy harakatida faol ishtirok etdi. 1990—1991-yillarda V. X. Dogujiyev raisligidagi Qrim tatarlari muammolari boʻyicha davlat komissiyasida ishlagan. 1991-yilda Qrim-tatar xalqi qurultoyiga delegat boʻlgan. 1991—1995-yillarda Qrim-tatar xalqi majlisi prezidiumi aʼzosi boʻlgan. Keyinchalik u Moskva Qrim-tatar jamiyati boshqaruvi aʼzosi boʻlgan. 2001-yilda uning „Yurak va xotiradagi izlar“ nomli xotiralar kitobi chop etildi.
2008-yil 18-aprelda Korolevda vafot etdi. U oʻz vasiyatiga koʻra Qrimda dafn qilindi[5].
Adabiyotlar
tahrir- Р. Ф. Аппазов, С. С. Лавров, В. П. Мишин. Баллистика управляемых ракет дальнего действия. — М. : Наука, 1966. — 307 с.
- Р. Ф. Аппазов. Расчет траекторий баллистических ракет. — М., 1969. — 65 с.
- Р. Ф. Аппазов, О. Г. Сытин. Методы проектирования траекторий носителей и спутников Земли. — М. : Наука, 1987. — 439 с.
- Р. Ф. Аппазов. Следы в сердце и в памяти. — Симферополь.: Издательство «ДОЛЯ», 2001. — 415 с.
Manbalar
tahrir- ↑ Ю. А. Мозжорин. Дороги в космос. M.: МАИ, 1992.
- ↑ „Воспоминания ветеранов НИИ-4 и ОКБ-1“. kik-sssr.ru. 2017-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-aprel.
- ↑ Гульнара Бекирова. „Рефат Аппазов: "Я никогда не переставал чувствовать себя крымским татарином"“. kirimtatar.com. 2017-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-aprel.
- ↑ „21-04-08 Умер выдающийся крымскотатарский ученый и общественный деятель“. islamrf.ru. 2017-yil 25-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-aprel.
- ↑ Гульнара Бекирова. „ВСПОМИНАЯ РЕФАТА АГЪА…“. kirimtatar.com. 2017-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-aprel.