Rentgen kontrasti preparatlari

Rentgen kontrasti preparatlari (radio-kontrast moddalar) rentgen diagnostikasida ishlatiladigan kontrast moddalardir . Ular ichki organlar va anatomik tuzilmalarni radiatsiyaviy tadqiqot usullari ( rentgen-kompyuter tomografiyasi va rentgenografiya ) bilan vizualizatsiya qilishni yaxshilash uchun ishlatiladi. Ko'p hollarda ishlatiladigan rentgen-musbat preparatlar odatda yod yoki bariyni o'z ichiga oladi. Havo, azot oksidi, karbonat angidrid rentgen nurlari salbiy kontrast moddalar sifatida ishlatiladi. Rentgen-musbat preparatlar og'ir kimyoviy elementlarni o'z ichiga oladi, chunki elementning atom raqami qanchalik katta bo'lsa, u rentgen nurlarini shunchalik ko'p yutadi.

Ikki tomonlama kontrastli bariy ho'qnasiga misol

Miya angiografiyasiga misol

Hozirgi kungacha ma’lum bo‘lgan kimyoviy elementlar izotoplari yadrolarining 2500 tasidan tahminan 90% nostabil yoki turg‘unmas (o‘zgaruvchan)dir. Turg‘un bo‘lmagan yadrolarning parchalanishi turli xil nurlanishlarni tarqatish bilan kechishi tufayli u radioaktiv parchalanish deyiladi, radioaktiv parchalanish qobiliyatiga ega izotop va nuklidlar esa mos ravishda radioizotop va radionuklidlar deyiladi.

Radionuklidlar yer qobig‘ida mavjud bo‘lishi mumkin (terrigen) va shuningdek, erga doimiy ravishda kelib tushuvchi kosmik nurlanishlar ta’siri ostida (kosmogen) yoki inson faoliyati natijasida (texnogen) paydo bo‘lishi mumkin

Magnit-rezonans tomografiyada kontrastni kuchaytirish boshqa jismoniy printsiplarga asoslanadi va shuning uchun MRI tadqiqotlarida tubdan farqli tarkibga ega kontrast moddalar qoʻllanadi.

Radioaktiv moddalarni inson organizmiga havo, suv yoki teri orqali kirganida yarim parchalanishning samarali davri haqida fikr yuritiladi. Bunda ikkkita kattalik(miqdor) tushuniladi: yarim parchalanish davri va biologik yarim chiqarish davri (yarim parchalanishning biologik davri) – ya’ni moddalar almashinuvi natijasida organizm o‘ziga kirgan moddaning yarmini tashqariga chiqarishi uchun sarf bo‘lgan vaqt tushuniladi.

Radionuklidlar o‘ziga xos radioaktiv qatorlarga kirishi mumkin. Radioaktiv qatorlar (oilalar yoki seriyalar)– bu shunday radioaktiv izotoplarning qatorlaridirki, ularda xar bir keyingi izotop oldingisining radioaktiv parchalanishidan hosil bo‘ladi. Xar bir radioaktiv qator katta yarim parchalanish davriga ega bo‘lgan izotop bilan boshlanib stabil izotop bilan yakunlanadi

Dori vositalarining turlari va ulardan foydalanish

Radiopak agentlari tarkibi va foydalanish maqsadiga qarab guruhlarga bo'linadi.Joylarni, binolar, transport vositalari, jixozlarning va boshqa obyektlarningradiatsion ifloslanishi sirtqi aktivlik bilan xarakterlanadi, suyuqlik va havoning

ifloslanishi hajmiy aktivlik bilan, qurilish materiallari, sanoat chiqindilari, shuningdek oziq ovqat mahsulotlari solishtirma aktivlik bilan tavsiflanadi. Qo‘llanilayotgan dozimetrik apparaturaning imkoniyatiga qarab xar bir turdagi

obyektning ifloslanganligini turlicha aktivlik bilan ifodalash mumkin. Masalan

tuproqning va suvning radiatsion ifloslanganligini hajmiy yoki solishtirma aktivlik

birliklari bilan o‘lchanadi.

Oshqozon-ichak traktining kontrastini tayyorlash uchun preparatlar

Bariy sulfat, suvda erimaydigan oq kukun, oshqozon-ichak traktining kontrastli tasvirini kuchaytirish uchun ishlatiladi. Qo'llash usuli va maqsadiga qarab, bariy sulfat suv bilan, quyuqlashtiruvchi va lazzat bilan aralashtiriladi. Ushbu moddaning suvda erimaydiganligi sababli, tayyor kontrast agenti shaffof bo'lmagan oq aralashmadir. Og'iz orqali yuborish yoki ho'qna orqali yuborish uchun ishlatiladi. Tanadan najas bilan chiqariladi. Radioaktiv manba taratayotgan zarrachalar 1 sekundda taralayotgan zarrachalar soni bilan o‘lchanadigan oqim hosil qiladi. Sirt yuzasining birligi (kvadrat metr yoki kvadrat santimetr) ga to‘g‘ri keladigan zarrachalar soni zarrachalar oqimining zichligini tashkil etadi.

Parenteral foydalanish uchun preparatlar

Zamonaviy intravenöz kontrast moddalar odatda yodni o'z ichiga oladi. Ion va ion bo'lmagan kontrast moddalarni farqlang. Dastlab, ionli yod o'z ichiga olgan kontrast moddalar ishlab chiqilgan bo'lib, ular hozirda rentgen diagnostikasida qoʻllanadi. Ion bo'lmagan kontrastli vositalarda yod kovalent aloqalar bilan bog'lanadi, bu esa asoratlar xavfini sezilarli darajada kamaytiradi. Kontrast moddaning osmolyarligi va undagi yod kontsentratsiyasi muhim ahamiyatga ega.

Parenteral kontrastni kuchaytirish uchun yod o'z ichiga olgan moddalardan oldin, toriy dioksidiga asoslangan Thorotrast ishlatilgan, ammo yon ta'siri tufayli, xususan, toriy radioaktiv element bo'lganligi sababli uni qo'llash to'xtatilgan .

Stomatologiyada

Stomatologiyada ishlatiladigan plomba materiallarining ba'zilari radiopakdir, bu esa plombalarning sifatini nazorat qilish imkonini beradi. Bunga misol kanason .Radiometriya – radioaktiv manbalardagi nuklidlarning aktivligi (vaqt birligida parchalanishlar soni)ni o‘lchash usullarining majmuidir. Radioaktiv zararlanish darajasini aniqlash va o‘lchash uchun qo‘llaniladigan asboblar radiometrlar ya’ni aktivlikni o‘lchagichlar deyiladi.

Shuningdek

• Izotop preparatlari

Adabiyotlar

• Рентгеноконтрастные вещества / Розенштраух Л. С. // Большая медицинская энциклопедия : в 30 т. / гл. ред. Б. В. Петровский. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1984. — Т. 22 : Растворители — Сахаров. — 544 с. : ил.
• Рентгеноконтрастные средства // Пустырник — Румчерод. — М. : Большая российская энциклопедия, 2015. — С. 400. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 28). — ISBN 978-5-85270-365-1. (Рентгеноконтрастные средства // Большая российская энциклопедия [Электронный ресурс]. — 2017.).