Sarkolit
Sarkolit (Na4Ca12Al8Si12O46(SiO4,PO4)(OH,H2O)4(CO3,Cl)) — oʻzining rangi tufayli nomlangan mineral. Uning nomi yunoncha sárx soʻzidan kelib chiqqan (sl), goʻsht degan maʼnoni anglatadi va yunoncha líthos tosh soʻzidan olingan. U birinchi marta 1959-yilda aniqlangan, ammo 1807-yildan beri amalda boʻlgan tur [1]. Bu sarkolit nomi hanuzgacha amaldagi turga tegishli [2]. Tadqiqotchilar laboratoriyada yetishtirilgan sarkolitlarni bir xil kristall tuzilish va formulaga ega yaratishga muvaffaq boʻlishdi, garchi laboratoriyada oʻstirilgan sarkolitlar turli xil, bir oʻqli (-) optik xususiyatlarga ega [1].
| Sarkolit | |
|---|---|
 | |
| Asosiy | |
| Formulasi | Na4Ca12Al8Si12O46(SiO4,PO4)(OH,H2O)4(CO3,Cl) |
| Fizik xususiyatlari | |
| Rangi | Go'sht-pushti, go'sht-qizil, qizil, qizg'ish oq, rangsiz |
| Qirra rangi | oq |
| Yaltiroqlik | shishasimon |
| Shaffoflik | shaffof |
| Qattiqlik | 6 |
| Sinishi | moʻrt |
| Zichligi | 2,91 - 2,96 g/sm³ g/sm³ |
| singoniyasi | Tetragonal |
| Sarkolit | |
Xususiyatlari tahrir
Sarkolit yaxshi shakllangan tartibsiz massalarda 2,5 sm gacha boʻlgan teng psevdokubik mayda yarimburchak kristallarni oʻsadi [2]. U asosan kislorod (40,72 %), kaltsiy (25,50 %) va kremniy (17,87 %) dan iborat, ammo aks holda alyuminiy (11,45 %), natriy (2,44 %) va ftor (2,01 %) mavjud. U hech qanday radioaktiv xususiyatlarni koʻrsatmaydi[3]. Ftor vodorod va vodorod xloridda eriydi [4]. Ilgari u oʻziga xos psevdokubik odat tufayli goʻsht rangli analsima navi hisoblanardi. 1824-yilda Bruk tufayli mineral tetragonal va dipiramidal ekanligi maʼlum boʻldi. Morfologik va kristallografik tadqiqotlardan soʻng sarkolit boshqa tur ekanligi maʼlum boʻldi. Tasniflash ham kurash edi. Avvaliga u dala patoidi hisoblangan, keyin melilit guruhiga kiritilgan. Oxir-oqibat u marialit-meionit seriyasining kimyoviy oʻxshashligi tufayli skapolit guruhiga joylashtirildi [5].
Atrof-muhit va foydalanish tahrir
Sarkolit kontaktli metamorflangan ohaktoshli vulqon chiqishida paydo boʻlishi mumkin [3]. Shuning uchun u Monte-Somma vulqon jinslarining tipik joylashuvidir. Ushbu mineralning Amerika provayderlari bor, ular Konnektikut va Nevadada joylashgan [1]. Eng keng tarqalgan aralashmalarga oltingugurt, titanium, magniy, marganets, temir, kaliy, fosfor, xlor va stronsiy kiradi [2]. Bu Monte- Sommadagi granat, augit va gelenit bilan Anguillara Sabaziadagi augit, ftorit va hauyne bilan bogʻliq [6]. Oʻzining mustahkamligi tufayli sarkolit odatda zargarlik toshlari sifatida ishlatilmaydi [1].
Nomlanish bo'yicha bahslar tahrir
Ushbu mineral atrofida munozarali tadqiqotlar mavjud. Koʻpgina maʼlumotnomalarda Tomson sarkolitning kashfiyotchisi deb daʼvo qilinadi ammo bu borada ikkita munozarali bayonotlar mavjud. Birinchisi Tomson ismi odatda notoʻgʻri yozilgan va Tompson sifatida yoziladi. Taxminlarga koʻra Tomson toʻgʻri imlo yoʻlidir chunki u imzolagan kitoblari va vasiyatnomalarida bunga dalil bor. Ikkinchisi shundaki Tomson 1806-yilda vafot etgan va 1807-yilda uning qogʻozi topilmagan va hech kim haqiqiy nashrdan iqtibos keltirmagan. Sarkolit dastlab Tompson nomini ishlatgan Voquelin tomonidan tasvirlangan, Xauy esa „M. Tomson“ ga toʻgʻri ishora qiladi. Vaukelning qogʻozda koʻrsatilgan materiali sarkolit emas, balki lavada ham oʻsadigan gmelinit ekanligi aniqlandi. Dana uni toʻgʻri talaffuz qilgan, ammo beshinchi nashrda Faujas-Sent-Fondning Neapolga Tomsonning oʻlimi haqida yozgan maktubi tufayli Tompson deb yozilgan [7].
Manbalar tahrir
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „Sarcolite Value, Price, and Jewelry Information“ (en). International Gem Society. Qaraldi: 2021-yil 25-oktyabr.
Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name ":2" defined multiple times with different content - ↑ 2,0 2,1 2,2 „Sarcolite“. www.mindat.org. Qaraldi: 2021-yil 25-oktyabr.
Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name ":0" defined multiple times with different content - ↑ 3,0 3,1 „Sarcolite Mineral Data“. www.webmineral.com. Qaraldi: 2021-yil 25-oktyabr.
Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name ":1" defined multiple times with different content - ↑ „Mineralienatlas - Fossilienatlas“ (de). www.mineralatlas.eu. Qaraldi: 2021-yil 25-oktyabr.
- ↑ Maras, Adriana; Paris, Eleonora (1987). "The crystal chemistry of sarcolite". Canadian Mineralogist 25: 731–737. https://rruff.info/uploads/CM25_731.pdf.
- ↑ "Sarcolite". Handbook of Mineralogy. http://www.handbookofmineralogy.org/pdfs/sarcolite.pdf.
- ↑ Livingstone, A. (March 1984). "Fluorine in sarcolite: additional history and new chemical data". Mineralogical Magazine 48 (346): 107–112. doi:10.1180/minmag.1984.048.346.14. https://rruff.info/uploads/MM48_107.pdf.