Rus xalq ertaklari (Afanasyev toʻplami)

Rus xalq ertaklri
Muallif(lar)	Aleksandr Nikolaevich Afanasyev
Mamlakat	Rossiya
Til	ruscha
Janr(lar)i	ertak,
Nashr etilgan sanasi	1873

"Rus xalq ertaklari" – Birinchi nashri 1855-1863-yillarda muallifning hayoti davomida sakkizta jildda nashr etilgan. Ikkinchi qayta koʻrib chiqilgan nashri 1873-yilda (vafotidan soʻng) nashr etilgan.

Rus tilidan tashqari, toʻplamga „Kichik rus va belarus tillarda“ ertaklari kiritilgan (zamonaviy filologik terminologiyada – ukrain va belarus tillarida). Afanasyev bu ertaklarni oʻzgartirmasdan asl tilda chop etgan.

Afanasyev toʻplami rus ertaklarini ilmiy jihatdan oʻrganish, ularni jahon ertaklari bilan ilmiy qiyoslash va mutolachilar orasida ommalashtirish uchun boshlangʻich nuqta boʻlib xizmat qildi. Bugungi kunda nashr etilgan rus bolalar ertaklarining aksariyati Afanasyev toʻplamidagi asl nusxalarning ko'chirmalari hisoblanadi; Bundan tashqari, ertaklarning baʼzi bir asl nusxalari, maʼlum bir bemaʼnilik va mazmunning shafqatsizligi tufayli, har doim ham zamonaviy bolalar uchun mos deb hisoblanmagan.

Afanasyev toʻplamidan ertaklar (uch jildli, „Adabiy yodgorliklar“ turkumida nashr etilgan (Moskva, „Nauka“ nashriyoti, 1984-1985), Vikimanbada oʻqish mumkin.

Toʻplamning nashrlari va mazmuni

"Rus xalq ertaklari" toʻplamining sakkizinchi soni 1855-1863-yillarda Aleksandr Nikolaevich Afanasyev tomonidan nashr etilgan. Birinchi nashrda ertaklarni tematik boʻlimlar boʻyicha taqsimoti yoʻq edi^[1].

I-soni – 1855 (1858-yilda 2-nashr; 1863-yilda 3-nashr)
II soni – ?(1858-yil 2-nashr; 1863-yil 3-nashr)
III soni – 1857
IV soni – 1858 (1860-yil 2-nashr)
V soni – 1861-yil
VI-soni – 1861-yil
VII soni – 1863-yil
VIII-soni – 1863-yil

Ertaklar toʻplamining (oʻlimidan keyin) toʻrtta kitobdan qayta koʻrib chiqilgan nashri Afanasyevning oʻzi tomonidan tayyorlangan, ammo faqat 1873-yilda nashr etilgan. Unda ertaklar mavzuli boʻlimlarga bo'lingan (hayvonlar haqidagi ertaklar, ertaklar, hikoyalar, kundalik satirik ertaklar, latifalar), kitob toʻrt jildidan iborat boʻlib, ular orasida mashhur xalq ertaklari ham mavjud^[2].

Rus xalq ertaklarining birinchi nashridan koʻp oʻtmay, Afanasyev oilaviy oʻqish uchun rus bolalar ertaklarining yengil tasvirlangan toʻplamini nashr etmoqchi bo'lgan edi. Unga 61 ta ertak: jonivorlar haqidagi 29 ta ertak, 16 ta ertak va asosiy toʻplamdan 16 ta kundalik ertaklar kiritilgan. Biroq, tsenzura bu harakatga har xil toʻsiqlarni qoʻydi va toʻplam faqat [[1870]-yil]]da nashr etildi. Senzura qoʻmitasi boshligʻi va Ichki ishlar vazirligi kengashi aʼzosi Platon Alekseevich Vakar matbuot boʻlimiga yoʻllagan murojaatida taʼlim muassasalariga ega boʻlgan barcha boʻlimlarni bolalar toʻplamidagi 24 ta ertakning mazmuni nomaqbul va zararli ekanligi toʻgʻrisida xabardor qilinishi kerakligini aytdi:

Ertaklarda nimalar tasvirlanmagan deysiz, bu ertaklarning deyarli barchasining asosiy g'oyasi qandaydur yutuqga qaratilgan , ya'ni hursandchilik va ayyorlik yo'llari bilan maqsadlarga erishishga qaratilgan; masalan, “Haqiqat va yolg‘on” ertagida “Dunyoda haqiqat bilan yashash qiyin, bugun qanday haqiqat! Haqiqat uchun siz Sibirga tushasiz..."

Tsenzuraning salbiy munosabati „Rus bolalar ertaklari“ ning keyingi, ikkinchi nashri faqat 1886-yilda nashr etilishiga olib keldi. Umuman olganda, bu kitob yigirma beshdan ortiq nashrlardan oʻtdi^[3].

Afanasyev toʻplamining madaniyatda tutgn oʻrni

"Rus bolalar ertaklari" kitobining nashrlaridagi rasmlar rus rasmining oltin fondiga kirdi: toʻplamni Ivan Yakovlevich Bilibin, Yuriy Alekseyevich Vasnetsov, Nikolay Nikolaevich Karazin, K.Kuznetsov, Aleksandr Mixaylovich Kurkin, Ernest Ernestovich Lissner, Tatyana Alekseevna Mavrina, Georgiy Ivanovich Narbut, Elena Dmitrievna Polenova, Evgeniy Mixaylovich Rachev va boshqalar tayyorlashgan.

Afanasyev oʻz toʻplamida XIX asr birinchi yarmidagi rus ertaklarining koʻlamli materiallarini tizimlashtirib, ularga keng ilmiy sharhlar bergan. Afanasyev tomonidan qabul qilingan tizim, umuman olganda, ertaklarni tasniflashga birinchi urinishdir. Afanasyev toʻplami (yuz ertak toʻplami) materialida ertakning tuzilishi „Ertak morfologiyasi“ kitobida tahlil qilingan Vladimir Yakovlevich Propp (1928).

Manbalar

↑ Afanasev A. N. Narodnie russkie skazki. – M.: K. Soldatenkov i N. Щepkin, 1855—1863. – Vip. 1—8
↑ Afanasev A. N. Narodnie russkie skazki. – Izd. 2-e, vnov peresm. – M.: K. Soldatenkov, 1873. – Kn. I—IV
↑ „Биография А. Н. Афанасьева“. 2014-yil 27-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 16-iyul.

[1] Afanasev A. N. Narodnie russkie skazki. – M.: K. Soldatenkov i N. Щepkin, 1855—1863. – Vip. 1—8

[2] Afanasev A. N. Narodnie russkie skazki. – Izd. 2-e, vnov peresm. – M.: K. Soldatenkov, 1873. – Kn. I—IV

[bio-3] „Биография А. Н. Афанасьева“. 2014-yil 27-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 16-iyul.

[1]

[2]

[3]