Saoshyant
Saoshyant (Avestoda. 𐬯𐬀𐬊𐬳𐬌𐬌𐬀𐬧𐬝 saoš́iiaṇt̰[1], sugʻ. ’swšwy’nt[1]; shuningdek, Saoshiant, Sosiosh, Avest., „qutqarish“ feʼlidan kelajak qoʻshimchasi) — zardushtiylikdinidagi esxatologik qutqaruvchi. U yaxshilikning yovuzlik ustidan yakuniy gʻalaba qozonishi uchun Yerga keladi.
Eron anʼanalarida bir necha Saoshyant haqidagi gʻoyalar barqaror mavjuddir. Ular har asr soʻngida dahshatli hakamlikni amalga oshirish, yovuz kuchlarni yoʻq qilish, solih insonlarni tiriltirish va ularning qayta oʻlmasligi uchun dunyo tarixiga yakun yasash maqsadida Hatayosh hoʻkizini soʻnggi kafforat sifatida qurbon qiladi. Uning yogʻi va oq ogʻmaxondan foydalanib, barcha odamlarga beriladigan abadiy hayot sharobi tayyorlanadi[2].
Ahriman kuchlari bilan jang natijasida barcha yovuz kuchlar magʻlub etiladi, doʻzax vayron qilinadi, barcha marhumlar — solihlar va gunohkorlar olov bilan sinov tarzida oʻtadigan soʻngi hukm uchun tiriladilar. Qayta tirilganlar erib turgan metall oqimidan oʻtadi, unda yovuzlik va nomukammallik qoldiqlari yonib ketadi. Bu sinov solihlar uchun goʻyoki sut bugʻidagi hammomdek tuyuladi, lekin yovuzlik qilgan kuydiriladi. Yakuniy hukmdan keyin dunyo oʻzining abadiy asl mukammalligiga qaytadi.
Avestoga xos boʻlgan „Farvardin-yasht“ shunday izoh beradi: „(uni Saoshyant deb atashadi) chunki u butun jismiy dunyoni tiriltirishi kerak“. Agar zardushtiylikning muqaddas tarixida Guyomart oʻzining markaziy xarakteri Zaratushtraning peshqadami va prototipi boʻlsa, Saoshyant paygʻambar[3] vazifadorligining davomchisi va yakunlovchisidir. Pahlaviyning „Datastan-i-Denik“ asariga koʻra, „uch kishi yaratilishning boshida, oʻrtasida va oxirida turganlarning eng yaxshisidir“.
Zardusht izdoshlari Saoshyant bir koʻlning tubida (Kansaoya koʻli, yaʼni Eron janubi-sharqidagi Hamun koʻli bilan bitta hisoblaniladi) mo''jizaviy tarzda saqlanib qolgan paygʻambar urugʻidan tugʻilishiga ishonishgan. Qiyomat yaqinlashganda bir qiz ushbu koʻlda choʻmilib, paygʻambardan homilador boʻladi. Ahamoniylar davrida dunyo qutqaruvchisi — Saoshyantga boʻlgan ishonch uchta qutqaruvchini kutish bilan barobar rivojlanib bordi. Ularning har biri paygʻambar urugʻidan homilador boʻlgan bokiralardan dunyoga keladi. Bu aniqlik jahon tarixining yangi ishlab chiqilgan jadvali bilan bogʻliq boʻlib, unga koʻra „cheklangan vaqt“ (yaʼni, uch davr — Yaratilish, Aralashish va Ajratish) ulkan „jahon yili“ sifatida koʻrib chiqilib, har biri ming yillik davrni oʻz ichiga olgan.
Uxshyat-Ereta („Oʻsib borayotgan solihlik“) ismli birinchi qutqaruvchi Zaratushtraning vaʼzini yangilaydi. Soʻng, oradan ming yillar oʻtgach tarix takrorlanadi va uning ukasi Uxshyat-Nema („Oʻsib borayotgan sharaf“) 5000-yilda paydo boʻladi. Nihoyat, soʻnggi ming yillikning oxiriga kelib, Saoshyantlarning eng ulugʻi Astvat-Ereta paydo boʻladi. U Frasho-kereti haqida xabar beradi.
Astvat-Ereta (soʻzma-soʻ. „haqiqatni oʻzida mujassam etgan“[4]) — „Xvarno madhiyasi“ning oxirida paydo boʻlishi bashorat qilingan uch qutqaruvchining soʻngisi shunday nomlangan. Maʼlumki, haqiqat va yolgʻon kuchlarining kelajakdagi jangida Astvat-Ereta Saoshyant Traetaona qurolini olib yuradi, u bilan Ilonni oʻldiradi[5].
Boshqa dinlardagi oʻxshashliklar
tahrirManbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 Klyashtorniy S. G., Livshits V. A.. Sogdiyskaya nadpis iz Buguta // Strani i narodi Vostoka, t. X. 1971. S. 121-146. str. 133.
- ↑ Maliy Bundaxishn, gl.30 (Zoroastriyskie teksti. M., 1997. S.308); Eliade M. Istoriya veri i religioznix idey. T.2. S.272-273
- ↑ "Farvardin-yasht" 145, „Saddar“ 80, 4 i dr.
- ↑ "Voploщayuщiy pravednost, istinu", v sootvetstvii so slovami Zoroastra: „Moya pravednost budet voploщena“ — Yasna 43, 16
- ↑ Zamyad-yasht XIX 92 (Avesta v russkix perevodax. SPb, 1997. S.400)
Adabiyotlar
tahrir- Saoshyant // Mifologik lugʻat / Ch. ed. E. M. Meletinskiy. — M.: Sovet Entsiklopediyasi, 1990. — 672 p.
- Meri Boys. Zardushtiylar: eʼtiqod va amaliyotlar. SPb. 1994-yil.